به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) مراسم رونمایی از «فصلنامه نقد کتاب تاریخ» با حضور علیرضا کمره‌ای، حبیب‌اله اسماعیلی، حسن حضری، سیمین فصیحی، اسماعیل حسن‌زاده، مجید تفرشی، حجت‌الله جودکی،‌ جمشید کیان‌فر، حجت‌الاسلام محمدعلی احمدی ابهری و غلامرضا عزیزی، سه‌شنبه پنجم اسفندماه در سرای اهل قلم برگزار شد.
 
علیرضا کمره‌ای پژوهشگر ادبیات دفاع مقدس یکی از مهمانان این نشست بود. او در سخنانی با اشاره به اینکه در مسئله تاریخ‌شناسی و مطالعات تاریخی سابقه‌ای در کشور وجود ندارد، گفت: با وجود نهادهای آموزشی و نشریات مختلف به تدریج با دانش تاریخ آشنا شده‌ایم و در این زمینه سهم ترجمه و آشنایی با فرهنگ از اهمیت بالایی برخوردار است.

نقش نشریات تخصصی در حوزه تاریخ فهمی زیاد بوده است

وی ادامه داد: کارهایی که در گذشته و امروز انجام گرفته، تاثیر زیادی بر ذهن مردم نسبت به مفهوم تاریخ گذاشته تا از تاریخ تلقی افسانه بوجود نیاید و این می‌تواند تبدیل به موضوعی شود که نشان دهد نقش نشریات تخصصی در حوزه تاریخ فهمی تا چه اندازه بوده است. فهم و اندیشه تاریخ‌شناختی از لحاظ جامعه‌شناختی خود موضوعی است که اگر این پیشنه دیده شود به این نتیجه خواهیم رسید که کتاب ماه تاریخ و فصلنامه نقد تاریخ فعلی چه آثاری را در مخاطبان خود توانسته ایجاد کند. امیدوارم کتاب ماه که تبدیل به این فصلنامه شده، کتاب وصلی میان اهل تاریخ و تحقیق باشد.
 
کمره‌ای در ادامه ویژگی‌های کتاب ماه را برشمرد و گفت: کتاب ماه توانست از شماره 104 به بعد که شکل موضوعی پیدا کرد، نقش مستمر آموزشی و علمی را در مطالعات تاریخی پیدا کند. این کتاب دارای ارزش ارجاعی و استنادی بود که مجموعه‌های پراکنده در مقالات در آن جمع‌اوری شد.  این نشریه همچنین توانست تاریخ را از تعارضات سنتی بیرون آورد و می‌توان ارتباط آن را با سایر رشته‌ها ملاحظه کرد.
 
این پژوهشگر ادامه داد: کتاب ماه توانست مفهوم تاریخ‌اندیشی و مطالعات تاریخی را بواسطه گسترش آن توضیح دهد و اگرچه در ظاهر شکل یک نشریه را داشت اما نشریه‌ای کنارگذاشتنی نبود و نیست.
 
ما در حوزه مطالعات و تحقیقات با گُمبود اطلاعات روبرو هستیم
 
کمره‌ای اضافه کرد: ما در حوزه مطالعات و تحقیقات با کمبود اطلاعات مواجه نیستیم بلکه با گُمبود اطلاعات روبرو هستیم، درحالیکه این نشریه در بخش اطلاع‌رسانی بسیار کارا عمل کرد.
 
وی با بیان اینکه کتاب تاریخ ماه توانست در اندازه‌ای ظاهر شود که خواص و عوام بتوانند از آن استفاده کنند، گفت: حریت و آزادی در مطالب نشریه در دعوت و گفتگو با افراد مختلف وجود داشت و ما توانستیم صداهای مختلف را بشنویم. همچنین گفتگو و مصاحبه با رویکرد علمی در کتاب ماه تاریخ انجام می‌گرفت که این نیز از محاسن آن محسوب می‌شود.
 
نقد منصفانه و بی‌رحمانه در فصلنامه تلفیق شده است
 
 
مجید تفرشی دیگر سخنران این مراسم کتاب ماه تاریخ و فصلنامه نقد تاریخ  را حاصل چهار عنصر در گردآورندگان آن دانست و گفت: دانش، صداقت، تجربه و مهارت در گردآورندگان این نشریه در حد زیادی وجود داشت و نکته‌ای که در آن نشریه بود و در این فصلنامه هم ادامه پیدا کرد، تلفیق نقد منصفانه و بی‌رحمانه بود، درحالیکه در کنارهم قرار گرفتن این دو بسیار سخت است اما این نشریه یکی از بهترین نمونه‌ها در رعایت این دو مورد بود.
 
تفرشی ادامه داد: این نشریه فراتر از روزنامه و مجلات رایج در کشور است، چراکه روزنامه‌ها با وجود مطالب خواندنی، ماندگار نیستند اما این فصلنامه تبدیل به مرجعی ماندگار می‌شود که باید نگاه ویژه‌ای هم به آن شود و سطح آن هم یک گام از ماهنامه کتاب ماه فراتر رفته است.
 
وی با بیان اینکه در حوزه تاریخ به شدت با معضل کتابسازی مواجه هستیم، گفت: در کشورهای غربی کتابسازی انجام می‌شود اما از سوی مراکز علمی مورد توجه قرار نمی‌گیرد درحالیکه این مسئله گاهی در کشور جدی گرفته می‌شود و فصلنامه می‌تواند در این زمینه کارهای جدی را معرفی کند.
 
تفرشی گفت: من هرسال سعی می‌کنم به نمایشگاه کتاب بیایم و به سراغ ناشران دولتی و شهرستانی می‌روم زیرا آثار این دو گروه از ناشران به درستی توزیع نمی‌شود و در معرفی آثار آنها می‌تواند در نشریه مفید باشد.
 
جای خالی نقد و بررسی آثار بین‌المللی تاریخی در نشریات
 
وی افزود: در این فصلنامه می‌تواند چهار کار انجام شود: معرفی خام و اجمالی از آثار، معرفی توصیفی، نقد و بررسی کتاب و معرفی آثار در حال انتشار. در نشریات داخلی جای نقد و بررسی آثار بین‌المللی در حوزه تاریخی خالی است. با انجام این کار آثار منتشر شده ارزشمند که شناخته شده نیستند معرفی می‌شوند و مخاطب با آثاری که تصور می‌شود در سطح بالایی قرار دارند اما بواقع این‌طور نیستند هم آشنا می‌شود.
 
تفرشی اضافه کرد: مصاحبه یکی از ارکان مهم است و اگر مصاحبه‌کننده از اطلاعات زیادی برخوردار باشد با دست گذاشتن بر جزئیات می‌تواند به جذابیت و اهمیت نشریه کمک بسزایی کند.
 
این پژوهشگر تاریخ افزود: ما با این معضل بین محققان ایرانی و خارجی روبرو هستیم که در مباحث تاریخی به سراغ مباحث نظری می‌روند و با پناه بردن به تئوری‌ها سعی در پنهان کردن ضعف تاریخ‌نویسی خود می‌کند اما این نشریه می‌تواند در تلاقی این دو دیدگاه کمک کند.
 
وی گفت: این فصلنامه می‌تواند بخشی را به معرفی زندگینامه محققان برجسته داخلی و خارجی اختصاص دهد تا به منبعی خواندنی و جذاب تبدیل شوند و در آینده هم به شکل دانشنامه منتشر شود.
 
تفرشی با انتقاد از درج عنوان شماره اول و دوم بر فصلنامه نقد تاریخ گفت: برای شماره اول  فصلنامه، چاپ شماره 1 و 2 مناسب نیست و بهتر بود به جای مجله 300 صفحه‌ای مجله 200 صفحه‌ای اما به موقع چاپ می‌شد.
 


بسیاری در حوزه تاریخ سخن تخصصی را برنمی‌تابند
 
اسماعیلی که دبیری این نشست را بر عهده داشت، با بیان اینکه معرفت تاریخی در کشور با موانع و مشکلات زیادی روبروست، گفت: اصلی‌ترین گرفتاری در این حوزه وجود کسانی است که این سرزمین را جولانگاه خود می‌دانند و هیچ سخن تخصصی را هم برنمی‌تابند.

سردبیر فصلنامه نقد کتاب تاریخ ادامه داد: بضاعت نهایی فصلنامه نقد تاریخ در این حد نیست اما قدم برداشتن در این حوزه بسیار سخت و مشکل است. ما عادت یا به مدح دیگران داریم و یا ذم و آنقدر در این حوزه پیشروی می‌کنیم که دست به اغراق و اسطوره‌سازی می‌زنیم و یا ریشه دیگران را از بن می‌کنیم و متاسفانه در این راه نگاه عقلانی بر مدار معرفت تاریخی کمتر وجود دارد.
 
اسماعیلی افزود: ما در این کتاب سعی داشته‌ایم تا با بازکردن افقی تازه، نقد کتاب تاریخی را از وضعیت فعلی خارج و شرایط بهتری را برای آن ایجاد کنیم، ضمن اینکه برداشتن حتی یک قدم در این راه نتیجه‌بخش خواهد بود.
 
نقد پدیده مدرنی در جامعه است
 
سیمین فصیحی دیگر سخنران این نشست و یکی از اعضای هیات مشاوران علمی فصلنامه گفت: ما مدتهاست که از پدیده‌ای به نام نقد صحبت می‌کنیم اما این کار تا چقدر می‌تواند عملی شود و گوش شنوا برای شنیدن باشد. نقد پدیده مدرنی در جامعه است و دنیایی هم بر پایه آن ساخته شده است.
 
وی افزود: دنیای مدرن خود را نقد می‌کند و مدرنیته هم خود را با عنصر نقد زنده نگه داشته است، در حالیکه سابقه نقد در کشور وجود داشته و انتقاداتی در شکل‌های طنز، هزل و هجو در تاریخ‌ ما دیده می‌شود اما جایگاه آن در نظام آکادمیک و دیگر حوزه‌ها خالی بود. در حوزه تاریخ، نقد به عهده مورخان است که باید سعی بیشتر در بسط و گسترش آن انجام می‌شود.
فصیحی با بیان اینکه نقد ما به پرده‌درانی، تخریب، افشاگرانی گستاخانه و به دور از منطق تبدیل شده است، گفت: در حال حاضر نقد به ابزار و حربه‌ای تبدیل شده که نه تنها پیشرفت ما را باعث نشده بلکه عقب‌افتادگی ما را سبب شده است و ما در حوزه علم تاریخ با وجود بحران‌های علمی و روشی و رواج بازار کتابسازی نیاز به چنین فصلنامه‌ای داشتیم تا با مقالات آن نقد صحیح آموزش داده شود.
 
وی اضافه کرد: امیدوارم کاری که شروع شده تا پایان کیفیت خود را حفظ کند و ما شاهد نقدی علمی و جدی باشیم و با وجود فضای صلح‌آمیز نقادی از کدورت و دشمنی جلوگیری شود. امیدوارم این فصلنامه بتواند گامی در راه افشاگری از انتحال (سرقت) یا تقلید و دست‌نویسی از آثار دیگران بردارد.
 
جمشید کیان‌فر نیز که یکی دیگر از حاضران این نشست بود گفت: در مقالات نوشته شده در فصلنامه، مشخصات کتابشناسی سرلوحه آن آورده نشده است که باید این کار انجام می‌گرفت.
 
ردیه‌نویسی ما قوی‌تر از نقدنویسی‌مان است
 
وی اضافه کرد: ما در گذشته نقد داشته‌ایم به این صورت که ابتدا شرح را آغاز کردیم و سپس شرح بر روی شرح انجام دادیم اما در آنجا که قصد انجام نقد داشتیم، رد کردیم و اساسا ردیه‌نویسی قوی‌تر از نقدنویسی ‌مان است. تا دهه 50 نقد در کشور رونق یافته بود و نشریات مختلفی مانند آینده، سخن، یادگار و ... به این مسائل می‌پرداختند اما با وقوع انقلاب این نشریات تعطیل شدند و نزدیک به یک دهه خلا مجلات علمی احساس شد اما با شکل‌گیری نشریاتی همچون دنیای سخن و نشر دانش در این حوزه تحولی برپا شد و ما این شیوه را در کتاب ماه تاریخ هم دیدیم.
 
کیان‌فر ادامه داد: در بعضی از نشریات ما نقد به کلیشه تبدیل شده و گردآورندگان فصلنامه باید مواظب باشند تا دچار این مسئله نشوند. از دید من نقد بسیار مهم است و به هیچ وجه هم  کوبنده نیست بلکه چراغی در تاریکی محسوب می‌شود. ما در نقدنویسی باید دیدگاه خود را کنار گذاشته و با دانش خود نقد کنیم درحالیکه امروز از نقد برای تسویه حساب استفاده می‌شود و به همین دلیل دوستان کار یکدیگر را نقد نمی‌کنند اما باید کار دوستان را هم مورد نقد قرار داد.
 
بیشترین ضربه را نشریات دانشگاهی به نقد وارد کرده‌اند
 
وی با بیان اینکه بیشترین ضربه را نشریات دانشگاهی به نقد وارد کرده‌اند، گفت: در حال حاضر هزار و سی و چهار نشریه پژوهشی و تخصصی تولید می‌شود که از این میان سه مجله فقط به نقد می‌پردازد و بقیه اجازه چاپ نقد و مصاحبه و گزارش را ندارند. نکات بسیاری در مصاحبه‌ها بیان می‌شود درحالیکه مصاحبه، گزارش، ترجمه و نقد عناصر سازنده فرهنگ در کشور را تشکیل می‌دهند.
 
وی ادامه داد: ما هنگامی‌که می‌خواهیم کتاب ترجمه‌شده را نقد کنیم، این نکته را که بدون حضور مولف نمی‌توان کار نقد را انجام دهیم، مطرح می‌کنیم درحالیکه باید کار مترجم را مورد نقد و بررسی قرار داد که آیا مترجم توانسته از عهده ترجمه به خوبی برآید. ما در ترجمه با نویسنده سروکار نداریم بلکه با فهم مترجم از نوشته نویسنده روبرو هستیم و اگر مترجم مرتکب خطا و کج‌فهمی شده باشد ما هم در ترجمه با آن مواجه خواهیم بود.
 
وی اضافه کرد: ما با بسیاری از تراکت‌ها و تبلیغات که در آن مقاله و پایان‌نامه را آماده و می‌فروشند، روبرو می‌شویم. در مقدمه یکی از این پایان‌نامه های خریداری شده که به شکل سی دی ارائه شده بود نوشته شده بود: « از همسرم که در دوران بارداری به من کمک کرده بود متشکرم»و آقایی که این پایان‌نامه را خریده بود حتی به مقدمه آن نگاهی نکرده بود و به جلسه دفاع رفته بود. بعدها این شخص جمله را به این شکل که «از همسرم که در دوران بارداری به من کمک کرده بود متشکرم» درحالیکه هیات داوران هم متوجه این اشتباه نشده بود.

کیان‌فر گفت: بهتر بود خانه کتاب ماهنامه‌هایش را به یک‌باره تعطیل نمی‌کرد و به مرور آنها را تبدیل به فصلنامه می‌کرد زیرا ما خوانندگان ضرر نبود یک‌ساله این ماهنامه‌ها را متحمل شدیم.
 
بعضی افراد خودخوانده خود را محقق حرفه‌ای در تاریخ می‌دانند
 
در ادامه این نشست، حسن حضرتی یکی دیگر از اعضای هیات مشاوران فصلنامه نقد تاریخ گفت: معتقدم در حوزه دانش تاریخ دیواری وجود ندارد و همه به راحتی می‌توانند به آن داخل شوند. بعضی افراد خودخوانده خود را محقق حرفه‌ای می‌دانند و در این میان باید فصلنامه‌ای باشد که آثار منتشر شده را نقد و معرفی کند.
 
وی اضافه کرد: باید با صراحت از بعضی کارها که در رتبه ضعیفی قرار دارند و انتحال در آن صورت گرفته و روحیات غیراخلاقی را در فضای علمی ترویج می‌کند، صحبت شود.
 
حضرتی افزود: ما در حوزه نقد میراث گران‌سنگی داریم که به فراموشی سپرده شده و در این حوزه درگیر یک سری ملاحظات شده‌ایم و سکوت اختیار می‌کنیم که امیدوارم در این فصلنامه با صراحت و بدون هیچ تعارفی از آنها صحبت شود.
 
وی ادامه داد: امیدوارم در این فصلنامه پژوهشگران و محققانی که زحمات زیادی کشیده‌اند به آن ورود کنند و درباره کارهای غیرعلمی در حوزه ما نظر ارائه دهند. من در واقع از چاپ این فصلنامه ناامید شده بودم و امروز خوشحالم که راه آن باز شده است.
 
نبود نشریاتی همچون فصلنامه نقد باعث ایجاد انتحال شده است

در ادامه این نشست غلامرضا عزیزی با بیان اینکه نبود نشریاتی همچون فصلنامه نقد باعث ایجاد انتحال شده است گفت: متاسفانه تنبلی بعضی از استادان دانشگاه در رشته‌های مختلف باعث شده پایان‌نامه دانشجویان به نام استادان چاپ شود و دانشجویی که مقاله‌ای را رو نویسی کرده به این دلیل که باید امتیاز علمی پژوهشی برای دفاع پایان‌نامه خود بگیرد، آن را در نشریه علمی پژوهشی به چاپ برساند اما در واقع مقاله از فصلنامه‌ای علمی تخصصی کپی شده بود.
 
وی ادامه داد: باید در نقد تعارفات کنار گذاشته شود. نقد نشان دادن نقاط مثبت و منفی آثار است درحالیکه هیچ کس از نشان دادن نقاط مثبت کتاب‌هایش ناراحت نمی‌شود اما همه از بیان اشتباهات ناخرسند می‌شود. هرچند در نقد ابتدا تعارفات گفته می‌شود اما در واقع شما می‌خواهید تمام ایرادات کار را به رخ نویسنده بکشید.
 
عزیزی افزود: نبود آینه‌ای واقع نما که تمام ایرادات کارمان را به ما نشان دهد باعث شد کسانی‌که فقط دنبال کارهایی مانند اتمام سریع پایان‌نامه هستند، مقاله‌های خوب را کپی کنند. امیدوارم این نشریه با جسارت آثار را پایش کند و استادان را از این کار که نام خود را تحت عنوان مقاله‌های دیگران قرار می‌دهند، بترساند.
 
نقد اعتبار سنجی روایت‌های تاریخی است
 
اسماعیل حسن‌زاده از اعضای هیات مشاوران علمی فصلنامه نقد تاریخ با حضور در این نشست بیان کرد: نقد اعتبار سنجی روایت‌های تاریخی است و اینکه چرا مورخان به مسئله نقد توجه نداشتند، جای تامل دارد و شاید دلیل آن نائل نشدن به فهم قابل توجهی از رویدادها باشد.
 
وی با بیان اینکه نقد تاریخی می‌تواند بطن‌های واقعیت‌های تاریخی را باز کند، افزود: واقعیات تاریخی دارای سطوح مختلفی است و تنها ابزاری که می‌تواند لایه‌های آن را برای ما بگشاید، نقد تاریخی است و امیدوارم این فصلنامه در انجام این کار موفق باشد.
 
حسن‌زاده اضافه کرد: امیدوارم در این فصلنامه بخشی به انتحال و کتابسازی اختصاص داده شود زیرا افراد مقالات نوشته شده را در آینده بدون دست بردن در آنها به نام خود چاپ می‌کنند. ما باید به روش‌شناسی نقد هدایت شویم و فصلنامه تنها منحصر به دادن اطلاعات و گزارش از چاپ کتاب نشود. ما باید به سوی مطالعات نظری سوق پیدا کنیم تا بتوانیم روش‌شناسی نقد را از آن خارج کنیم.
 
در پایان این نشست از فصلنامه نقد کتاب تاریخ توسط حبیب‌الله اسماعیلی، جمشید کیان‌فر و سیمین فصحی رونمایی شد.