خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) - نفیسه امامی: مردم سرزمين ايران آن‌قدر آمدن بهار را دوست دارند كه هزاران سال است برایش جشن می‌گيرند. این جشن باستانی در طی این سال‌های متمادی به همراه آیین و رسوم خاص و ویژه‌ای برگزار شده است. سید احمد وکیلیان، مردم‌شناس پیشکسوت و مدیر مسئول و سردبیر فصل‌نامه «فرهنگ مردم» درباره آداب و رسوم نوروزی پژوهش‌های بسیاری انجام داده است. فرارسیدن بهار و آغاز سال نو سبب شد تا با وی گفت‌وگوی نوروزی داشته باشیم که ماحصل آن در ادامه آمده است.
 
 آقای وکیلیان درباره پيشينه نوروز برایمان بگوييد.
 
نوروز از کهن‌ترین مراسمی  است که در جهان و همزمان با آغاز سال جشن گرفته می‌شود. از نوروز در بسیاری از آثار کهن ایرانی سخن به میان آمده و به نیکی از آن یاد شده است چنان‌که بسیاری بر این اعتقاد هستند که خلقت انسان در آستانه نوروز قرار داشت زیرا انسان اشرف مخلوقات و آفریده برگزیده خداوند است پس در بهترین حال که همان تعادل شب و روز و هوا و رستنی‌هاست، آفریده شده است. نوروز مقارن با تولد دوباره گیاهان پس از پایان زمستان است که با خود شکوفا شدن درختان و گیاهان و طراوت در جهان را به‌همراه می‌آورد. پس نوروز سرآغاز زندگی است و در آثار کهن ایرانی نیز آمده است. در باور ايرانيان باستان آفرينش جهان و موجودات از جمله انسان در آستانه نوروز صورت گرفته؛ از اين رو ايرانيان باستان در آستانه نوروز جشنی داشتند با نام «پنجه» كه پنج روز قبل از نوروز بوده است و ‌آخرين روز پنجه يعنی يك روز مانده به نوروز را روز «همسپتدم» می‌گفتند که انسان در آن روز خلق  شده است.
 
با توجه به اینکه جشن نوروز در سازمان یونسکو به ثبت جهانی رسیده است، چقدر توانایی تبدیل شدن به دایره‌المعارف جهانی را دارد؟
 
نوروز به طور قطع می‌تواند به شکل جهانی عرضه شود. من چند سال قبل در فکر انجام چنین کاری بودم و خبر آن را به نشریه‌ها هم دادم؛ این‌که باید دایره‌المعارف نوروز را در ایران و جهان عرضه کنیم. هر کشوری در دنیا جشن خاصی را در آغاز سال نو برگزار می‌کند اما هیچ کدام از آنها جشنی مانند نوروز با چنین تاریخ طولانی ندارند. انجام این کار مستلزم وجود هیاتی است که توسط دولت مورد حمایت و هدایت قرار گیرد تا بتوان از این طریق این جشن باستانی را به جهانیان بشناسانیم. نوروز بخشی از هویت ایرانیان است و هر سال هم در آستانه نوروز مطبوعات و خبرگزاری‌ها به آن می‌پردازند اما بعد از آغاز سال، نوروز تا سال بعد فراموش می‌شود.
 
نوروز جشن جهانی و بین‌المللی است. با این وجود آیا آثار شاخصی درباره نوروز در دیگر کشورها منتشر شده است؟
 
آثاری در این رابطه منتشر شده اما مقدار آن کم است. نوروز بین کشورهای افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان تا چین گسترش یافته و حوزه وسیعی را با سابقه‌ای طولانی دربرمی‌گیرد. این جشن منحصر به کشور ایران نمی‌شود بلکه بخش مهمی از جغرافیای گسترده نوروز را تشکیل می‌دهد. سال نو میلادی در دیگر کشورها همزمان با جشن میلاد حضرت مسیح(ع) برگزار می‌شود درحالی که سال نو باید از نظر اسطوره‌شناسی و زمان‌بندی محاسبه شود نه بر اساس تولد یک انسان. سال نو به معنای ایجاد تحول در گردش کره زمین است و آن تحول را سرآغاز سال جدید و نوروز می‌دانند. چهار سال قبل گروهی 50 نفره از پژوهندگان نوروزی که من هم یکی از اعضای آن بودم به کشورهای دیگر برای معرفی آیین‌های ایرانی و نوروزی سفر کردیم. من به کره جنوبی رفتم و هنگامی‌ که درباره این جشن در آن کشور صحبت کردم با حسرت مردم آنجا مواجه شدم زیرا چنین جشنی در آغاز سال نو در آنجا برگزار می‌شد اما آن را با سال نو مسیحی عوض کرده‌اند. ما بعد از بازگشت از آن کشور متوجه شدیم آیین‌های ایرانی مورد توجه کشورهای دیگر قرار گرفته و آنها از اهمیت نوروز با خبر شدند. ما هم به دنبال چنین هدفی بودیم تا اقوام دیگر بدانند جشن نوروز از چه جایگاهی برخوردار است درحالی که جشن‌های مسیحی و دیگر جشن‌ها چنین ویژگی‌ را ندارند که آغاز سال را همزمان با گردش زمین جشن بگیرند. بیشتر کشورهای دنیا تولد مسیح را در زمستان به عنوان آغاز سال جشن می‌گیرند اما از نظر جوی آغاز سال باید همزمان با یکسان شدن شب و روز و گردش زمین به دور خورشید جشن گرفته شود.
 
به نظر شما چه کتاب‌هایی از مشاهیر گذشته کشورمان به طور کامل به نوروز پرداخته‌اند؟
 
کتاب «آثار الباقیه» از ابوریحان بیرونی و کتاب «نوروزنامه» خیام نیشابوری و بخش نوروز در شاهنامه از جمله کتاب‌های جامع و خوبی هستند که در این باره نوشته‌ شده‌اند. کتاب‌های دیگری هم درباره نوروز به چاپ رسیده‌اند اما آثار نامبرده از شاخص‌ترین کتاب‌ها محسوب می‌شوند که از گذشته به ما رسیده‌اند. ابوریحان نخستین پژوهشگر مهمی بود که درباره جشن‌ها و آداب و رسوم ایرانی کتاب نوشته است. پدران ما وظایف خود را در زمینه معرفی رسوم ایرانی انجام داده‌اند و اکنون نوبت ماست که نوروز و دیگر جشن‌های ایرانی را عرضه کنیم تا جهان بداند با فرهنگ‌ترین ملت‌های دنیا، ایرانیان هستند.
 
آقای وکیلیان آیا شما درباره آداب و رسوم نوروزی در روستاهای ایران هم تحقیق و پژوهش کرده‌اید؟
 
بله من چندین مقاله درباره آداب و رسوم روستاها و شهرهای مختلف انجام داده‌ام که به چاپ رسیدند اما فراگیر نشدند. چنین کاری به تنهایی از عهده یک نفر خارج است و باید گروهی آگاه و منسجم این کار را در هر استان انجام دهند.
 
به عنوان سوال آخر به نظر شما آیین‌های نوروزی می‌تواند دستمایه‌ای برای نگارش نمایشنامه شوند؟
 
شخصیت‌های نوروزی مانند حاجی‌نوروز و آیین‌هایی مانند چهارشنبه سوری، دید و بازدیدهای نوروزی، 13 به در و پنجه می‌‌‌تواند دستمایه‌ای برای تبدیل شدن به نمایشنامه، کتاب و دیگر رشته‌های هنری شوند. نوروز دایره‌المعارف منسجمی است که شامل انواع بازی‌ها، خوراکی‌های مختلف، جشن سال نو و موارد بسیار دیگری می‌شود.