دکتر اسماعيل آقابابایي بني در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره موضوع پایان‌نامه خود توضیح داد. وی که با تحقیق در زمینه «نسبت حق حيات با ارزش‌هاي مورد حمايت حقوق كيفري ايران و اسلام» در قالب پایان‌نامه در بخش حقوق و علوم سياسي در شانزدهمین همایش «کتاب سال حوزه»، رتبه شایسته تقدیر را به دست آورد، اظهار کرد: در این تحقیق بیشتر درباره حق حیات در مقام تزاحم با دیگر ارزش‌ها صحبت کرده‌ام و گفته‌ام که در برخی موارد حق حیات نادیده گرفته می‌شود. گاهی مصالح بسیاری وجود دارد که بر حق حیات تقدم مي‌يابد حتی تا جایی که فقها مطرح كرده‌اند که مثلاً اگر اسیری در جنگ احساس کرد که اگر دست دشمن بیفتد، او را شکنجه می‌کنند و ممکن است اطلاعات را بازگو کند، در این مورد آیا حق دارد خودکشی کند؟ فقها گفته‌اند اگرچه تصمیم سختی است اما حق جامعه بر حق حیات مقدم است. در کتاب، بحث‌های اینچنینی مطرح شده است.
وی افزود: در این کتاب یک طرف، حق حیات و در طرف دیگر مصالح جامعه، مصالح فردی، مصالح دینی و امور مالی قرار می‌گیرند. حق‌حیات در ارتباط با ارزش‌های مختلفی مانند حق حیات با مال، حق حیات یک نفر با جان دیگری، حق حیات با امنیت اجتماعی، حق حیات با مسائل اعتقادی و ... قرار می‌گیرد. این موارد معمولاَ در مقام تزاحم هستند، به‌گونه‌ای که باید یک طرف را غلبه داد.
این عضو هیات علمی «پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی» با ذکر مثالی به توضیح بیشتر این موضوع پرداخت و توضیح داد: برای نمونه، یک نفر بیماری سرطان می‌گیرد. پزشکان می‌گویند که برای درمان باید 30 میلیون تومان هزینه کنی تا شش ماه زنده بمانی. بیمار می‌گوید که نه می‌خواهم این پول را هزینه کنم و نه می‌خواهم زنده بمانم. در این‌باره این سؤال مطرح می‌شود که آیا بیمار باید حق حیات خود را حفظ کند؟ گاهی این پرسش ایجاد می‌شود که آیا حکومت می‌تواند به عنوان اعدام تعزیری حق حیات افراد را نادیده بگیرد؟ این تحقیق به سمتی بوده است که سؤال‌هایی را ایجاد کند.
آقابابایی در ادامه با اشاره به پیشینه تحقیق در این زمینه اظهار کرد: به طورکلی بنده چهار موضوع را در تحقیقات خود مورد ملاحظه قرار داده‌ام. اول، «حق حیات فرد به قیمت گرفتن عضو از دیگری» که تحت عنوان قانون پیوند اعضا مطرح می‌شود. این موضوع در جشنواره «دین‌پژوهان» در سال 1384 حایز رتبه شد. موضوع دیگر «مسائل فقهی و حقوقی قتل از روی ترحم» نام داشت که سال گذشته در همایش «کتاب سال حوزه» برگزیده شد.
وی افزود: موضوع این تحقیق هم «حق حیات در مقام تزاحم ارزش‌ها»ست که دیگر جنبه فردی ندارد. یک مورد دیگر هم حق حیات به این معناست که انسان‌هایی به اختیار خود می‌خواهند اعضای بدنشان را در اختیار دیگری قرار دهند که با عنوان «پیوند اعضای زنده به زنده» مطرح می‌شود. تصمیم دارم که به این موضوع هم بپردازم اما هنوز فرصتش پیش نیامده است. قصدم بیشتر این بوده است که حق حیات در متون فقهی و دینی را با بحث‌های حقوقی تطبیق دهم. بنده به لحاظ فکری از سال 1376 درگیر این موضوع‌ها بوده‌ام و به مرور به آنها پرداخته‌ام.
این نویسنده درباره ویژگی‌های این تحقیق که آن را مورد توجه داوران قرار داده است، گفت: در این زمینه سؤال‌های متعددی وجود دارد که کمتر به آنها پرداخته‌اند و یا پاسخ کافی به آنها نداده‌اند. این تحقیق، موضوع رساله دکتری من در رشته حقوق بود. اشکال‌های حقوقی را مطرح می‌کردم و پاسخ‌های فقهی را از کتاب‌های فقها می‌یافتم. شاید نشان دادن قابلیت‌های فقه در پاسخگویی به بعضی از مسائل مهم حقوقی، از امتیازهای این تحقیق بوده است. همچنین احتمالاً داوران به تنوع و دسته‌بندی موضوع هم نظر داشته‌اند زیرا بنده مطالب را دسته‌بندی و گروه‌بندی و سپس نکته‌های آن را مشخص کرده‌ام و این می‌تواند شروعی برای کارهای دیگر باشد.
برای آشنایی بیشتر خوانندگان «ایبنا» با موضوع این پایان‌نامه، چکیده «نسبت حق حیات با سایر ارزش‌های مورد حمایت حقوق کیفری ایران و اسلام» را می‌آوریم:
«این تحقیق با محور قرار دادن «حق حیات» در تزاحم با ارزش‌های مورد حمایت حقوق کیفری ایران و اسلام، بر اساس مبانی فقهی و حقوق ایران چالش‌های تهدید حیات را از دو زاویه به تصویر می‌کشد: از جهت نادیده گرفتن حیات از طرف خود شخص و از ناحیه تصمیم حکومت و سایر افراد جامعه راجع به حیات دیگران که محور دوم، عمده مباحث آن را تشکیل می‌دهد.
با آن که حق حیات را می‌توان در دایره وسیعی در حقوق کیفری به بحث گذاشت و در مباحثی همچون اجرای حدود و قصاص و دفاع مشروع از دو زاویه حقوق بشری و مباحث حقوقی ماهوی دنبال کرد، این نوشته تنها به نسبت حق حیات با سایر ارزش‌ها پرداخته و به لحاظ مصداقی تزاحم حیات فرد با جان دیگران و تزاحم حیات با مال، عرض، دین و مصالح جامعه را به بحث می‌گذارد.
بر اساس یافته‌های این تحقیق، در تزاحم نفوس با لحاظ معیارهای عرفی می‌توان از تقدم نفسی بر نفس دیگر سخن گفت ولی در تزاحم حق حیات با مال، عرض و ناموس، دین و مصالح جامعه ــ جز در دفاع مشروع که از مباحث این تحقیق نیست و با لحاظ شرایطی می‌توان حق حیات را نادیده گرفت ــ حق حیات بر سایر ارزش‌ها مقدم است و نادیده گرفتن آن جز در موارد خاص بعد از رسیدگی قضایی ممکن نیست. از این رو مجازات‌های فراقضایی به رغم طرح شدن در برخی آرای فقهی و سازگاری آن با ظاهر برخی مواد قانونی، فاقد مبنای قابل دفاع حقوقی و فقهی است.»
دکتر اسماعيل آقابابایي بني، تصمیم دارد با صرف یک ماه وقت، قالب تحقیق خود ــ «نسبت حق حيات با ارزش‌هاي مورد حمايت حقوق كيفري ايران و اسلام» ــ را از پایان‌نامه به کتاب تبدیل کند.
شنبه ۱۵ فروردین ۱۳۹۴ - ۱۲:۳۴
نظر شما