به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کاشان از قدیمی‌ترین شهرهای ایران و دومین شهر بزرگ استان اصفهان است. این شهر با مساحتی حدود پنج‌هزار کیلومتر مربع و از شمال و شمال غربی به استان قم و از شرق و شمال شرقی به دشت کویر و شهرستان آران و بیدگل، از سوی جنوب به اصفهان و نطنز و از سمت غرب به گلپایگان و محلات محدود می‌شود.

وقایع دسته‌های عزاداری کاشان در ماه محرم
 
پیشینه طولانی کاشان باعث شده تا مهد فرهنگ‌های گوناگون و متنوعی باشد. ضمن اینکه کاشان شهری است که مذهب شیعه در آن ریشه‌دار است و ارادت این دیار به اهل‌بیت به ویژه اباعبدالله زبانزد خاصه و عام است. کاشان شهر محتشم کاشانی، شاعر پارسی‌گوی و سراینده ترکیب‌بند معروف «باز این چه شورش است ...» است. از این پیشینه شیعه‌گری شهر محتشم پیداست که برخی مناسبت‌های تقویم ایرانی-اسلامی در این شهر، به ویژه دهه محرم با شور خاصی برگزار می‌شود. می‌توان گفت محرم در تار و پود کاشان بعد از صفویه تنیده شده، به‌طوری که وقتی سیر آن را در منابع تاریخی مطالعه می‌کنید با نکات جالب و خواندنی مواجه می‌شوید که افزون بر دریافت اطلاعات موثق از فرهنگ عامه از حاشیه‌هایی نیز برخوردار بوده که خواندن این حواشی خالی از لطف نیست.
 
برای اطلاع یافتن از چند و چون عزاداری در شهر کاشان کتاب «تاریخ اجتماعی کاشان» تالیف حسن نراقی یک از کتاب‌های سودمندی است که می‌تواند اطلاعات مفیدی را از اتفاق‌هایی که در زمان عزاداری در کاشان رخ داده، به خواننده بدهد. از جمله مواردی که نراقی در اثر خود به آن اشاره می‌کند دسته‌بندی در گروه‌های عزاداری است. البته برای ورود به این مطلب نخست سراغ افرادی می‌رود که بانیان راه انداختن عزاداری ایام محرم بودند.

درباره میرزا شرف‌الدین علی حسینی کاشانی می‌خوانیم: «از جمله وقایع کاشان در آن عصر تشکیل یافتن دسته‌های عزاداری در ماه محرم به‌وسیله میرزا شرف‌الدین علی حسینی کاشانی بوده که در وصف او نوشته‌اند: «از سادات کاشان هیچ‌کس غلو مکان او را نداشت و شاه طهماسب را التفاتی که با او بود با هیچ‌یک از سادات کاشان نبوده، چندباری وی را به‌مناصب عالیه مثل وزارت یزد و دیگر جاها منصوب و وی استعفا نمود و همین امر باعث مزید عزت و احترام وی بود و در کاشان امری بدون اراده وی انجام نمی‌شد و اهالی کاشان سر بر نقد اطاعتش داشتند و او را در این شهر آثار بسیار است از جمله آثار وی آنچه در محله خود اوست چاه سرد و حمامی است و... باغات و عمارات متعدد در خارج شهر ساخته.» (ص 106)
 
حسینی کاشانی فردی است که به دلیل اعمالی که برای برگزاری مراسم سوگواری محرم در کاشان انجام داده، آوازه‌ای بهم زده است. درباره حسن شهرت وی آمده است: «... مردی بسیار درستکار و متقی بوده ... هر ساله در ماه محرم تجدید مراسم عزای خامس آل عبا می‌نمود و روضه‌خوان و مرثیه‌گویان را مثل حافظ محمدجان کاشی، حافظ سلطان محمد هروی و ملاعلی ادواری و غیره روزها به روضه و شب‌ها به مرثیه و ذکر مشغول می‌داشت، و الیوم بقیه آن قاعده که در کاشان مانده از آثار حسنه اوست و ذکری چند در عمل دستگاه عراق و مخالف و غیره بسته و در میان مرثیه‌خوانان و معتریان مشهور است.» (ص107)
 


حسن صورت و آواز خوش تعزیه‌خوان‌های کاشی

شهر کاشان همان‌طور که در آغاز به آن اشاره شد، دارای تقسیم‌بندی بود که شاید بتوان گفت برخی مردم شهر، خود عامل این تقسیم‌بندی بودند. شهر به دو بخش حیدری و نعمتی تقسیم شده بود. مراسم عزاداری محرم نیز با توجه به این تقسیم‌بندی برگزار می‌شد. در سطوری از کتاب درباره انجام نحوه عزاداری دهه محرم آمده است: «به همین مناسبت میرزا شرف‌الدین معروف به باباشرف گردید،‌ چنان که بعدها محل و مکان تکیه بزرگ و ساختمان‌های وی را هم میدان (بابا شرف) می‌نامیدند و چون همان ایام کوی و برزن شهر هم به دو بخش حیدری و نعمتی نامگذاری شد،‌ مقرر گردید که تکیه پا‌نخل در ابتدای بازار و کوی بابا شرف که محل حفاظت و نگاهداری طوق و علم و نخل علامت‌های عزاداری بود، انتهای خط سیر عزاداران هر دو بخش حیدری و نعمتی بوده باشد و از آنجا تجاوز به حدود یکدیگر نکنند.» (ص 108)
 
در کاشان نیز فارغ از ویژگی‌های خاصی که عزاداری محرم در این شهر داشت در برخی موارد شباهت‌هایی با سایر شهرها داشت. در این شهر نیز تعزیه رواج داشت و علاقه‌مندان و طرفداران بسیاری را جذب خود کرده بود. اگرچه اجرای آئین شبیه‌سازی و تعزیه در این شهر با حواشی همراه بود. نراقی در توصیف مراسم تعزیه محرم کاشان می‌نویسد: «دسته‌های عزاداری در‌حالی‌که رفته رفته مفصل و پرپیرایه می‌شد. از ایام عاشورا گذشته در روزهای شهادت یا وفات سایر امامان و پیشوایان هم معمول می‌گردید. از عهد کریم‌خان تعزیه‌خوانی و شبیه‌سازی باب شد.

این کار به‌صورت مجلسی بود که در تکیه یا هر محوطه وسیعی در زیر چادر بزرگی برپا می‌گردید و تعزیه‌خوان‌ها با صدای طبل و شیپور مردم را دعوت به شروع کار می‌کردند و یا آنکه در ایام عاشورا همراه دسته‌های عزاداران تعزیه‌خوان‌ها هم سواره و هم پیاده در حرکت بودند و صحنه‌سازی‌های اینگونه تعزیه‌های سیار به قدری پرطول و تفصیل بود که گاه عبور آنها از بازار شهر بیش از شش ساعت به‌طول می‌انجامید و در این مدت به‌واسطه ازدحام زن و مرد اهالی برای تماشا دکاکین و کاروانسراها بسته و تعطیل می‌گردید و بسا فتنه و فساد، زد و خورد و حتی خونریزی و کشتار هم اتفاق می‌افتاد. اما تعزیه‌خوان‌های کاشی به قول عبدا... مستوفی به‌واسطه حسن صورت و آواز خوشی که داشتند در سایر شهرها هم مورد توجه بودند و در تعزیه‌های بزرگ تهران و مجالسی که در تکیه دولت برپا می‌شد نقش‌های مهم و حساس به‌عهده آنها بوده.» (ص 108 )

کتاب «تاریخ اجتماعی کاشان» در شرح فرهنگ این شهر به بخش‌هایی از آداب و سنن مردم این خطه اشاره کرده، اگرچه گفتار وی درباره این شهر کامل نیست و تنها به برخی موارد اشاره کرده است. مولف در این حیطه نیز تنها شهر کاشان را مدنظر خود قرار داده و از توصیف سایر شهرهای کاشان چشم‌پوشی کرده است. در حالی که برخی شهرها و روستاهای کاشان سنتهای خاصی در دهه محرم و حتی قبل از آغاز این دهه دارند که این آئین‌ها طرفداران خاصی در گوشه و کنار جهان دارد و بسیاری از پژوهشگران و سیاحان علاقه‌مند به مشاهده نزدیک این آئین‌ها هستند.

در این باره بیشتر بخوانید: شباهت سوگواری‌های ایرانیان با آیین‌های سیاوشان/ پیشینه کهن ساختن تابوت‌های تمثیلی در ایران