به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «تاملاتی در منطق سهروردی و ابن‌سینا» اثر دکتر ضیاء موحد، استاد منطق و فلسفه، علیرضا دارابی و اسدالله فلاحی به عنوان دو تن از پژوهشگران حوزه منطق و علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی موسسه شهرکتاب، سه‌شنبه چهارم خرداد 1395 در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.
 
شاپور اعتماد، مترجم پیشکسوت فلسفه و لطف‌الله ساغروانی، مدیر انتشارات «هرمس» و مجری چاپ کتاب «تاملاتی در منطق سهروردی و ابن‌سینا» در این نشست حضور داشتند.
 
سیر «منطق» در افکار موحد
موحد گفت: در فرایند تحصیلاتم، فلسفه را کنار گذاشتم و شروع به خواندن منطق کردم و پس از مدتی کتاب «منطق جدید» را نوشتم که اتفاقا این کتابم به عنوان کتاب درسی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود. اگر بخواهم درباره آثار فلسفی دارای مضامین منطقی صحبت کنم، باید به این نکته اشاره کنم که «منظومه حاج ملاهادی سبزواری» سرشار از منطق است.
 
وی با بیان این‌که در دانشگاه‌های کشور درسی با عنوان «منطق» را پایه‌ریزی کرده است، عنوان کرد: در این میان سری هم به متون قدیمی می‌زدم، در این مراجعات به این نتیجه رسیدم که ابن‌سینا در آثار خود به خوبی به نکات «منطق» پرداخته است. او (ابن‌سینا) به زبان طبیعی سخن گفته اما حرف‌های مهمی زده است. من در بیست سال گذشته این نکات را پیدا کردم و آنها را در کتاب «منطق مواجهات» گردآوری کرده و البته به خوانندگان این کتاب این تذکر را نیز دادم که آنچه در این کتاب مطالعه می‌کنند به چند سال گذشته برمی‌گردد.
 
این منطق‌دان ایرانی ادامه داد: در ادامه روند کار تحقیقاتیم بر مبحث «منطق» به این نکته نیز پی بردم که متاسفانه بسیاری از متفکران و پژوهشگران کشورمان بهترین کارهای تحقیقاتی و تالیفی را انجام می‌دهند اما به دلیل تالیف به زبان فارسی و محدود شدن در آن، آثارشان در دنیا ناشناخته می‌ماند.

وی درباره اثر نوانتشار خود با عنوان «تاملاتی در منطق سهروردی و ابن‌سینا» اظهار کرد: این کتاب محصول مقالات من به انگلیسی است که البته در دو بخش فارسی و انگلیسی در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته و برخی از مقالات ترجمه شده است. یک مقاله هم ترجمه انگلیسی ندارد و از ابتدا به زبان فارسی نوشته شده است.
 
از «هوسرل» تا «امبرتو اکو» در  سنت «منطق»
این استاد منطق در ادامه نشست نقد و بررسی کتاب «تاملاتی در منطق سهروردی و ابن‌سینا» به آثار متفکرانی مانند «هوسرل» و «ویتگنشتاین» اشاره کرد و گفت: آثار این دو متفکر شاید عاری از فرمول‌های منطق باشد اما خواننده را با یک متافیزیکی مواجه می‌کند که در حال ساختن جهان است. 

موحد با تاکید بر این نکته که فیلسوفی که منطق نداند برای من جدی نیست، افزود: «تقسیم‌بندی‌های منطقی» به قلب حقیقت می‌زند. «مالکیت» یک امر اعتباری است، اما در مقابل این «تقسیم‌بندی منطقی» است که به قلب حقیقت می‌زند و اثری از اعتباری بودن در آن دیده نمی‌شود.
 
این نویسنده در ادامه سخنانش به مقاله ششم اثر خود با عنوان «دلالت‌شناسی اسم‌های خاص و داستانی در آرای ابن‌سینا، کریپکی و اومبرتو اکو» پرداخت و گفت: در این مقاله بر «اسم خاص» بحث شده که جای آن را هیچ نام دیگری نمی‌تواند بگیرد؛ به عنوان مثال اگر نام شخصی «عباس» است، می‌توانیم در معرفی سایر صفات او مثل رنگ چشم، قد و ... را بگوییم، اما نبود این صفات باعث نمی‌شود که او دیگر «عباس» نباشد.

وی افزود: با این تفاسیر می‌توان به این نتیجه رسید که هر قدر که صفت بر اشخاص گذاشته شود، نمی‌تواند کار «اسم خاص» را انجام دهد، زیرا اسم به سمت «مسمی» می‌رود. در ایامی که بر این مساله کار می‌کردم، کتاب «اعترافات یک نویسنده جوان» نوشته امبرتو اکو را خواندم که ورودی به دلالت‌شناسی جهان ممکن بود. باید بگویم، «اکو» بزرگترین کتابخانه‌دار جهان و جامع‌الاطراف‌ترین نویسنده بود. «اکو» ضمن این‌که درباره «اسم خاص» صحبت کرده است، جاهایی هم بحث را به سمت «اسامی افسانه‌ای» کشانده است.
 
موحد در این‌باره ادامه داد: «اکو» در بحث خود از اسم «آناکارنینا» بهره گرفته است. «آناکارنینا» زاییده ذهن تولستوی است، اما اعتقاد دارد که خودکشی «آناکارنینا» ابطال‌پذیر نیست، اما خودکشی «هیتلر» ابطال‌پذیر است و ممکن است وی هم اکنون در یکی از کشورها در حال گذران زندگی باشد.
 
«سنت منطق جدید» را بپذیریم
علیرضا دارابی، پژوهشگر حوزه منطق، دیگر سخنران نشست نقد کتاب تاملاتی در منطق سهروردی و ابن‌سینا» بود. وی کتاب حاضر را خلاصه 20 سال تلاش یکی از استادان مهم فلسفه تحلیلی (موحد) در ایران دانست و گفت: این کتاب به خوبی به خوانندگان یادآور می‌شود که در این 20 سال چه بر این «تاریخ منطق» گذشته است. مقالات گذشته نویسنده ناظر بر این بوده که امری در کنار سنت قدیمی منطق ما وجود دارد و ما باید بپذیریم که در کنار سنت فلسفی خودمان، امری دقیق‌تر به نام «سنت جدید منطق» وجود دارد.
 
وی ادامه داد: یک جمع بزرگی از اهل فلسفه پذیرفتند که دو سنت فلسفی داریم. سنت جدید، سنت دقیق‌تری است هرچند سنت قدیم منطق ما دارای نکات ظریف و بدیع است. مقالات کتاب حاضر بسیار درخشان است و زبان اصلی آن زبان منطق جدید است. منطق جدید برای مخاطب فارسی‌زبان یک واحد فرعی است و درس اصلی او سنت منطق قدیم است، اما در مقابل، ذهن مخاطب غربی، پذیرای منطق جدید است.

این منتقد، در ادامه سخنانش به برهانی به نام «برهان افتراض» پرداخت و اظهار کرد: این برهان در سنت فلسفه اسلامی یا سینوی وجود دارد و در کتاب‌های درسی سنت منطق قدیم یا شکل و سیاق «سهروردی» تدریس می‌شود. اگر نگاه ما به منطق جدید باشد، می‌توانیم این موضوع و برهان را نقد کنیم.
 
وی افزود: برخی گمان می‌کنند هرجا که سنت قدیم و جدید وجود دارد، باید بین آنها داوری صورت بگیرد و یکی حذف شود، در صورتی‌که این‌طور نیست. یک جاهایی منطق جدید و زبان آن تنها ابزاری برای معرفی است و نیازی به حذف ندارد.
 
دارابی مقاله ششم این کتاب را یکی از بهترین مقالات آن دانست و گفت: هر جایی از این کتاب داوری دیدید، آن داوری یک مفسر است. اصل هدف دکتر موحد معرفی مطلب است نه داوری درباره آن.
 
فرمول‌های منطق و سنت ابن‌سینایی
اسدالله فلاحی، دیگر پژوهشگر حوزه فلسفه و منطق ضمن بیان این‌که هر کدام از مقالات کتاب تاملاتی در منطق سهروردی و ابن‌سینا دارد که جای بحث است، گفت: دکتر موحد در مقالات دوم و سوم اثر نشان دادند که فرمول‌های منطقی ریشه در سنت ابن‌سینایی دارد. این مقالات آغاز یک کار بزرگ است. بیشتر اقدامات علمی آقای موحد آغاز راه است که دیگران باید آن را ادامه دهند.
 
وی در ادامه سخنانش به بحث فنی و تخصصی درباره منطق و جابه‌جایی عبارات و تغییر معانی جملات در منطق پرداخت و به ارسطو و اختلاف نظر او با شاگردش اشاره کرد.
 
فلاحی با اشاره به «جهت صور و حمل» در منطق ابن‌سینایی به اقدامات «افضل‌الدین خونجی» در منطق پرداخت و گفت: دویست و اندی سال پس از ابن‌سینا «افضل‌الدین خونجی» به زبان منطق پرداخت.

علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهر کتاب نیز در این نشست، معرفی و بحث درباره کتاب «تاملاتی در منطق سهروردی و ابن‌سینا» را به پژوهشگران و دکتر موحد سپرد و در ادامه سخنانش کتاب جدید دکتر موحد با عنوان «پنهان در آینه» را که مجموعه گفت‌و‌گوهایی با دکتر موحد درباره شعر ایران است برای حاضران معرفی کرد.

وی همچنین گفت: موحد در این کتاب و گفت‌و‌گوها به مساله تعهد در شعر پرداخته و در ادامه از «سبک هندی» صحبت کرده و مهمترین رکن شعر را «عاطفه» معرفی کرده است. مساله روشنفکری در ایران دیگر مبحث موجود در این کتاب است.

به گفته محمدخانی، رابطه منطق و شعر در کنار ویژگی‌های شعر شاملو بحث روشنفکری و اشعار فروغ فرخزاد دیگر مباحث کتاب «پنهان در آینه» را تشکیل می‌دهد.