به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست نقد و بررسی کتاب «در میان ایرانیان» اثر نایجل کولتارد، سه‌شنبه 11 خردادماه در شهر کتاب با حضور دکتر طهمورث ساجدی، نویسنده، مترجم و مدرس دانشگاه، محسن محمودی، مترجم کتاب و علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی و بین‌المللی موسسه شهر کتاب برگزار شد.
 
 کتابی با نوستالژی پیش از انقلاب
طهمورث ساجدی در این نشست با بیان این نکته که این کتاب به نوعی نوستالژی پیش از انقلاب است، افزود: کتاب‌هایی از این دست برای ما غنیمتی است که خود را از زاویه دیگری ببینیم و در عیوب خود بازنگری کنیم. اگر غربی‌ها ما را به شکل‌های مختلف آزار ندهند، به مراتب بهتر از چیزی خواهیم شد که آن‌ها درباره ما تصور می‌کنند. یکی از مشکلات ساختاری ما در همه امور، ضعف مدیریتی است.
 
مولف کتاب «تاریخ ایرانشناسی در فرانسه تحلیلی از دستاوردهای پژوهشی تا سال‌های اخیر» اظهار کرد: نویسنده در این اثر با شناختی نسبتا کامل از زاویه‌ای متفاوت، از ایران نوشته است. از پوشش و غذاهای خاص ایرانی، سنت‌ها و عادات رایجی مانند «تعارف» در جای جای کتابش نام برده است. «تعارف» ایرانیان در کتاب وی بسیار پررنگ است، در حالی‌که این عادت در بسیاری از دیگر کشورها نیز رایج است. وی حتی نگاهی به چند دولت اخیر ایران داشته و در این زمینه از برخی دوره‌ها با لحن و بیانی تند و از برخی دیگر با لحنی آرام سخن گفته و توصیف کرده است.
 
وی گفت: «نایجل کولتارد» در کتابش از بسیاری سنت‌ها و مکان‌ها در ایران طوری نام برده گویی تنها مختص ایران است، اما از بازار که قطب اقتصادی ایران بوده و در بسیاری از سفرنامه‌ها از آن به‌عنوان قلب تپنده یاد شده، نامی نبرده است. نویسنده به‌خوبی شرکت‌ها و سازمان‌های ایرانی را می‌شناسد و از سرمایه، قوانین و اطلاعات بسیار دیگری آگاه بوده و این داده‌ها را با خود برده است. توصیف او هنگام ورود به ایران ما را به یاد هموطنش «گرترود بِل» ایران‌شناس و رئیس سازمان جاسوسی انگلستان می‌اندازد.

این نویسنده و پژوهشگر در ادامه بخش‌هایی از کتاب را به سبکی روایت‌گونه و تطبیقی با آثار دیگر، بررسی و نقد کرد.
 
حقایقی در پرتو استهزاء فرهنگ ایرانی
محسن محمودی، مترجم کتاب «در میان ایرانیان» نیز در این نشست عنوان کرد: ادوارد سعید در علوم انسانی یک وسوسه کلی ایجاد کرده به این معنی که همه متونی که درباره شرق نوشته می‌شوند، اگرچه مفاهیم قرن شانزدهم را در ذهن دارد که شرق‌شناسی در واقع همان دانش مورد نیاز غربی‌ها برای استثمار شرقی‌هاست، ولی در واقع ادبیاتی که از قرن شانزدهم به‌وجود می‌آید، همان ادبیاتی است که کمپانی هند شرقی برای استثمار کشورهای جهان سوم لازم داشت و ناخودآگاه این مساله را به کل تاریخ تسری می‌دهد.
 
وی افزود: این وسوسه قدرتمند باعث شده که همه تاریخ را در پرتو شرق‌شناسی بفهمیم و بسیاری از متون بدردبخور را با همین عینک ایدئولوژیک از دست بدهیم. در حالی‌که بسیاری از سفرنامه‌ها لزوما آن نگاه ایدئولوژیک را ندارند.
 
محمودی گفت: تا زمان قاجاریه متونی که درباره ایران نوشته شده‌اند، لزوما نگاه بالادستی نداشتند. از دوره قاجار دچار نوعی انقطاع شدیم. از سویی ایرانی‌هایی هم که به غرب سفر می‌کردند، در مورد آداب و سنن و رفتار خارجی‌ها، شناخت‌نامه نمی‌نوشتند، بلکه حیرت‌نامه تدوین می‌کردند. در مواقعی که مراتب قانونگذاری و مجالس مربوط می‌شد، نوعی نگاه کمدی داشتند. دست‌کم در میان شاهزادگان قاجاری این مساله دیده می‌شود.
 
این مترجم در ادامه عنوان کرد: خارجی‌هایی که در دربار قاجاریه حضور پیدا کردند، به نوعی وسوسه خلقیات ایرانی می‌شوند و در پرتو استهزاء فرهنگ ایرانی، حقایقی را هم بروز دهند. جالب این‌که ما هم آن‌را می‌پذیرفتیم و به شدت پرورش می‌دادیم. نمونه آن اثر جمال‌زاده بود که شدیدا زیرسوال بردن ایرانی‌هاست، ولی بارها تجدیدچاپ و مورد استقبال واقع شده، چراکه اساسا انسان نگاه ثانوی به خود را دوست دارد. به همین دلیل سفرنامه‌ها جذاب هستند، چون ما خود را از نگاه طرف خارجی می‌بینیم.
 
وی افزود: در دوران پهلوی، سفرنامه‌ها محدودتر شدند چون ارتباطات و تکنولوژی گسترش پیدا کردند و این عامل و افزایش سفرها، سفرنامه‌ها را از جذابیت و بکر بودن درآورد. در دوره حاضر که می‌توان گفت اصلا سفرنامه نداریم، چون علاوه بر حضور تکنولوژی، نگاه هم سویه‌های تکنولوژیک دارد. در ادبیات و تاریخ، از دو طرف نگاه ایدئولوژیک آشتی‌ناپذیر می‌بینیم. از یک‌طرف نمونه‌هایی مانند «بدون دخترم هرگز» که ایران را سراسر قرون‌وسطایی می‌بیند. برای رسانه‌های غربی ایران هنوز عبارت است از حمام‌های قدیمی قرن‌های هفتم و هشتم و مساجد دوره صفویه که هنوز مردم با پوشش عبا و عمامه در کوچه و بازار ظاهر می‌شوند.
 
محمودی در ادامه گفت: از نظر دکتر طباطبایی، سفرنامه‌ها اصلی‌ترین موردی هستند که باعث ایجاد مکاتب جدید در ایران شدند که می‌تواند راهگشا باشد. کتاب حاضر، هم از وسوسه خلقیات ایرانی فرار می‌کند و از جمع‌بندی ایرانی‌ها در یک کلیت واحد پرهیز کرده و از سوی دیگر بدون نگاه همدلانه با شرق و غرب، به بررسی آنچه خود مولف دیده پرداخته است.
 
مترجم کتاب «در میان ایرانیان» با اشاره به این‌که این اثر نخستین کتابی است که با دیدگاهی نسبتا منصفانه نوشته شده، ادامه داد: در این کتاب می‌بینیم که غربی‌های با نگاه صادقانه‌تر، در مورد ایران چطور فکر می‌کنند. پس از انقلاب هیچ کتابی تا این اندازه به ما نزدیک نبوده است.

درباره کتاب نمی‌توان کامل قضاوت کرد
علی‌اصغر محمدخانی به‌عنوان دبیر نشست درباره کتاب «در میان ایرانیان» اظهار کرد: درباره این کتاب نمی‌توانیم به‌طور کامل قضاوت کنیم، چراکه نیمی از کتاب حذف شده است، اما از این‌گونه آثار می‌توانیم دیدگاه غربی‌ها را نسبت به خودمان بهتر درک کنیم.

معاون فرهنگی و بین‌المللی موسسه شهر کتاب افزود: در این کتاب مواردی از اشتباهات تایپی و نگارشی و برخی اصطلاحات نادرست دیده می‌شود. کتاب حاضر شرحی از نکات مثبت و منفی ایران دوران معاصر است. در بخش‌های حذف شده کتاب، بسیاری از خصلت‌های ایرانی ذکر شده بود که نباید حذف می‌شدند تا با نقد درست، در برطرف کردن آن‌ها همت کنیم.