به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نخستین روز از دوره‌های آموزشی جایزه ادبی پروین، عصر شنبه 16 مردادماه در دو بخش آموزش شعر (سومین دوره کلک خیال) و داستان‌نویسی (چهارمین دوره جایزه جلال) با تدریس محمدحسین جعفریان و حمیدرضا شکارسری در بخش شعر و منیژه آرمین و کوروش علیانی در بخش داستان‌ در مجتمع فرهنگی ـ آموزشی آدینه تهران برگزار شد.
 
جعفریان: شاعران جوان اسیر فرم نشوند

محمدحسین جعفریان در این دوره آموزشی در کلاسی با عنوان «شعر و فرامرز» با بیان این‌که برای القای مفاهیم در شعر باید از قصه و تصویر بهره جست، گفت: شاعران با استفاده از این توانمندی‌ها می‌توانند آثار خود را ماندگار کنند. در حقیقت شعری که به سمت تصویر می‌رود، زبانی جهانی خواهد داشت.

وی ادامه داد: برخی از شعرها را به دلیل ویژگی‌های تصویری قوی‌ای که دارند، می‌توان پلان به پلان به تصویر کشید و تبدیل به فیلم و اثر سینمایی کرد.

این شاعر همچنین با بیان این‌که به دلیل گرایش مخاطب به اشعار دارای تصاویر، در آینده‌ای نه چندان دور، هنرهای جدیدی در شاعری ایجاد خواهد شد، عنوان کرد: این افراد، همانند تدوینگران سینما، قطعه‌های اشعار سروده شده را با هم تدوین خواهند کرد و سروده‌های مازاد را از اشعار خارج خواهند کرد. تدوینگران شعر، اشعار را برای ساختن و خلق شعری ماندگار، تدوین خواهند کرد.

جعفریان افزود: از میان آثار تصویری در ادبیات پارسی می‌توان به «شاهنامه»، «دیوان شمس» و «مثنوی معنوی» اشاره کرد. این آثار بدان دلیل ماندگارند که قصه را به‌صورت تصویری روایت کرده‌اند.

صاحب کتاب «پنجره‌های رو به دریا» همچنین با تأکید بر این ادعا، شعری از حامد، شاعر افغان را خواند که می‌گوید: «دو عسگر مانده در بین دو سنگر/ دو رهبر خفته در بین دو بستر/ دو رهبر پشت میزِ صلح، خندان/ دو بیرق مانده بر گور دو عسگر.»

سازنده مستند «شیر دره پنجشیر» همچنین با انتقاد از تأکید بر قرارگیری فرم در آثار شاعران جوان اظهار کرد: در دوره‌ای، شعرهایی ظهور کرده و علاقه‌مندان به شعر و شاعری را سرکوب و دغدغه‌های شاعر را در دغدغه‌های فرم، درگیر کردند. حضور در فرم پیچیده‌تر برای خلق شعر، خیانت به ادبیات است. متأسفانه این تأکید در شعر پارسی از ایران خارج شده و در افغانستان و تاجیکستان هم دیده می‌شود.

این شاعر همچنین غنای شعر کلاسیک پارسی را سرآمد اشعار در دنیا نامید و گفت: با دیده شدن شعر کلاسیک ایران، توجه و علاقه به آثار داخلی بیش از آثار خارجی می‌شود. شاعران جوان ایران ابتدا خود را بشناسند و بعد از مطالعه و خواندن آثار کلاسیک پارسی، به سوی ادبیات خارجی بروند. این‌را هم بدانید که بزرگان ادبیات کلاسیک ایران در دوره معاصر، همه از ادبیات کلاسیک پارسی ارتزاق کرده‌اند و پرداختن به این سبک از شعر، توانمندی شاعران در سرودن آثار کلاسیک را سبب خواهد شد.

جعفریان در ادامه با اشاره به محتوای آثار مولانا که حتی توانمندی پاسخ‌دهی به سؤال‌های امروزی جهان غرب را دارد، افزود: ادبیات کلاسیک ایران توانایی ارائه پاسخ به تمام سؤال‌های بشر را دارد.

نویسنده کتاب «در پایتخت فراموشی» در ادامه خطاب به شرکت‌کنندگان در سومین دوره آموزش شعر کلک خیال گفت: توصیه من به شما این است که فرم‌ها را بدانید؛ اما فرم‌زده نشوید. سرودن در قالب‌های غیرکلاسیک را بیاموزید؛ اما به دلیل تنبلی و احساس ناتوانی، سرودن شعر کلاسیک را رها نکنید.
 
بروز جنگ‌های بزرگ دنیا ناشی از مدرنیته است

حمیدرضا شکارسری، دیگر مدرس سومین دوره آموزشی شعر کلک خیال، کلاس درس خود را با عنوان «مختصات شعر مدرن» برگزار کرد.

وی نوآوری در شعر را مفهومی ازلی، نوگرایی را مفهومی فکری و فلسفی و مدرنیسم را تفکری برای کنار گذاشتن سنت‌ها معرفی کرد و ادامه داد: مدرنیسم با نوگرایی متفاوت است و منتقد همدیگر محسوب می‌شوند.

شاعر «چراغانی بی‌دلیل» اظهار کرد: مدرنیته با نفی سنت برای رسیدن به خوشبختی و زندگی بهتر ایجاد شد، اما در اواسط دوران روشنگری، بشر متوجه شد که نه تنها به خوشبختی دست نیافته است، بلکه اسیر مشکلات دیگری شده است. پیش از آن، انسانِ رعیت زیر نظر فئودال‌ها کشاورزی می‌کرد و بعد از مدرنیته، مجبور شد زیرنظر رییس کارخانه، ساعت‌های بیشتری به فعالیت بپردازد.

شکارسری بروز جنگ‌های بزرگی همچون جنگ‌های جهانی اول و دوم، نابودی محیط زیست، شیوع بیماری‌های جدید و از همه مهم‌تر، خودباختگی و بیماری‌های روانی از جمله افسردگی را از آثار ناشی از مدرنیته دانست.

این منتقد ادبی در بخش دیگری از سخنان خود افزود: شاعر و هنرمند دوره مدرن، هنر مدرنیستی را به‌وجود آورد. هنر مدرنیستی به غایت ضدِ هنر است و هنری است که اسطوره‌ها را از اعتبار می‌اندازد. این هنر، کاری به ماوراء ندارد و به دنبال بازگشت به روستا و طبیعت است.

نویسنده کتاب «حماسه کلمات» همچنین گفت: با هنر ماورایی می‌دانیم که کی هستیم و از کجا آمده و به کجا می‌رویم، اما در هنر مدرنیسم در زمان حال هستیم و پاسخی برای این سؤال‌ها نداریم. هنرمند و شاعر مدرنیسم، همیشه به احساسات خود رجوع می‌کند و برای مواجه نشدن با مشکلات زندگی، به دنبال فرار از آن است.

وی شکل‌شکنی را مهم‌ترین ویژگی هنرمند مدرنیسم دانست و ادامه داد: مدرنیسم چون دائم با سنت در ستیز و دچار نوعی بحران است، فرم و قالب را در هم می‌شکند تا در قالب‌های سنتی قرار نگیرد. هنر مدرنیستی دائم، فرم و قالب جدیدی را مطرح می‌کند؛ چون به دنبال سنت‌شکنی و شکل‌شکنی است و این هنرمندان به جای بازنمایی جهان به دنبال بازآفرینی جهان هستند.

این منتقد ادبی از ویژگی‌های دیگر هنر مدرنیسم از تقدس‌زایی، استفاده از نشان‌های جدید، توجه به بحران‌های جهان معاصر، عینی‌گرایی و جزیی‌نگری و استفاده بسیار از اسامی خاص یاد کرد.

شکارسری در بخش دیگری از سخنانش مدرنیته و مدرنیسم را در تضاد باهم دانست و در معرفی تفاوت‌های آن‌ها اظهار کرد: مدرنیته، نوعی فاصله‌گیری از زندگی سنتی و همچنین نهضتی فکری و فلسفی است و با مفاهیمی همچون دین، عقل، ماوراء و اسطوره به شدت در تقابل است. هنر مدرنیستی ضد این مفاهیم عمل می‌کند و به دنبال بازگشت به روستا و طبیعت است. اثر مدرنیست، همچنین دائماً در نوعی بحران به‌سر می‌برد.

وی در بخش پایانی سخنانش، قالب‌شکنی در ایران را مربوط به پیش از دوره قالب‌شکنی نیما و به دوران مشروطه دانست و گفت: این قالب‌شکنی پیش از نیما در آثار افرادی مانند میرزاده عشقی و تقی رفعت دیده می‌شود، اما شکل سنجیده آن از آثار نیما آغاز شد.
 
نویسندگان بزرگ ایران و شخصیت زن در آثار آنان

منیژه آرمین، نویسنده، مجسمه‌ساز، نقاش و مدرس نخستین کلاس از چهارمین دوره داستان‌نویسی آل جلال، تدریس خود را با موضوع «ویژگی‌های ‌ماندگار شخصیت زن در داستان‌های ایرانی» ارائه داد. وی در آغاز با بیان این‌که داستان‌نویسی در ایران از زمان صفویه و با حضور سفرای خارجی در کشور آغاز شد، افزود: در ابتدای داستان‌سرایی در ایران، نویسندگان تمام شخصیت زن را مطرح نکردند و بسیار بد به این موضوع پرداخته شد.

نویسنده کتاب «کیمیاگران نقش» ادامه داد: در دوره بعد از مشروطه، کتاب‌های پرفروشی مانند «زیبا» منتشر شد که قهرمان اصلی آن، یک زن بود. وی زنی منحرف بود که نویسنده با تکیه بر غریزه جنسی، تأثیر وی بر فساد اداری کشور را مطرح کرد. «زیبا» کتابی پرفروش اما دارای قهرمانی تک‌بُعدی است که تحلیلی بر شخصیت زن داستان ارایه نداده است.

این داستان‌نویس عنوان کرد: همزمان با «زیبا» کتاب‌های دیگری با محوریت زنان نوشته شد، اما موضوع جدید و جالبی برای بیان نداشتند و در ادامه هم در داستان‌های حتی داستان‌نویس بزرگ آن دوران مانند صادق هدایت، به موضوع زن به خوبی پرداخته نشده است. حتی جلال آل‌احمد با آن نثر کوبنده‌اش هم انتظارات را برآورده نکرده و شخصیت زنان را به خوبی مطرح نکرده است.

آرمین در ادامه گفت: سه رمان «چشم‌هایش» نوشته بزرگ علوی، «شازده احتجاب» نوشته هوشنگ گلشیری و «سووشون» نوشته سیمین دانشور، از جمله داستان‌های ایرانی هستند که به خوبی به شخصیت زن پرداخته‌اند. در این میان «چشم‌هایش» ویژگی‌های خاصی دارد و داستان با محوریت زن خلق شده است.

نویسنده «شب و قلندر» افزود: در این زمان، برای نخستین‌بار زنی مطرح شده که تا حدودی به الگوی ماندگار نزدیک می‌شود. زنی که در زندگی، نقش و ابعاد مختلف شخصیتی دارد و نقش این زن با اینکه اغراض شخصی در فعالیت‌های سیاسی دارد، حرکت جدیدی در داستان‌نویسی محسوب می‌شود.

آرمین سخنان خود را این‌گونه پایان داد: در داستان باید از مطلق‌گرایی پرهیز کرد. هرچند ممکن است به مطلق برسیم، اما باید بستر درست برای این دستیابی به مطلق در داستان فراهم باشد.
 
روایت در زمان گذشته، آینده و هرگز صورت می‌گیرد

کوروش علیانی، مدرس «اصول و فنون روایت» در این دوره آموزشی بود. وی ابتدا با تشریح چگونگی عملکرد مغز انسان در درک دیدن، اشکال و اسامی، حرکت‌ها و فعل‌ها، نسبت‌ها و صفت‌ها و خصوصیات مشترک اظهار کرد: انسان، پیش از زبان‌مند شدن، توصیف کردن را می‌آموزد؛ ابتدا صداهایی را از خود بروز داده و سپس کلمه را بیان می‌کند.

این نویسنده همچنین در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این‌که روایت به استدلال پیوند می‌خورد و به چرایی و پرسش‌ها پاسخ می‌دهد، گفت: داستان، نوعی روایت محسوب می‌شود، اما این روایت، لخم نیست. در داستان، دو اتفاق رخ می‌دهد؛ حجم روایت در آن بالاست و این که طرح دارد.

علیانی آغاز، میان و پایان را اجزای طرح داستان عنوان کرد و سپس آغاز در طرح داستان را عاملی برای جلب و ماندگاری مخاطب، میان را محفلی برای ایجاد ضربه جهت ابراز ناخشنودی و پایان را مرحله رضایت نسبی برشمرد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این‌که روایت در سه زمان گذشته، آینده و هرگز رخ می‌دهد، به تشریح اجزای پیام از نظر رومن یاکوبسن، زبان‌شناس و نظریه‌پرداز روسی پرداخت.

این قصه‌نویس در تشریح این بخش از گفته‌های خود، آفریننده، مخاطب، متن پیام، موضوع پیام، رمزی که پیام با آن مخابره می‌شود و محملی که این پیام به وسیله آن مخابره می‌شود را اجزای پیام معرفی کرد.

علیانی افزود: وقتی در پیامی آفریننده بر خودش تأکید می‌کند، پیام کارکرد عاطفی می‌یابد. اگر تأکید پیام بر مخاطب باشد، کارکرد اقناعی می‌یابد و اگر روی موضوع پیام تأکید شود، کارکرد ارجاعی و یا اخباری خواهد داشت که با تأکید روی متن پیام، کارکرد هنری و ادبی پیدا می‌کند.

وی در پایان با بیان این‌که روایت از به هم پیوستن خبرها تشکیل می‌شود، عنوان کرد: روایت در داستان‌نویسی با چهار کارکرد عاطفی، اقناعی، ارجاعی و ادبی شکل می‌گیرد.

براساس این گزارش، دوره‌های آموزشی شعر (کلک خیال) و داستان (آل‌جلال) مقدمه برگزاری آیین اختتامیه هفتمین دوره جایزه ادبی پروین (دوشنبه 18 مردادماه) است که به همت بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان و با حضور 150 بانوی شاعر و نویسنده از سراسر کشور برگزار می‌شود. شرکت‌کنندگان این دوره براساس آثار ارسالی به معاونت‌های شعر و داستان بنیاد پذیرفته شده‌اند.

امروز یکشنبه و فردا دوشنبه نیز این دوره‌ها ادامه می‌یابد و شرکت‌کنندگان پس از حضور در این برنامه آموزشی، راهی آیین اختتامیه جایزه ادبی پروین خواهند شد.

آیین اختتامیه هفتمین دوره جایزه پروین دوشنبه 18 مردادماه از ساعت 16 با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری، واقع در خیابان انقلاب، بین خیابان‌های ولی‌عصر (عج) و فلسطین، نبش خیابان شهید برادران مظفر جنوبی برگزار می‌شود.