به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «فرهنگ توصیفی دستورزبان فارسی» تالیف علاءالدین طباطبایی عصر امروز (15 دی‌ماه) با حضور احمد سمیعی‌گیلانی، علی اشرف صادقی، امید طیب‌زاده و نویسنده اثر در سرای اهل قلم موسسه فرهنگی خانه کتاب برگزار شد.
علاءالدین طباطبایی در معرفی این اثر گفت: در نگارش این فرهنگ همواره دو هدف راهنمایم بوده است، نخست اینکه فرهنگی پدید آید که اگر نگوییم همه، دست کم بخش اعظم سرمایه‌ای را که دستورپژوهان در توصیف زبان فارسی فراهم کرده‌اند را در اختیار خواننده قرار دهد. دوم اینکه مدخل‌ها چنان شرح شوند که خواننده ابعاد مختلف موضوع را دریابد و فرهنگ مانند کتابی خودآموز به کار او بیاید.
وی ادامه داد: در نگارش چنین فرهنگی‌هایی سنت رایج این است که در ذیل هر مدخل تعریفی کوتاه همراه با یکی دو مثال می‌آید. ولی من از این سنت فاصله گرفتم و به جای آن هر مدخل را مانند مقاله‌ای کوتاه و گاه بلند، در نظر آوردم و خلاصه آنچه دستورپژوهان درباره آن گفته‌اند و آنچه خود دریافته‌ام، همراه با مثال‌های کافی عرضه کردم و همواره کوشیدم آنچه خود دریافته‌ام همراه با مثال‌های کافی عرضه کنم تا حد امکان نکته‌ای را مبهم باقی نگذاریم.
نویسنده کتاب «فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی» در توضیح مدخل‌های این کتاب اظهار کرد: این کتاب از حدود 600 مدخل تشکیل شده که شامل دستور سنتی و مدرن است و سعی شده در آن به مباحث مختلف پرداخته شود.
عدم شناخت دستورزبان مانعی برای استفاده صحیح از زبان نمی‌شود
احمد سمعی گیلانی در بیان تحلیل خود از کتاب «فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی» اظهار کرد: با شیوه کاری طباطبایی آشنایی دارم چراکه وی با انتشار مقاله با فرهنگستان همکاری داشته است. طباطبایی از پژوهشگرانی است که می‌توان به پژوهش و قلمش اعتماد کرد. او در پژوهش‌هایش تمامی مطالبی که نوشته شده و موجود است را استفاده می‌کند؛ به همین دلیل متن‌های او قابل اعتماد است. از این رو نه تنها در حوزه دستورزبان بلکه در سایر حوزه‌ها نیز کتابی مانند کتاب‌های او یافت نمی‌شود.
وی ادامه داد: این کتاب بخش اعظم آثار دستورپژوهان را شامل می‌شود و زمانی که کتاب او را می‌خوانیم، دیگر از مطالعه سایر کتاب‌ها بی‌نیاز می‌شویم. او در هر مدخل فقط تعریف را نیاورده است بلکه آن را تحلیل کرده است. از طرفی اصطلاحات آورده شده همگی به روز بوده و معادل‌های دیگری نیز برای آن آورده است، به همین دلیل کسانی که به شکل سنتی یا امروزی کار می‌کنند، می‌توانند از این کتاب استفاده کنند.
این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی با اشاره به محتوای کتاب گفت: مثال‌های داخل کتاب همگی از نثر بوده و از شعر مطلبی بیان نشده است. همچنین در داخل کتاب به مدخل‌هایی مانند واج و هجا که در دستور سنتی وجود نداشته، اشاره شده است.
وی افزود: دستورزبان باعث زبان‌آگاهی می‌شود و در کنار صحیح نویسی، زمینه ایجاد ترکیب‌های جدید را فراهم می‌کند. از طرفی باید توجه داشته باشیم که عدم شناخت دستورزبان مانعی برای استفاده صحیح از زبان نمی‌شود؛ برای مثال فردی می‌تواند یک راننده حرفه‌ای باشد اما با مکانیزم گاز و کلاج آشنایی نداشته باشد. به دلایل گفته شده این نکته باید در مقدمه کتاب ذکر می‌شد تا مخاطب بداند که دستورزبان را برای زبان‌آگاهی می‌خواند.
سمیعی گیلانی با گلایه از عدم استفاده از شعر در این فرهنگ اظهار کرد: آوردن شواهد شعر در فرهنگ مجاز و گاهی لازم است چراکه شعر هنجارشکن است و بخش قابل توجهی از آثار ما در شعر آمده و اگر ما از شعر در دستورزبان غافل شویم، عده‌ای را محروم کرده‌ایم.
وی ادامه داد: جای چند مبحث در این کتاب خالی است، مباحثی مانند شکسته‌نویسی وجود دارد که طباطبایی به آن ورود نکرده و اگر او به دنبال کتابی جامعی است باید در ویراست‌های بعدی این نکات را لحاظ کند.
گروه‌های زبان‌شناسی دانشگاه‌ها نظریه‌زده هستند
علی اشرف صادقی، دیگر سخنران این نشست در توضیح وضعیت حوزه زبان‌شناسی اظهار کرد: گروه‌های زبان‌شناسی دانشگاه‌ها نظریه‌زده هستند زیرا در سال‌های گذشته علما به این نتیجه رسیده بودند که زبان پیچیده است و نظریه‌های قبلی کافی نیست؛ بنابراین هرکس نظریه داده است که همان نظریه نیز به بخشی پرداخته و کامل نیست.
وی افزود: تمام نظریه‌های زبان‌شناسی غلط است چراکه ما دستور زبان را نمی‌خوانیم تا درست نوشتن را یاد بگیریم، بلکه دستورزبان علمی درباره زبان است تا با آن بهتر آشنا شویم. در چنین شرایطی دستورزبان علمی است که خیلی‌ها به آن نیاز ندارند.
این زبان‌شناس برجسته در توضیح فعالیت‌های زبان‌شناسان گفت: زبان‌شناس می‌خواهد نظریه‌ای بدهد تا همه مطالب در آن بگنجد اما این امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین هیچ‌کدام از این‌ها نمی‌تواند توضیحی دقیق باشند. بهرین کار برای تشریح زبان، نگاه کردن به ساختار عینی زبان و توصیف آن است. برای این کار باید از همه اطلاعات استفاده کنیم و اصلاً لازم نیست کورکورانه به دنبال یک نظریه برویم.
وی ادامه داد: در چنین شرایطی ناچاریم همه مطالب را کنار هم بگذاریم و یک توصیف ارائه دهیم که آن توصیف هم بعد از چند بار صیقل دادن قابل استفاده است. به نظرم این کتاب تنها برای یاد گرفتن دستورزبان نوشته نشده است، بلکه می‌خواهد مفاهیم را نیز توضیح دهد، به همین دلیل در واقع 2 کتاب در قالب یک جلد منتشر شده است.
صادقی با اشاره به کتاب «فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی» اظهار کرد: کتاب طباطبایی بسیار خوش‌خوان است و خیلی راحت می‌توان با آن ارتباط برقرار کرد و مطمئنم که به زودی به چاپ دوم می‌رود چراکه هم‌اکنون استادان ما این کتاب را در دانشگاه‌ها تدریس می‌کنند.
امید طیب‌زاده در توضیح انواع دستور زبان‌ها گفت: دستورهایی که ما در حوزه زبان‌شناسی می‌شناسیم به دو دسته توصیفی و نظری تقسیم میشوند اما باید به این نکته توجه داشته باشیم که اگر ما دستور توصیفی نداشته باشیم، نباید انتظار دستور نظری داشته باشیم. ما وارد دوره جدیدی شده‌ایم و بعد از مشروطه نگاه ما به زبان تغییرکرده و این تنها شامل دستور زبان نمی‌شود.
وی افزود: در سال‌های گذشته اتفاقات مختلفی در حوزه دستورزبان رخ داد و اقداماتی توسط افراد مختلف مانند دکتر خانلری انجام شد. از نظر من دستور زبان دکتر صادقی بهترین اثری است که در این حوزه منتشر شده چراکه بر اساس نظریه‌ای نوشته شده و عین عبارت آورده نشده است.
این زبان‌شناس با اشاره به دوره جدید دستورنویس اظهار کرد: در مرحله جدید دستور نویسی تسلط به زبان خارجی یکی از واجبات است. در این دوره، دستورهای زیادی نوشته شده اما متاسفانه اکثر آنها ضعیف است چراکه همگی به معرفی یک نظریه ختم میشوند و از مدل‌های آمریکایی‌ای برداشت شده‌اند که بسیاری از آنها جنبه اقتصادی داشته و ارزش دیگری نداشته‌اند.
طیب‌زاده در توضیح «فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی» گفت: فرهنگ طباطبایی ارزش بسیاری دارد و همه اطلاعاتی که به درد ما می‌خورد را یک جا جمع‌آوری کرده و گاهی تحلیلی را نیز در کنار آن آورده است. امیدوارم که این کار ادامه داشته باشد و طباطبایی در ویراست‌های بعدی، مقالاتی که نوشته شده را نیز در نظر بگیرد تا خلاء دستور توصیفی و نظری را پر کند.
پنجشنبه ۱۶ دی ۱۳۹۵ - ۱۱:۳۰
نظر شما