خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- فاطمه معصومه (ع)، دختر هفتمین امام شیعیان، حضرت موسی بن جعفر (ع) و نجمه خاتون است. تاریخ تولد و رحلت این بانوی مکرم به‌طور دقیق مشخص نیست، ولی کتاب «مستدرک سفینه البحار» تاریخ تولد وی را طبق اسناد به دست آمده، در روز یکم ذیقعده سال ۱۷۳ هجری قمری در شهر مدینه عنوان کرده ‌است. آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی که از عالمان بزرگ رجال است در کتاب «جرعه‌ای از دریا» نقل این تاریخ را در کتاب «مستدرک سفینه البحار» ناشی از تصحیح تاریخ مجعولی توسط آقای شیخ علی نمازی دانسته‌ و زمان ولادت و رحلت ایشان را ساختگی عنوان کرده است.
 
حضرت فاطمه معصومه (ع) تنها 17 روز در شهر قم در قید حیات بودند و در سن ۲۸ سالگی، در روز دهم ربيع‌الثانى و بنا بر قولى دوازدهم ربیع‌الثانى سال ٢٠١ هجرى، پيش از آن كه ديدگان مباركشان به ديدار برادر روشن شود، در ديار غربت و با اندوه فراوان ديده از جهان فرو بستند. پیکر دختر موسی‌بن جعفر (ع) را در جایی که آن زمان به باغ بابلان مشهور بود به خاک سپردند که هم اکنون زیارتگاهی باشکوه مشهور به حرم حضرت معصومه (ع) است. پس از دفن آن حضرت، موسى بن خزرج، سايبانى از بوريا بر فراز قبر شريفش قرار داد تا اين‌كه زينب، فرزند امام جواد (ع) در سال ٢٥٦ هجرى قمرى، اولين گنبد را بر فراز قبر شريف عمه بزرگوارش بنا كرد.
 
برای پژوهش در حوزه دین باید عاشق بود
 
محمدحسین شمسایی، نویسنده کتاب «ایرانیان و حضرت معصومه (ع)» به مناسبت سالروز رحلت کریمه اهل بیت (ع) در گفت‌و‌گو با خبرنگار «ایبنا» به بیان کلیات و رویکرد تازه این کتاب به موضوع زندگی و سیره اهل بیت (ع) و اهمیت و ضرورت پژوهش‌های فاخر در این زمینه در کشور، پرداخت.
 
وی درباره رویکرد متفاوت این کتاب نسبت به موضوع زندگی و سیره اهل بیت (ع) در مقایسه با دیگر آثاری که معمولا در این حوزه در کشور منتشر می‌شوند، اظهار کرد: کتاب «ایرانیان و حضرت معصومه (ع)» در حقیقت اثری در حوزه مردم‌شناسی ایرانی است؛ یعنی برخلاف انتظار معمول دیگر آثار این‌چنینی که به تاریخ زندگی و یا سیره گفتاری و رفتاری حضرت معصومه (ع) پرداخته‌اند، این کتاب گزارشی از چگونگی تاثیرگذاری حضور حضرت بر فرهنگ عامه ایرانی و از سوی دیگر آداب و آئینی است که ایرانیان بر اثر حضور ایشان در ایران بنا کرده‌اند. در واقع این اثر، نگاهی مردم‌شناسانه به حضور کریمه اهل بیت (ع) در ایران و رفتار ایرانیان نسبت به این حضور دارد.
 
این نویسنده در ادامه به‌ گونه‌ای روایی، درباره ورود حضرت به ایران و آغاز تاثیرگذاری و تاثیرپذیری متقابل بین حضرت و ایرانیان براساس محتوای کتاب، گفت: از آنجایی که ایرانیان برای خاندان پیامبر (ص) حرمت ویژه قائل بودند، وقتی حضرت معصومه (ع) همراه با تعدادی از برادران و خویشان از مدینه به ایران آمدند، مورد استقبال و احترام مردم قرار گرفتند. در آن روزگار عده‌ای از اعراب کوفی از ظلم حجاج‌بن یوسف در کوفه به قم پناه آورده بودند و حضرت با اطلاع از شیعه بودن و ارادت مردم این شهر نسبت به خاندان پیامبر(ص)، قم را برای اقامت انتخاب کردند که در این شهر با استقبال همراه با احترام مردم و بزرگان روبه‌رو شدند. از این مقطع، نوعی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری متقابل بین حضرت و ایرانیان بوجود آمد.
 
شمسایی افزود: این شهر از برکت وجود این سلاله پاک خاندان پیامبر مکرم اسلام، رونق گرفت و در طی چند قرن آینده به پایگاه علم تبدیل شد. عبدالجلیل قزوینی در کتاب «النقض» نوشته که در آن روزگار هفت مدرسه علمیه در قم برپا بود و حتی حاکمان برای آبادانی علمی شهر، وقف می‌کردند. در طول تاریخ این روند تاثیرگذاری شکل گرفت و ایرانیان آئین‌های مختلفی در ابعاد گوناگون ایجاد کردند که نخستین آن‌ها، ساخت حرم و بارگاه برای آن حضرت بود. هدف اصلی در نگارش این کتاب این بوده که نشان دهیم حضرت معصومه (ع) تا چه اندازه در فرهنگ عامه مردم ایران تاثیر گذاشته و چقدر آن‌را شکل داده است.
 
وی در ادامه در معرفی اجمالی از فصل‌های هشت‌گانه این کتاب، بیان کرد: «زندگی حضرت معصومه در یک نگاه»، «جایگاه دینی و شخصیت معنوی حضرت معصومه»، «حضرت معصومه و آئین‌های معنوی ایرانیان» و «حضرت معصومه و آداب ایرانی» چهار فصل ابتدایی کتاب هستند. درباره محتوای فصل چهارم باید گفت که ما ایرانی‌ها در اماکن متبرکه از جمله حرم حضرت فاطمه معصومه (ع) علاوه بر انجام فرایض و اعمال مذهبی، برنامه‌های فرهنگی و آئینی مختلفی همچون آئین لاله‌گردانی یا خطبه صبحگاهی، برگزاری مراسم تحویل سال و برگزاری آئین ازدواج را انجام می‌دهیم.
 
نویسنده کتاب «ایرانیان و حضرت معصومه (ع)» ادامه داد: پنجمین فصل کتاب به «ساختار حرم حضرت معصومه» اختصاص دارد. در جای جای این مکان مقدس، معماری و فرهنگ و هنر ایرانی به چشم می‌خورد از گنبد و گلدسته‌ها و سقف‌ها تا دیوارها و صحن و رواق‌ها. «مکان‌ها و ساختمان‌های اداری» ششمین فصل کتاب است که به نهادها و سازمان فرهنگی، اجتماعی و رفاهی از جمله مدرسه و حوزه علمیه، موزه و کتابخانه و دارالشفاء در جوار این حرم مطهر اشاره دارد که آن‌را به مجموعه‌ای علمی، فرهنگی و حتی اقتصادی تبدیل کرده است. «جایگاه حضرت معصومه در ادبیات ایران» و «تاثیر حضرت معصومه بر گسترش شهر قم» نیز دو فصل پایانی کتاب هستند؛ مهاجرپذیری، رونق شهری و بازرگانی و توسعه گردشگری مذهبی از جمله این تاثیرات است.
 


این پژوهشگر و نویسنده در ادامه درباره کیفیت و کمیت آثاری که در کشور درباره سیره و زندگی اهل بیت (ع) نوشته می‌شود، گفت: در کشور ما به این دلیل که حس تعلقات مذهبی شیعی بسیار قوی است، کتاب‌ها بیشتر در سه محور تالیف شده‌اند: تاریخ اهل بیت (ع)، بیان فضائل اهل بیت (ع) و پندها و آموزه‌ها و سیر و سلوک. در این بین کتاب‌های بسیار خوب و آثار ضعیف از لحاظ کیفیت نیز دیده می‌شوند؛ اما آن چیزی که نیاز امروز ماست، پردازش امروزی از تاریخ، فضائل و آموزه‌های اهل بیت (ع) است.
 
وی افزود: همانگونه که پیشینیان آثار ارزشمندی را برای ما به یادگار گذاشته‌اند، ما نیز باید با تاکید بر موضوع مهم پردازش امروزی از تاریخ، فضائل و آموزه‌های اهل بیت (ع)، میراث ارزشمند فرهنگی و مذهبی برای نسل‌‌های آینده برجای بگذاریم.
 
شمسایی در پاسخ به این پرسش که «آیا حمایت نهادها و موسسات دولتی می‌تواند در خلق آثار فاخر و غنای بیشتر پژوهش‌های دینی تاثیرگذار باشد یا خیر؟» اظهار کرد: شخصا معتقدم که حمایت‌های نهادی از پژوهش‌ها اگر دولتی باشد، سودی ندارد، چراکه این حمایت‌‌ها با دستور و بخشنامه همراه هستند و به تحقیقات جهت می‌دهند و در نهایت نتیجه و محصول نابی بدست نخواهد آمد و استانداردهای علمی تحت‌‌الشعاع قرار خواهند گرفت. به‌نظر من افرادی که در این زمینه پژوهش می‌کنند باید عاشق این‌کار باشند و برای آن وقت و سرمایه بگذارند. آثار ماندگار تاریخ، حاصل عشق و علم گذشتگان بوده است. اگر هم بناست حمایتی صورت گیرد، این حمایت باید از سوی نهادهای مردمی و مذهبی باشد.