جلیسه با اشاره به ایجاد تغییراتی در مبنای دریافت آثار ادامه داد: از سه سال گذشته، فراخوان را مبنای دریافت آثار قرار دادیم؛ این در حالی است که پیش از این هر کتابی که منتشر می‌شد در فرایند داوری قرار می‌گرفت؛ بنابراین غربال اولیه به دلیل حجم انبوه مشکل بود؛ سرعت و کیفیت داوری تا حد زیادی افت پیدا می‌کرد.
کاهش ارسال اثر به دبیرخانه و ارتقاء کیفیت داوری‌ها
مدیرعامل موسسه خانه کتاب با اشاره به تاثیر مثبت انتشار فراخوان در کیفیت داوری جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ادامه داد: نویسندگان و ناشران با توجه به انتشار فراخوان، غربال اولیه را انجام می‌دهند؛ به‌عبارت دیگر این پرسش از سوی آن‌ها مطرح میشود که آیا، کتاب من، برای شرکت در جشنواره جایزه کتاب سال ارزش دارد یا نه؟ بنابراین ناشران به ارسال همه آثار خود اقدام نمی‌کنند؛ چهار سال قبل، نزدیک به 22 هزار عنوان کتاب چاپ اولی ارزیابی شد این در حالی‌است که طی دو، سه سال اخیر این تعداد به یک سوم کاهش پیدا کرده است.
جلیسه درباره دیگر اقدامات موسسه خانه کتاب برای برگزاری با کیفیت جایزه کتاب سال افزود: حمایت علمی و اجرایی از جشنواره‌های کتاب سال استانی، دانشجویی، موسیقی، معلولین، تئاتر و دین از دیگر اقدامات موسسه خانه کتاب، طی دو سال گذشته با هدف برگزاری با کیفیت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی است. نتایج این حمایت‌ها در جایزه کتاب سال در نظر گرفته میشود؛ به‌عبارت دیگر برگزاری جایزه کتاب سال به عنوان مثال در استان‌های یزد، قزوین یا کهگیلویه و بویراحمد که به موضوعات بومی اختصاص دارد موجب میشود تا فرآیند داوری و بررسی آثار در فرصت مناسب انجام و نتایج آن در جایزه کتاب سال نیز در نظر گرفته شود.
استفاده از ظرفیتهای ملی برای داوری کتاب سال
مدیرعامل موسسه خانه کتاب با اشاره به داوری آنلاین جایزه کتاب سال افزود: داوری آنلاینِ بخش قابل توجهی از فرآیند داوری جایزه کتاب سال که از سه سال گذشته آغاز شده از دیگر فعالیت‌های موسسه خانه کتاب برای ارتقا کیفیت این رویداد فرهنگی است. براین اساس، آثار برای داوران ارسال و نتایج داوری به‌صورت آنلاین به دبیرخانه ارسال میشود. جریانی که موجب شد تا از ظرفیتهای حداکثری داوری استفاده کنیم؛ به‌عبارت دیگر، جریان داوری فقط به داوران مرکز‌نشین منحصر نشده و داورانی از تبریز، بوشهر، مشهد و شهرستان‌های مختلف با موسسه خانه کتاب همکاری می‌کنند. موفق شدیم تا مشارکت حداکثری استادان و چهره‌‌های شناخته شده را جلب کنیم بنابراین داوری فقط در اختیار داوران مرکز‌نشین نیست.
وی افزود: پخش آثار بین داوران سراسر کشور زمینه تشکیل نگاه ملی و توجه به موضوعات و جغرافیای متنوع را فراهم و نتایج نیز ملی میشود. هرچند که داوران جایزه کتاب سال هر دوره تغییر می‌کنند؛ اما سرعت داوری افزایش پیدا کرده است و فرم‌های داوری هر دوره کیفی‌تر میشود. اتفاق خوبی نیز در بخش هیات علمی کتاب سال افتاده است.
تغییرات داوری سی و پنجمین دوره جایزه کتاب سال
افزایش سختگیری‌ها در بررسی آثار ترجمه‌ای
جلیسه با تاکید بر اهمیت تالیف برای متولیان برگزاری جایزه کتاب سال ادامه داد: در حالی‌که بسیاری معتقدند، کتاب سال هر کشور کتاب تالیفی است، اما با توجه به بازخورد‌ها، متاسفانه کتاب‌های ترجمه در حال قالب شدن هستند؛ البته برخی نیز معتقدند برای افزایش انگیزه مولفان، کتاب‌های ترجمه نباید در جریان داوری این جایزه بررسی شود؛ بنابراین مبنای انتخاب کتاب ترجمه از نظر امتیاز در این دوره تغییر پیدا کرد؛ به‌عبارت دیگر امتیاز 85 تا 95 به کتاب ترجمه اختصاص پیدا کرد براین‌اساس کتابی که بین این امتیاز را کسب کند به‌عنوان اثر شایسته تقدیر معرفی میشود؛ آثار برگزیده نیز باید بین 95 تا 100 امتیاز را کسب کنند، علاوه بر این میزان جایزه آثار ترجمه نیز نسبت به تالیفی کمتر شد.
مدیرعامل موسسه خانه کتاب با اشاره به لزوم توجه به معیار‌های «کتاب برگزیده» افزود: کتاب برگزیده باید وزن داشته باشد؛ به‌عنوان مثال، مجموعه «افلاطون» با ترجمه مرحوم لطفی را می‌توان به‌عنوان اثر تاثیرگذار در حوزه ترجمه نام برد؛ علاوه براین تاکید داریم که کتاب‌های تولید شده سال جاری در جریان داوری قرار بگیرند چراکه معتقدیم در غیر این صورت ذائقه، ناشران، نویسندگان و مخاطب کاهش پیدا می‌کند.
قابل قبولیم اما با ایده‌آل فاصله داریم
جلیسه با تاکید بر لزوم توجه بیشتر به ارتقا جایگاه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران گفت: معتقدم که معتبرترین جایزه در هر کشور، جایزه کتاب سال است؛ اما این رویداد هنوز با ایده‌آل فاصله دارد و تلاش زیادی لازم است تا اهمیت این جایزه را بالاتر ببریم و تاثیر‌گذار‌تر کنیم؛ البته تأکید دارم که در جایگاه خوبی قرار دارد، به‌طوری که بسیاری از نویسندگان و ناشران به دنبال موفقیت در این رویداد فرهنگی هستند.
برگزیدگان جایزه کتاب سال زیاد نیستند
مدیرعامل موسسه خانه کتاب با اشاره به اعتبار جایزه کتاب سال ادامه داد: بخشی از اعتبار معنوی این جایزه از عملکرد مثبت و انتخاب‌های درست بدنه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نشأت گرفته است، عواملی که موجب رسیدن این جایزه به جایگاه واقعی میشود. هیات علمی، فعالیت حجت‌الاسلام‌‌والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد و مدیران 72 گروه خوشبختانه طی چند سال گذشته جایگاه کتاب‌سال را ارتقا داده است؛ به‌عبارت دیگر داوران با وسواس بسیار آثار را ارزیابی کردند و معتقدند که آثار فاخری به مرحله نهایی راه پیدا کرده است. تعداد برگزیدگان این دوره جایزه کتاب سال زیاد نیست؛ چراکه وسواس بسیار زیاد و البته به‌جا و به‌حق وجود داشته است؛ البته از افزایش تعداد برگزیدگان و اهدای جایزه نگرانی نداریم و به شخصه علاقه‌مندم که این تعداد افزایش پیدا کند، البته متاسفانه امسال یکی از بخش‌ها برگزیده نداشت.
جلیسه با تاکید بر لزوم بهبود جایگاه تالیف در جایزه کتاب سال ادامه داد: متاسفانه در حوزه تألیف، دچار خلاء هستیم؛ بنابراین تلاش داریم برای دوره بعد امتیازهای ویژه برای اهل قلم و برگزیدگان با هدف افزایش انگیزه مولفان و ناشران فراهم کنیم. خوشبختانه دکتر محسن جوادی، معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با توجه به نگاه بین‌المللی بر حمایت از مولفان توجه دارد. برای ارتقاء جایگاه و رفع خلاء‌ها و به‌ویژه در برخی گروه‌های کتاب سال جمهوری اسلامی از‌جمله کودک و نوجوان با توجه به ظرفیتهای بین‌المللی، نیازمند عزم ملی و جمعی هستیم تا خلا‌ها برطرف شود.
جایزه کتاب سال، معیار بررسی کیفی کتاب‌هاست
جلیسه با تاکید بر لزوم توجه ناشران و متولیان نشر به گزارش‌های موسسه خانه کتاب ادامه داد: یکی از مسئولیت‌های جدی موسسه خانه کتاب، ارائه گزارش‌های صحیح به مدیران ارشاد، برنامه‌ریزان و اهالی نشر است؛ به‌عبارت دیگر جزو وظایف ذاتی موسسه است که به‌صورت شفاف آمار را در اختیار سیستم‌های مختلف قرار بدهد. اگر آمار را به موقع در دسترس قرار ندهیم و اطلاع‌رسانی نکنیم و یا مخدوش کنیم، خیانت آشکار به حوزه نشر کرده‌ایم؛ بنابراین خانه کتاب، اصرار دارد تا هرماه آمارهای تطبیقی و کلی را منتشر کند؛ البته این دست آمارها، فقط بخشی از اطلاعات موسسه به شمار میرود؛ علاوه براین جایزه کتاب سال، یکی از بهترین معیار‌های بررسی وضعیت کیفیت کتاب کشور است چراکه از نگاه علمی و کیفی آثار رصد میشود در حالی‌که گزارش‌های موسسه خانه کتاب جنبه کمی دارد.
بررسی آثار با مشارکت هزار داور از سراسر کشور
مدیرعامل موسسه خانه کتاب با بیان این مطلب که به شخصه اوضاع نشر را رصد میکنم گفت: دبیر جایزه کتاب سال درباره اوضاع نشر کشور آگاهی کامل دارد. سرگروه‌های داوری بعد از پایان فراخوان با هدف اطمینان از ارسال همه کتاب‌های منتشر شده سال جاری به دبیرخانه، ولو به‌صورت اجمالی فهرست آثار ارسالی را بررسی می‌کنند. اگر کتابی از قلم افتاده باشد پیگیری‌های لازم انجام میشود. بیش از هزار داور از سراسر کشور آثار ارسالی به جایزه کتاب‌سال را بررسی می‌کنند.
واقعیات نشر کشور را بپذیریم
نشر ما دچار شتابزدگی ناشی از ضعف اقتصادی است
جلیسه با تاکید بر لزوم توجه به واقعیت نشر کشور از سوی متولیان این حوزه گفت: واقعیت نشر را باید بپذیریم که در کدام موضوعات خلأ اندک و در کدام موضوعات وضعیت خوب و در چه موضوعاتی وضعیت ایده‌آلی داریم. معتقدم که نشر ما دچار شتابزدگی ناشی از ضعف اقتصادی است به‌عبارت دیگر با کمال تأسف ناشران دانشگاهی، موسسات، پژوهشگاه‌ها، امکان سرمایه‌گذاری جدی برای اخذ نتیجه عالی در درازمدت ندارند؛ به‌عبارت دیگر ترجیح می‌دهند که برای دریافت نتایج زودبازده سرمایه‌گذاری کنند.
نشر کودک در قبضه ناشران فله‌ای
مدیرعامل موسسه خانه کتاب با انتقاد از وضعیت جریان نشر کتاب‌های کودک ادامه داد: به‌عنوان مثال برخی ناشران حوزه کودک به اصطلاح فله‌ای خرید، فله‌ای ترجمه، فله‌ای طراحی و فله‌ای بازار را در اختیار دارند و در واقع ریسک نمی‌کنند و بازار نشر کودک را قبضه کرده‌اند؛ بنابراین شاهد کاهش قابل توجه تالیف و رشد وحشتناک ترجمه هستیم. به‌نظر می‌رسد که در حوزه کتاب کودک و نوجوان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، در حوزه داستان ایرانی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در حوزه کتاب‌های علوم محض و کاربردی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری باید ورود کند.
مراکز انتشاراتی دانشگاه‌ها در حضیض!
جلیسه با اشاره به افول جایگاه نشر دانشگاهی گفت: بهترین کتاب‌ها، زمانی در کشور، از سوی انتشارات دانشگاه‌ها منتشر می‌شد؛ به‌عنوان مثال انتشارات دانشگاه تهران در قله نشر دانشگاهی قرار داشت در حالی‌که امروز در حضیض است. توقع مخاطبان توقع سابق نیست و انتظارها برآورده نمی‌شود؛ به‌عبارت دیگر تعداد آثار غیراستاندارد و معمولی به مراتب بیشتر از کتاب‌های قابل‌توجه است. به‌نظر می‌رسد که برنامه مدونی برای نشر وجود ندارد؛ بنابراین تاکید دارم تا ناشران به آمارهای موسسه خانه کتاب به‌عنوان مبنای برنامه‌ریزی بیشتر توجه کنند.
نشر نیازمند ترسیم چشم‌اندازی روشن است
مدیرعامل خانه کتاب افزود: مسئولیت موسسه خانه کتاب تعریف شده است و براساس آن عمل می‌کند بنابراین توقع داریم که حوزه‌های علمیه، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، نهادهای دینی و ارگان‌های مربوط به حوزه کودک و نوجوان به آمارها توجه کنند. آلارم در حوزه کتاب از سوی موسسه خانه کتاب، برای جلب نظر عده‌ای به صدا درآمده است.
وی ادامه داد: قرار نیست که همه مشکلات نشر را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برطرف کند. هرچه زودتر باید چشم‌اندازی برای رشد کیفی کتاب ایران ترسیم کرد. بی‌تردید شورای عالی انقلاب فرهنگی برای ترسیم آینده بهتر و کیفی‌تر برای حوزه نشر می‌تواند ورود کند و به نظر می‌رسد که با توجه به امکانات فقط به اراده نهادهای متولی نیاز است.
نفس برگزاری جایزه دولتی بد نیست
مدیرعامل موسسه خانه کتاب با تاکید بر جایگاه دولتی کتاب سال افزود: جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران است که قابل کتمان نیست؛ به‌عبارت دیگر، نمی‌توان توقع داشت که این جایزه غیردولتی برگزار شود. اما نکته قابل توجه این است که نفس جایزه دولتی، مقوله بدی نیست و تفکیک جوایز دولتی و خصوصی که نشأت گرفته از حال‌وهوای سیاسی و آسیب‌زننده است و در واقع مردم را دچار چندگانگی می‌کند و غیرمستقیم اعلام می‌کنیم که مردم به جوایز دولتی اعتماد نکنند ضرر این نوع نگاه در واقع به کتاب و کتابخوانی و نشر وارد میشود.
وی افزود: مگر نه این است که در جوایز خصوصی، مشکلات و چالش‌‌های متعدد وجود دارد؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد به جای تقسیم جوایز ادبی به این سو و آن سوی پرچین، باید حاشیه‌ها را کم کنیم و به اصل و متن برگزاری جوایز بپردازیم. نتایج داوری تعیین کننده جایگاه جایزه جهانی کتاب سال است که فارغ از هرنوع چسبندگی به هر نوع جناحی رقم می‌خورد. نتایج بی‌تردید تعیین‌کننده ارزش یک جایزه اعم از دولتی یا خصوصی، استانی یا ملی است.
بر شفافیت تاکید داریم
نام داوران باید منتشر شود
جلیسه ادامه داد: مردم از نتایج آگاهند، بنابراین به‌دنبال قضاوت داوری دورههای گذشته کتاب سال نیستم. موسسه خانه‌کتاب نیز نتایج همه دورههای کتاب‌سال از سال 1361 تا سال 1393 را منتشر کرده است. بی‌تردید داوران هر دوره از نحوه برگزاری کتاب‌سال، دفاع می‌کنند به‌عنوان مثال، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد و من نیز از این دوره دفاع می‌کنیم؛ اما قضاوت جریان کتابخوان، شامل ناشران و نویسندگان درباره این رویداد با اهمیت است. جریان کتاب سال را با شفافیت دنبال می‌کنیم و تاکید داریم که اسامی داوران در کتابچه این رویداد منتشر شود. معتقدیم که داوران باید از نظر خود دفاع کنند. اگر نمی‌پذیرند نباید امتیاز‌دهی کنند.
مدیرعامل خانه کتاب اظهار کرد: اسامی هیات علمی نیز اعلام میشود. لزومی برای دفاع از کار خود نمی‌بینم به‌عبارت دیگر با حرف‌زدن و تبری من قرار نیست چیزی خراب یا درست شود، آنچه قرار است درست بماند، نتایج داوری است. مردم، ناشران، نویسندگان و مترجمان درباره این رویداد قضاوت کنند؛ البته همیشه نگاه‌های متفاوت در جشنواره‌های دولتی یا خصوصی درباره داوری‌ها وجود داشته است.
برای جوایز خط کشی نکنیم
مدیر عامل موسسه خانه کتاب افزود: یکی از نتایج برگزاری جوایز حوزه کتاب، معرفی آثار و ایجاد اعتماد است. به‌نظر می‌رسد که خط‌کشی‌ها اشتباه باشد بنابراین باید تنها به برگزیده شدن آثار توجه کنیم. در غیر اینصورت آسیب اصلی به کتاب می‌رسد. دولتی یا غیردولتی بودن جوایز ملاک درست قضاوت داوری‌ها نیست؛ علاوه براین نباید از صدمات جوایز دولتی بترسیم و همه جوایز را خصوصی کنیم. همه دولت‌ها وظیفه دارند از جریان فکری حاکم حمایت کنند؛ بنابراین برگزاری جایزه کتاب سالِ هر کشور جزو وظایف دولت محسوب میشود.
این مقام مسئول در حوزه نشر و کتاب با تاکید بر جایگاه کتاب سال بعد از طرح پرسش «چرا رئیس جمهور در جایزه کتاب سال شرکت می‌کند؟» ادامه داد: بالاترین مقام اجرایی کشور برای تقدیر و تشویق کردن نویسندگان و مترجمان حاضر میشود؛ علاوه براین حضور مقام اول اجرایی کشور به دیگر مسئولان تاکید می‌کند که باید به کتاب و کتابخوانی اهمیت داده شود؛ بنابراین در دولتی بودن فوایدی وجود دارد که جوایز خصوصی ندارد.
جلیسه با نفی برگزاری جوایز دولتی بیش از اندازه گفت: من هم با برگزاری جوایز دولتی متعدد، مخالفم و معتقدم که حداقل بر تعداد این جوایز اضافه نکنیم زیرا به نظر می‌رسد جوایز فعلی کفایت می‌کند و بهتر است جوایز جدید را در قالب خصوصی برگزار کنیم.
لزوم توجه بیشتر به برگزیدگان جایزه کتاب سال
مدیرعامل موسسه خانه کتاب، درباره حمایت از کتاب‌های برگزیده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران ادامه داد: بی‌تردید همه انتظارات برای ترویج و جلب مشارکت نهادهای دولتی برای حمایت از کتاب‌های برگزیده محقق نشده است. طی چند سال گذشته سعی کردیم تا ناشران و نویسندگان از برگزیده شدن در جایزه کتاب سال نتایجی به دست بیاوند البته تا حدی موفق بودیم اما فکر میکنم تا رسیدن به جریان اصلی فاصله زیادی وجود دارد و باید برای تحقق حق نویسندگان و ناشران کتاب‌های برگزیده اهتمام بیشتری انجام شود.
جلیسه ادامه داد: باید در حوزه تالیف، نگاهمان را جهانی‌‌تر کنیم البته از دو سال گذشته با ترجمه، انتشار و معرفی در نمایشگاه‌های خارجی این کار شروع شده علاوه براین تلاش داریم تا نویسندگان را به نمایشگاه‌های بین‌المللی اعزام کنیم. امسال نیز با توجه به نگاه بین‌المللی دکتر جوادی، این جریان قوی‌تر دنبال میشود. معرفی، برگزاری جسن امضا و خرید کتاب‌های برگزیده ار سوی معاونت فرهنگی دیگر برنامه‌های حمایتی از این دسته آثار است؛ اما به نظر می‌رسد که نهادهای مرتبط باید اهتمام بیشتری داشته باشند که متاسفانه ندارند. برای تاکید بر لزوم حمایت نهادهای مرتبط امسال با ارسال نامه و اعلام درخواست حمایت، فعالیت بیشتری خواهیم داشت.
وضعیت نشر و کتاب در دانشگاه‌ها غیر‌طبیعی است
پوشش وسیع خبری جایزه کتاب سال از سوی رسانه‌های تصویری و مکتوب، به این معناست که موضوع، موضوع پنهانی نیست. اساسا جریان فکری در دانشگاه‌ها به سمت کتانخوانی پیش میرود بهترین شکل مطالعه نیز تبدیل جزوه استاد به کتاب است؛ بنابراین وضعیت غیر طبیعی نشر و کتاب را شاهد هستیم و نمی‌توان توقع داشت که نویسندگان و پژوهشگران بلوغ ذاتی خود را نشان دهند که بر فعالیت انتشارات دانشگاهی و پژوهشگاه‌ها نیز تاثیر دارد. هرچند طرح این مسائل برای متولیان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تکراری است، معتقدم که این وزارتخانه باید بازنگری جدی و اساسی در این زمینه داشته باشد.
مدیرعامل موسسه خانه کتاب با انتقاد از نظام ارتقاء اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها گفت: هرچند که ملاک ارتقاء تالیف است، اما به نظر می‌رسد که این ملاک کمی است؛ بنابراین توقع برای بازنگری برای تقویت جایگاه کتابخوانی در دانشگاه‌ها بی‌فایده به نظر می‌رسد.
برای ارتقا جایزه کتاب سال نیازمند عزم ملی هستیم
مدیرعامل موسسه خانه کتاب درباره بهبود کیفیت برگزاری جایزه کتاب سال استانها افزود: موسسه خانه کتاب، برگزارکننده جایزه کتاب‌سال استانی نیست و فقط کمک‌های فکری و علمی ارائه می‌کند؛ البته به متولیان برگزاری پیشنهاد می‌کنیم که برای افزایش کیفیت این رویداد فرهنگی در استانها به برگزاری دوسالانه آن اقدام کنند.
نظر شما