به گزارش خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) میزگرد «بررسی سی‌و‌یکمین دوره نمایشگاه بین‌‌المللی کتاب تهران» با حضور همایون امیر‌زاده؛ مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سخنگوی نمایشگاه کتاب،‌ امیر‌مسعود شهرام‌نیا؛ مدیرعامل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران و قائم‌مقام نمایشگاه کتاب و یحیی دهقانی؛‌ معاون اجرایی سی‌و‌یکمین دوره نمایشگاه کتاب تهران در خبرگزاری کتاب ایران برگزار شد. بخش نخست این میزگرد که بیشتر به توضیحات ابتدایی مسئولان درباره این‌رویداد اختصاص یافته، در ادامه آمده است:
 
* در مقایسه با دوره‌های قبل، نقاط قوت و ضعف این دوره از نمایشگاه را چطور ارزیابی می‌کنید؟

مصلا آماده‌ترین گزینه بود 
دهقانی: سی‌و‌یکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با توجه به مسائل بین صنف و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین اختلافات اعضای صنف با چالش‌های زیادی همراه بود اما با وجود همه این مسائل، خوشبختانه نمایشگاه با آرامش آغاز شد. بیش از 80 درصد ناشران از محل برگزاری و میزان فروش در مقایسه با دوره قبل رضایت داشتند. البته برخی ناشران به جانمایی غرفه‌هایشان معترض بودند که البته این مساله از مشکلات معمول در دوره‌های مختلف نمایشگاه به حساب  می‌آید. به عبارت دیگر جانمایی‌ غرفه با نظر تک تک اعضا صنف انجام شده است؛ و طبعا برخی از ناشران درباره جانمایی غرفه‌ها مشکل داشتند.

می‌دانیم که برگزاری سی‌و‌دومین دوره نمایشگاه کتاب تهران در هر یک از سه مکان محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی، مجموعه نمایشگاهی شهرآفتاب و مصلا با امکانات فعلی با مشکلات فراوانی روبه‌رو خواهد بود اما از بین سه مکان یاد شده، مصلا از آمادگی بیشتری برخوردار است. البته تاکید دارم که رواق‌های شمالی باید تکمیل و پله‌های ‌برقی برای سهولت رفت‌و‌آمد باید ایجاد شود که گویا مراحل ساخت آسانسور آغاز شده است. خواست ناشران مبنی بر برگزاری نمایشگاه در مصلا مانع شد تا درباره کمبود امکانات معترض شوند؛ اما اگر دوره بعد نمایشگاه با مشکلات فعلی برگزار شود حتما مسائل فراوانی خواهیم داشت. به همین خاطر زمان برنامه‌ریزی برای برگزاری نمایشگاه سال آبنده هرچه زود‌تر باید آغاز شود.
صنف حضور پررنگ‌تری در شورای سیاست‌گذار داشته باشد
سال گذشته با نظر دکتر صالحی،‌ با دعوت از ناشران بر آغاز سریع برنامه‌ریزی‌ها و هماهنگی‌ها تاکید شد و البته این صنف بود که همکاری لازم با دولت را انجام نداد. امید‌‌وارم که امسال شاهد این اتفاق نباشیم و دکتر جوادی؛ معاون امورفرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هرچه سریع‌تر اقدام کند. شورای سیاست‌گذاری نیز باید سریع تشکیل شود و معتقدم اعضای صنف با هدف پیشگیری از مشکلات مختلف در تدوین آیین‌نامه‌ها،باید حضور پررنگ‌تری در شورا داشته باشند؛ به‌عبارت دیگر تعداد متخصصان یعنی افراد آشنا با فرآیند تعیین متراژ غرفه‌ها و هزینه‌ها و اعضای صنف در شورای سیاست‌گذاری افزایش پیدا کند. معتقدم با پرداختن به دو موضوع تکمیل مصلا و آغاز برنامه‌ریزی برگزاری سی‌و‌دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به اصطلاح درباره بزرگترین رویداد فرهنگی کشور، می‌توانیم نمایشگاه بهتری را در دوره بعد شاهد باشیم.

اما در مجموع برگزاری سی‌و‌یکمین دوره  نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در مصلا در مقایسه با مجموعه نمایشگاهی شهر‌آفتاب برتری داشت. نزدیکی محل به علاقه‌مندان اجازه داد تا چندین بار به مصلا مراجعه کنند، درحالی‌که سال گذشته به دلیل دوری راه این امکان برای بازدید‌‌‌کنندگان وجود نداشت. علاوه بر این با وجود اعلام نهاد‌های ذی‌ربط مانند آتش‌نشانی، ستاد بحران و ترافیک از احتمال بروز مشکلات فراوان صحبت می‌کردند ولی خوشبختانه باید از شهرداری و سایر نهاد‌ها تشکر کرد؛ آنچنانکه حتی ترافیک اطراف مصلا طی روز‌های برگزاری این دوره از نمایشگاه حتی از روز‌های نخست نمایشگاه در شهر‌آفتاب وجود نداشت و گلایه‌ای از معطلی پشت ترافیک چندان زیاد نبود. علاوه براین میزان فروش این دوره نیز قابل توجه بود و ناشران رضایت داشتند.

وجه نمایشگاهی کم‌رنگ است
شهرام‌نیا: با توجه به ویژگی‌‌های کلان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران طبیعی است هیچ وقت نمی‌توان برای آن نمره کاملا خوب و عالی یا نمره مردودی در نظر گرفت چراکه ابعاد و وجوه گستردگی نمایشگاه زیاد است و برای قضاوت یک‌باره باید بخش‌هایی را از دید انداخت. معتقدم نمایشگاه امسال در مقایسه با دوره‌های قبل به ویژه دوره‌هایی که در مصلا برگزار شد، نمایشگاه موفق‌تری بود.

درست یا غلط؛ بزرگترین مسائل مدیران نمایشگاه موضوع مکان برگزاری این رویداد فرهنگی است. به نظر می‌رسد تصمیم برای بازگشت به مصلا نهایتا تصمیم درستی بود هرچند که ابتدا به دلایل مختلف از‌جمله ترافیک شهری مخالفت‌هایی وجود داشت اما در مجموع با توجه به رضایت خاطر ناشران و مردم و به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین اهداف نمایشگاه، شاهد اتفاق خوبی بودیم.

برای قضاوت دقیق نمایشگاه باید به وجوه و ابعاد مختلف آن دقت کنیم. برای وجه فروشگاهی نمایشگاه که مبتنی بر فروش کتاب از سوی ناشر به مردم است، مصلا مکان بهتری به حساب می‌آید. میزان فروش براساس آمار و ارقام و جمعیت بازدید‌کنند‌گان، افزایش داشت و این وجه موفق‌تر بود. براساس محاسبات انجام شده 15 تا 20 درصد گردش مالی صنعت نشر کشور در روز‌های برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران انجام می‌شود. این رقم؛ رقم قابل توجهی محسوب می‌شود،‌ به‌ویژه اینکه گردش مالی در بخش عمومی در مقایسه با بخش‌های دیگر مانند آموزشی بیشتر است. درصد فروش برای ناشران عمومی و کودک و نوجوان حتی از گردش مالی 15 تا 20 درصد بالا‌تر و برای ناشران آموزشی کمتر است.

وجه دیگر نمایشگاه به وجه تخصصی نمایشگاهی آن مربوط می‌شود. هرچند که تلاش‌هایی در این راستا انجام شده اما این وجه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران کم‌رنگ است. ولی در مقایسه با دوره‌های پیشین این وجه را موفق‌تر ارزیابی می‌کنم. هرچند واقعیت این است که باید تلاش بیشتری داشته باشیم. پیشنهاد‌های مختلفی هم از سوی فعلان حوزه نشر درباره تقویت این وجه مانند اختصاص چند روز از نمایشگاه به مباحث تخصصی بیان شده که باید پیگیری شوند.

ضرورت تقویت وجه بین‌المللی نمایشگاه کتاب
وجه بین‌المللی نمایشگاه در میان ناشران داخلی همچنان خیلی کمرنگ است به‌عبارت دیگر کمتر ناشری در بخش عمومی برای هدف دیگری جز فروش کتاب در نمایشگاه حاضر شده باشند؛ در حالی که نمایشگاه فرصت قابل توجهی برای تعامل بین نویسنده و ناشر، ‌ناشر و ناشر، ناشر با فعالان پخش کتاب و یا ناشر داخلی و خارجی است.  معتقدم که بخش بازار خارجی نمایشگاه در مقایسه با دوره‌های قبل فعال‌تر بود و همچنین نشست‌های تخصصی بخش فرهنگی پررنگ‌تر شده اما در مقایسه با وجه فروش همچنان کمرنگ است. به نظر می‌رسد که برای تقویت وجه بین‌المللی نمایشگاه جای کار زیادی وجود دارد.

وجه سوم، بُعد نزهتگاهی-فرهنگی یا جنبی نمایشگاه است که گروهی از مخاطبان نمایشگاه از این حیث در نمایشگاه حضور پیدا می‌کنند. شاید برخی با این استدلال که در محوطه نمایشگاه دهکده فرهنگی ایجاد شده، مخالفت داشته باشند اما من این وجه را مثبت ارزیابی می‌کنم. به‌عبارت دیگر به شرط حفظ وجوه دیگر نمایشگاه، وجود بُعد نزهتگاهی خالی از اشکال است. چه بهتر که جوانان برای گذراندن اوقات فراغت در نمایشگاه حاضر باشد. حتی اگر یک دهم فرصت خود را در نمایشگاه بگذراند نسبت به هر تفریح دیگری ارجح است. بُعد نزهتگاهی نمایشگاه در مقایسه با دوره‌‌های قبل به‌ویژه با توجه به همکاری شهرداری تهران موفق بود.

وجه چهارم بزرگترین رویداد فرهنگی بعد بین‌‌المللی آن است. نمایشگاه کتاب تهران علاوه‌بر وجه داخلی به‌عنوان مهم‌ترین رویداد فرهنگی، خوشبختانه به رویدادی بین‌المللی نیز تبدیل شده است. خوشالم که طی چند سال اخیر سال‌‌به‌سال موفق‌ شدیم قدم‌های بیشتر و بهتری در این زمینه برداریم، به‌عنوان مثال حضور هیأت‌های فرهنگی خارجی و برگزاری برنامه‌ دستگاه‌های مختلف همزمان با روز‌های نمایشگاه و حضور 53 کشور در سی‌و‌یکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اتفاق بسیار قابل توجهی است. هیأت‌های فرهنگی که در سطوح بالا در این دوره حضور داشتند. 

به‌طور تقریبی روزانه یک یا دو هیئت فرهنگی خارجی در نمایشگاه کتاب تهران رفت و آمد داشتند. علاوه‌بر این در آیین افتتاحیه نمایشگاه 85 سفیر خارجی حضور داشتند و می‌دانیم که تنها در مناسبت‌های ملی درجه یک این حضور پررنگ را شاهد هستیم. به‌عبارت دیگر در هیچ‌یک از رویداد‌های نمایشگاهی‌ و فرهنگی دیگر این حجم از مشارکت حضور وجود ندارد و این اتفاق مهمی است بنابراین این وجه نمایشگاه را نیز موفق ارزیابی می‌‌کنم. راه‌های نرفته و طولانی در بخش بین‌الملل وجود دارد و می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق‌تر و ورود جدی‌تر موفق‌تر عمل کرد. نمایشگاه سی‌و‌یکم با وجود نقاط قوت و ضعف، نمایشگاه موفقی ارزیابی می‌شود و طبیعتا باید وجه به وجه و مورد به مورد بررسی کرد.
   
* بخشی از علاقه‌مندان به حضور در نمایشگاه‌ از کم‌بود پارکینگ گلایه‌مند بودند. دراین‌زمینه وضعیت را چطور دیدید؟

شهرام‌نیا: پارکینگ‌های نمایشگاه با توجه به افزوده شدن خیابان‌های ضلع شمال و شمال شرق مصلا در مقایسه با دوره بیست‌و‌هشتم بیشتر بود. اما در قیاس با فضای 20 هزار فرصت پارک خودرو مجموعه شهر‌آفتاب فضای پارکنیگ مصلا کمتر بود. مصلا فقط برای هشت هزار خودرو فضای پارک داشت و یکی از نقاط ضعف مصلا نیز مربوط به پارکینگ است. ایجاد پارکینگ در وسط شهر نیز فرآیندی نیست که بتوان در مدت زمان کوتاهی آن را به نتیجه رساند. علاوه براین بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که بیش از 65 درصد بازدیدکنندگان از نمایشگاه با استفاده از مترو به مصلا آمدند. امیدوارم در طرح توسعه مصلا ایجاد پارکینگ طبقاتی نیز دیده شود. ناشران و مردم از پارکینگ شماره یک در خیابان شهید بهشتی استفاده کردند. علاوه براین دو پارکینگ، نخست در ضلع شمال مصلا در گلگشت و دیگری پارکینگ پشتیبانی ویژه ارتش در ضلع جنوب در اختیار مردم بود. یکی از مزیت‌های این دوره برای رفت‌و‌آمد بازدیدکنندگان افزوده شدن خط 3 مترو بود که در مصلا نیز ایستگاه دارد.
 
عالی‌ترین تعامل بین تشکل و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
امیر‌زاده: در پاسخ به سوال شما باید بگویم بررسی و بازنگری اهداف و سیاست‌های مرتبط، یکی از ویژگی‌های مثبت این دوره از نمایشگاه بود. به‌عبارت دیگر در شورای سیاست‌گذاری و  کارگروه‌هایی که با حضوراعضای صنف برگزار شد آیین‌نامه‌ها و اهداف مورد توجه قرار گرفت و این دوره از نمایشگاه با ذهنیت روشن‌تری برگزار شد. امور اجرایی نمایشگاه هم با حضور نمایندگان تشکل‌های نشر بررسی شد. معتقدم که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این دوره از نمایشگاه، عالی‌ترین تعامل را با تشکل‌های حوزه نشر داشت. چالش‌هایی که طی برگزاری این دوره ایجاد شد، عمدتا چالش‌های دوسویه بین صنف و دولت نبود، چراکه سال‌های اخیر نیز این مشکلات وجود داشت.
 
واقعیت امر این است که تصدی‌گری بخش خصوصی در نمایشگاه سی‌و‌یکم براساس اهداف ابتدایی که حدود چهار سال پیش در برنامه دکتر صالحی به‌عنوان معاون فرهنگی و از آغاز دولت دوازدهم به‌عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تبیین شده بود، اوج میزان حضور بخش خصوصی در اداره نمایشگاه بود. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در واسپاری پیشگام است اما اینکه آیا این میزان واسپاری باید افزایش یا کاهش داشته باشد یا متوقف شود، نکاتی است که با پایان این دوره باید بررسی شود اما باید گفت در این دوره از نمایشگاه، نمود جریان تکمیل حلقه واسپاری بیشتر از دوره‌های قبل است؛ آنچنانکه تشکل‌ها و بخش خصوصی حتی در بخش سیاست‌گذاری با وزارت فرهنگ و ارشاد همکاری کرد و در این راستا مهم‌ترین دستاورد، بررسی آیین‌نامه‌‌ها با توجه به نظر صنف بود.

تلاش برای تقویت استاندارد‌های نمایشگاهی یکی دیگر از ویژگی‌های نمایشگاه سی‌و‌یکم است. معتقدم که این دوره از نمایشگاه در مکان نمایشگاه بیست و هشتم برگزار نشد؛ به‌عبارت دیگر همان‌طور که پیش از این نیز گفته‌ام سی‌و‌یکمین دوره نمایشگاه کتاب در مکان جدید‌ی برپاشد. چراکه مصلا از نظر زیرساخت‌ها،‌ افزایش فضا و مهندسی چینش و جانمایی برای مسئولان و ناشران، فضای جدید‌ی بود؛ خصوصا با افزوده شدن فضای رواق‌ها که بخش عمده‌ای از زیرچادری‌ها را صاحب سقف کرد.
 
* یکی از ویژگی‌های این دوره امکان مشاهده همه بخش‌های نمایشگاه از صحن‌ مصلا، در ساختاری Uشکل بود.

امیر‌زاده: این ویژگی قابل توجه است اما نباید فراموش کرد که این ویژگی برای متولیان دشواری‌هایی نیز به دنبال داشت. چراکه در نمایشگاه بیست و هشتم، فضای 110 هزار متر با قابلیت مانور وجود داشت و از ابتدای در ورودی شهید بهشتی تا شمال مصلا زیر بار نمایشگاهی قرار می‌گرفت و موجب پراکنده شدن جمعیت می‌شد. یکی از مزیت‌های شهر آفتاب نیز به این موضوع مربوط می‌شود که تنفس‌‌گاه‌های مناسبی دارد. اما با توجه به افزایش فضای مسقف در رواق‌ها و شبستان، جمعیت در این دوره در مرکز مصلی متمرکز شده‌ بودند و این مسأله ترددها و بازدید‌ها را سخت می‌کرد.

یکی دیگر از ویژگی‌‌های امسال استاندارد‌سازی فضای نمایشگاه از ابعاد مختلف از‌جمله بُعد بصری بود و غرفه‌سازی یکی از نمود‌های این استاندار‌سازی است. تعداد غرفه‌سازی نمایشگاه امسال در مقایسه با دوره قبل افزایش داشت.

دهقانی: در بخش آموزشی یک میلیارد تومان برای غرفه‌سازی هزینه شد.

امیر‌زاده: می‌دانیم که ناشران آموزشی از توانایی اقتصادی بیشتری برخوردار‌ند اما نه‌تنها ناشران صاحب‌نام، بلکه ناشران شهرستانی بخش عمومی نیز به غرفه‌سازی روی آورده بودند. البته استاندار‌‌ها فقط معطوف به غرفه‌‌سازی نبود بلکه شامل استانداری‌‌سازی آیین‌نامه‌ها مقررات، پیمان‌ها و قرارداد‌ها نیز می‌شد. علاوه براین صنف در کمیسیون معاملات نمایشگاه حضور هوشمندانه‌تر و منسجم‌‌تری داشت و موجب شد استاندارد‌سازی مالی نمایشگاه کمک قابل توجهی بود.
 
فروش 84رایت و حضور هیأت‌های خارجی در نمایشگاه
درباره بُعد بین‌المللی بزرگترین رویداد فرهنگی کشور، فقط به این نکته اشاره می‌کنم که به قول اهالی صنعت، نمایشگاه تا سال 220 مهمان ویژه را  ثبت سفارش کرده است. کشور‌هایی هستند که پشت در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران معطلند تا بر محوریت کتاب خود را به مخاطب ایرانی معرفی کنند که این مزیت به حساب می‌آید.

هیأت‌های خارجی هدفمند و تخصصی در این دوره حاضرشدند؛ به‌عنوان مثال هیأت صرب در حضوری کم‌سابقه با 33 نفر و هیأت تونسی با 18 نفر در این دوره حاضر شدند. فروش 84رایت در این دوره از نمایشگاه نیز از دیگر ویژگی‌های بعد بین‌المللی نمایشگاه بود.

در بحث توسعه عدالت فرهنگی و دسترسی به فضا و فرآورده‌های فرهنگی همچنین تلاش برای پاسخگویی به این نکته  که نمایشگاه برای تهران است یا ایران موفق عمل شد. همان‌طور که از نام این رویداد‌ مشخص است، علاوه بر بُعد بین‌المللی، نمایشگاه کتاب تهران به هموطنان اقصی نقاط کشور تعلق دارد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این نمایشگاه برای هزار روستای کشور نیز برنامه داشت؛ به‌عنوان مثال خرید و ارسال کتاب به دورترین نقاط کشور از‌جمله این برنامه‌هاست. توجه به ابتکارات و مزیت‌های رقابتی حوزه نشر با برگزاری نشست‌های تخصصی برای همه اهالی نشر نیز از دیگر ویژگی‌های این دوره به حساب می‌آید. 
 
در مواردی مجبور شدیم مانع عرضه برخی‌ کتاب‌های مجوز‌دار شویم
ظرفیت‌ خرده فرهنگ‌ها در این دوره، نخستین‌بار به خوبی مورد توجه قرار گرفت. اجرای موسیقی یکی از نمونه‌های توجه به ظرفیت‌های خرده فرهنگ‌هاست؛ در حالی‌که پیش از این تاکید می‌شد نباید در مصلا موسیقی پخش شود. بنابراین لازم است از مسئولان مصلا برای ایجاد این امکان تشکر کنم که مبتنی بر نگاهی درست، امکان اجرای موسیقی فاخر در مصلا را فراهم آوردند. این مسأله البته به معنای در بوق و کرنا کردن اجرای موسیقی در مصلا نیست، بلکه تاکید می‌شود فرصتی برای اجرای موسیقی فاخر به‌عنوان مولفه موثر فرهنگی مهیا شده است. 

هماهنگی در امر نظارت، یکی دیگر از ویژگی‌های این دوره به حساب می‌آید. به‌عبارت دیگر طی برگزاری این دوره شاهد کمترین مداخله نهاد‌های نظارتی بودیم که دستاورد قابل توجهی برای حوزه نشر به حساب می‌آید. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان پاسخگوی اصلی این رویداد فرهنگی با درایت و هوشمندی با نهاد‌های نظارتی مختلف هماهنگی‌های لازم را ایجاد کرد. علاوه‌براین تعامل بین حوزه‌های مختلف نشر و بخش خصوصی نیز قابل توجه بود. به‌عنوان مثال،‌ به صراحت می‌گویم در مواردی مجبور شدیم مانع عرضه برخی‌ کتاب‌های مجوز‌دار شویم اما حساسیت‌ها براساس تعامل بین صنف و ناشران به حداقل رسید و شرایطی ایجاد شد که ناشران با فراق بال بتوانند محصولات خود را براساس ضوابط نشر عرضه کنند. 
 
تهیه و تنظیم: سمیه حسن‌نژاد-هادی حسینی‌نژاد