حسین‌پور در ابتدای این نشست توضیحاتی را درباره چگونگی ورود خود به وزارت امور خارجه ارائه کرد و گفت: من سال 1360 وارد وزارت امور خارجه شدم، آن زمان در اواخر اسفند سال 1359 در هندوستان مشغول به تحصیل شدم که به دلیل برخی از فعالیت‌های سیاسی از هند اخراج شدم بعدها به سازمان صدا و سیما رفتم و در آنجا همکاری‌هایی با علی لاریجانی داشتم در ادامه توسط یکی از دوستانم به وزیر امور خارجه وقت معرفی شدم و آن زمان پس از دیدار با ایشان در دفتر طرح و برنامه وزارتخانه مشغول به فعالیت شدم.
وی ادامه داد: از نخستین اقدامات من در این وزارتخانه تعیین ساختاری برای نحوه استخدام کارمندان وزارت امورخارجه بود. آن زمان در جلسه با وزیر امور خارجه تا سال 1360 کسی برای بازرسی از نمایندگی‌های خارج کشور نرفته بود و به همین دلیل من و چند نفر دیگر از سوی ایشان برای انجام این کار انتخاب شدیم. در آن زمان من به دلیل علاقه شخصی آفریقا و سه کشور اروپایی بلژیک، فرانسه و اسپانیا را برای بازرسی انتخاب کردم. جالب است که بدانید از خرداد ماه آن سال تا آذرماه هیچ حقوقی دریافت نکردم و در اواخر آذرماه آن سال بود که تازه در وزارت امور خارجه استخدام شدم به هرحال پس از 4 ماه مأموریت به مناطق تحت مسئولیتم گزارش‌هایی را در این باره تهیه کردم و تاکنون از بیش از 115 کشور بازدید داشتم و از میان 55 کشور آفریقایی به 50 کشور سفر کردم.
وی با اشاره به دوران تصدی‌گری خود به‌عنوان رئیس نمایندگی در آفریقا عنوان کرد: تا آن زمان که در آفریقا مشغول به فعالیت بودم به فکر خاطره‌نویسی نیفتادم چراکه در آن زمان اساسا شرایط سفارتخانه‌های ما در خارج از کشور به گونه دیگری بود آن زمان همه از من می‌ترسیدند و حتی خاطرم هست که برخی از سفرا پیش از دیدار من از سفارتخانه‌ها فرار می‌کردند. با همه اینها همیشه افسوس خوردم که چرا خاطراتم از آفریقا را ننوشتم چراکه آفریقا منطقه‌ای بکر و جدید بود و من هم اولین ایرانی بودم که به آفریقای جنوبی سفر کردم و حکومت‌های آپارتایدی را مشاهده کرده بود.
حسین‌پور در ادامه به فعالیت‌های خود در دوره وزارت علی‌اکبر ولایتی اشاره کرد و گفت: در دوره ایشان نیز من برای تاسیس نمایندگی اعزام شدم و حتی در تانزانیا سفارت ایران را در یک هتل تاسیس کردیم و پرچم ایران را از پنجره آن بیرون گذاشتیم. 3 سال در آنجا کاردار بودم تا اینکه ارتقای مقام پیدا کردم و در سال 66 سفیر اتیوپی شدم. این در حالی بود که آن زمان 31 سال داشتم و جوان‌ترین سفیر ایران در خارج از کشور بودم. با این وجود متاسفانه خاطراتم را ننوشتم.
وی با اشاره به ماهیت فعالیت خود و پیوند آن با مطالعه آثار مختلف افزود: تلاش می‌کردم در هر جایی که مأموریت دارم پرونده‌های آن کشور را مطالعه کنم. زمانی که سفیر اتیوپی بودم این مطالعات را جدی ادامه دادم اما خاطرات آنجا را نگارش نکردم. بعدها زمانی که رئیس نمایندگی استانبول و سرکنسول شدم کتاب‌های زیادی را که درباره استانبول از زمان قاجار تا پهلوی نوشته شده بود مطالعه کردم یکی از این کتاب‌ها نوشته کیانوری بود که از سال‌های 31 تا 32 سرکنسول‌گری ایران در استانبول را برعهده داشت. بسیار از خاطرات او خوشم آمد و تصمیم گرفتم علاوه بر ادامه دادن برخی از کارهای او مانند تعمیرات ساختمان سفارتخانه ایشان را پیدا کنم. جالب است بدانید که ساختمان نمایندگی ما در استانبول 200 ساله است و اولین سفارتخانه ایران در خارج از کشور است. بنابراین از این کتاب برای تعمیر آن ایده گرفتم.
به گفته سفیر سابق ایران در آنکارا بعدها امکان ارتباط با کیانوری فراهم شد و او بسیار از تماسی که من با او برقرار کردم بعد از 25 سال دوری از سیاست خشنود شد. از همانجا جرقه نگارش کتاب خاطرات از استانبول زده شد. بعد از سفیر شدن در آنکارا در سال 1383 به ایران برگشتم و از آن زمان تا سال 1387 مدیرکل تشریفات وزارتخانه بودم.
وی با تاکید بر اهمیت ارتباط با کشورهای همسایه در آن دوره گفت: کشورهای همسایه همواره از نظر دیپلمات‌ها اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. چراکه تضمین‌کننده امنیت میان دو کشور است. بنابراین زمانی که من برای سفارت به ترکیه فرستاده شدم برای بسیاری از اطرافیانم به دلیل اینکه مدیرکل تشریفات بودم سخت بود که چنین پستی را به من واگذار کنند. در ترکیه با اختیاراتی که داشتم چندین نفر را برای همکاری انتخاب کردم و در دوره مسئولیتم حجم مبادلات اقتصادی با ترکیه از پنج و نیم میلیارد دلار به بیست و دو میلیارد و 700 میلیون دلار رسید و به همین دلیل سال‌های مأموریتم در آنجا به بیش از سه سال رسید چرا که عملکرد مثبتی داشتم. متاسفانه این روند بعد از من ادامه پیدا نکرد و حجم مبادلات اقتصادی ما به 9 میلیارد دلار کاهش پیدا کرد.
حسین‌پور در ادامه درباره برخی محدودیت‌هایی که دیپلمات‌ها در خاطره‌نویسی به دلیل افشای اطلاعات محرمانه مواجه هستند سخن گفت و یادآور شد: اکنون پس از سال‌ها می‌توانم بگویم که من نخستین بار هواپیماهای اف ـ چهار و اف ـ پنج را برای ایران از اتیوپی خریداری کردم. جالب است بدانید که این کار را در زمین تنیس انجام دادم. چرا که آن زمان با روابط حسنه‌ای که با رئیس‌جمهوری اتیوپی داشتم تلاش می‌کردم تا در میان همین بازی‌ها بتوانم بسیاری از لابی‌های اقتصادی و سیاسی را رقم بزنم. در زمین تنیس همبازی‌ها اغلب از وزیر مسکن تا نخست‌وزیر کشور بود و من تنها سفیری بودم که اجازه داشتم در آنجا حضور پیدا کنم.
سفیر سابق ایران در آنکارا درباره کتابی که خاطرات استانبول او نوشته شده هم سخن گفت و افزود: در روند خاطره‌نگاری این کتاب نتوانستم به بسیاری از اطلاعات اشاره کنم بنابراین این کتاب‌ها خاطرات آشکار من است چون آن زمان در تحریم به سرمی‌بردیم و به همین دلیل بسیاری از اقدامات‌مان محرمانه بود. من از جمله سفرایی بودم که بیش از 8 بار با اردوغان ملاقات کردم و بسیاری از اطلاعات کتاب خاطرات استانبول به دلیل برخی از اطلاعات محرمانه آن حذف شود و امیدوارم بعدها امکان انتشار آن به وجود بیاید. دیپلمات‌ها در محرومیت و مظلومیت اقداماتی موثر انجام می‌دهند که این مطالب ارزشمند باید به گوش نسل‌های آینده برسد. البته قسمت کثیری از این مطالب سری و محرمانه است و به علت حفظ امنیت ملی منتشر نمی‌شود.
حسین‌پور همچنین به تحولات اقتصادی و اجتماعی ترکیه در زمان مسئولیت خود اشاره کرد و گفت: ترکیه با ریاست اردوغان تغییرات بسیاری را در حوزه اقتصادی داشته و با وجود اینکه تورم آن 77 درصد بود با اقدامات اردوغان توانست جلوی بیکاری و تورم را گرفته و به رشد اقتصادی هشت و نیم درصد رسیده و سومین کشور جهان از این منظر شود. اکنون نیز به دلیل اینکه توانسته شکم مردم خود را سیر کند در ترکیه رقیبی ندارد.
به گفته حسین‌پور، اکنون ترکیه توانسته بیش از 30 میلیارد دلار از صنعت توریسم کسب کند و این میزان تنها 2 میلیارد دلار از کل درآمد نفتی کشور ماست. جالب است بدانید که هر ایرانی بین 700 تا 900 دلار در ترکیه خرج می‌کند و بیش از 2 میلیون ایرانی از ترکیه بازدید می‌کنند. صدور خدمات ترکیه نیز بیش از 34 میلیارد دلار بوده و با میزان درآمد اقتصاد ترکیه از صنعت توریسم مبلغی بالغ بر 64 میلیارد دلار را تشکیل می‌دهد. البته اردوغان در کنار تلاش‌های اقتصادی به مسئله اجتماعی و فرهنگی هم توجه داشته و آمار لایک‌ها نشان می‌دهد که بیش از 68 درصد زنان ترکیه محجبه کامل هستند. حتی در مناطقی مانند آنتالیا و آلانیا نیز سیاست‌هایی اعمال می‌شود تا در هتل‌های کاملا اسلامی زنان نیز امکان استفاده از دریا را داشته باشند.
این دیپلمات کشورمان همچنین به اهمیت برقراری رابطه اقتصادی با کشورهای مختلف از طریق فعالیت‌های دیپلمات‌ها اشاره کرد و گفت: روابط اقتصادی، ستون فقرات میان دو کشور است و می‌تواند عامل اطمینان‌بخش روابط و بازدارنده از تنش‌ها باشد برهمین اساس بود که من تلاش کردم حجم مبادلات اقتصادی با ترکیه را بالا ببرم چون اگر اقتصاد در کشور درست نباشد براندازانه است و می‌تواند هرحکومت و دولتی را ساقط کند.
وی در بخش دیگری از سخنانش توضیحاتی را درباره کتاب «سرمایه‌گذاری خارجی در پرتو دیپلماسی» ارائه کرد و گفت: در این کتاب من تجربیاتم را در آنکارا و استانبول از مبادلات اقتصادی میان دو کشور ارایه کردم و باید بگویم با وجود تمامی فشارها و تهمت‌هایی که طی این مدت از داخل کشور بر من وارد می‌شد و حتی هر سال بازرسی از کشور ایران برای سفارتخانه من می‌آمد اما عقب ننشستم و تلاش کردم با مقاومت به فعالیت‌های خود ادامه دهم.
اساسا دیپلمات‌ها محافظه‌کارند و تمایلی به سخن‌گفتن ندارند
حسن علی‌بخشی در ادامه این نشست توضیحاتی را درباره بخش تاریخ شفاهی وزارت امور خارجه ارائه کرد و گفت: این بخش به تازگی فعالیت خود را آغاز کرده چرا که انتشار مطالب مرتبط با دیپلمات‌ها در کشور سخت بوده چون همواره با خطوط قرمز و منافع ملی آمیخته شده است. با این وجود نگارش خاطرات دیپلمات‌های ایرانی دهه اول و دوم انقلاب در اولویت‌های کاری ما قرار گرفته است. از سال 1382 که صادق خرازی بخشنامه‌ای را با عنوان «نوشتن ناننوشته‌ها» صادر کرد مقداری کار در این حوزه صورت گرفت با این وجود خروجی آن تبدیل به کتاب نشد.
وی ادامه داد: این در حالی است که در سال 1393 بخش تاریخ شفاهی به‌صورت ابتکاری تاسیس شد و از دیپلمات‌های علاقه‌مند برای نگارش خاطرات دعوت به عمل آمد. چون اساسا دیپلمات‌ها محافظه‌کارند و تمایلی به سخن‌گفتن ندارند. آغاز روش خاطرات دیپلمات‌ها توسط دکتر صدر زده شد و ایشان این تابو را شکست.
علی‌بخشی با تاکید بر اینکه تاریخ شفاهی دستگاه‌ها دولتی باید نوشته می‌شد و از همین‌رو وزارت امور خارجه این اقدام را آغاز کرد گفت: تا قبل از این خاطره‌نویسی در انحصار مراکزی مانند مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کتابخانه ملی ایران و ... بود اما ما با پیوند به این مراکز و تدوین مرام‌نامه تلاش کردیم تجربیات و خاطرات سفرای گمنام را گردآوری و چاپ کنیم.
به گفته این مقام مسئول، انتشار خاطرات سفرا در زمان جنگ کمتر حاصل می‌شد ما اکنون می‌تواند ادای دینی به جامعه، به جای گذاشتن باقیات و صالحات و انتقال تجربیات به نسل بعد باشد. از سوی دیگر هدف ما در بخش تاریخ شفاهی چاپ و انتشار خاطرات آشکار سفراست و در این زمینه تلاش کرده‌ایم با ظرافت عمل کنیم و مطالبی بیان شود که تاریخ مصرف آن گذشته باشد البته سایر اطلاعات محرمانه نیز گردآوری می‌شود اما به صورت طبقه‌بندی شده برای روز مبادا نگهداری می‌شود.
وی با بیان اینکه تاریخ شفاهی موضوع‌محور و شخصیت‌محور است عنوان کرد: خاطرات بهمن حسین‌پور در طبقه خاطرات شخصیت‌محور است. تمامی کتاب‌های منتشر شده ما در 10 مرحله تدوین و ویراستاری می‌شود. اکنون 19 کتاب منتشر شده و در حال انتشار داریم که از آن‌جمله می‌توان به کتاب‌های در دست انتشار از خاطرات سفرایی چون آهنی، شیخ‌الاسلام، شیبانی، صباح زنگنه، پاک‌آئین، گواهی و ... اشاره کرد. علاوه بر این آثار قرار است جلد چهارم خاطرات دکتر صدر نیز منتشر شود.
به گفته علی‌بخشی، نوشتن خاطرات وزرای امور خارجه نیز در اولویت قرار دارد و تاکنون خاطرات وزاریی چون متکی، ولایتی، خرازی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم آغاز شده است و همچنین کتاب خاطرات علی‌اکبر صالحی با وجود گذشتن از فیلترهای مختلف به چاپ رسیده است.
وی تاکید کرد: تلاش ما دراین بخش این است که به دور از هرگونه گرایش سیاسی خاطره‌نگاری را انجام دهیم به‌طور مثال تلاش کردیم تا خاطرات ابراهیم یزدی را مکتوب کنیم که عمر ایشان کفاف نداد.
آثار خاطره‌نگاری باید دیده شوند
نیکنام حسینی‌پور نیز در بخش پایانی این نشست با بیان اینکه ثبت خاطرات قبل و بعد از انقلاب برای مردم ایران جذابیت دارد با این وجود ویراستاری اصولی آن ضروری است گفت: نوع ویراستاری شکلی و ادبی می‌تواند منجر به جذب مخاطب شود به همین جهت ثبت خاطرات در قالب گزارش و ... اگرچه می‌تواند برای مخاطبان خاص حوزه سیاست جذاب باشد اما برای اینکه عموم مردم آن را بخوانند باید خوب ویراستاری شود.
مدیرعامل خانه کتاب با تاکید بر معرفی مناسب و دیده‌شدن این آثار یادآور شد: مرحله بعدی کار معرفی این کتاب‌ها به مخاطبان خاص آن مردم، اصحاب رسانه و ناشران است. امروز در کشور ما اغلب وزارتخانه‌ها انتشارات ویژه خود را دارند و وزارت امورخارجه برای تدوین تاریخ شفاهی می‌تواند با ناشران بخش خصوصی وارد تبادل شود چراکه این ناشران تجربیات بهتری در هزینه‌ها و دسترسی به مخاطب دارند.
حسینی‌پور با اشاره به ضرورت برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب در حوزه تاریخ شفاهی وزارت امورخارجه گفت: این کار می‌تواند با همکاری خانه‌کتاب و حتی به مناسبت 40 سالگی انقلاب اسلامی صورت گیرد.
کتاب دارای نثر خودمانی و واقع‌گراست
کارخانه از کارمندان بخش تاریخ‌شفاهی وزارت امور خارجه نیز در ادامه این نشست آثار بهمن حسین‌پور را نقد و بررسی کرد و گفت: زبان ساده، شیوا و روان ویژگی مثبت این اثر است گویی نویسنده روبروی شما نشسته و سخن می‌گوید اما این مجموعه خاطرات می‌توانست ادبی‌تر نوشته شود چراکه گویی گزارش عملکردی از فعالیت‌های نویسنده است. از سوی دیگر بهتر بود ناگفته‌ها در کتاب بیان می‌شد و از نظر فنی و زبانی نیز اثر نیاز به ویراستاری مجدد دارد. همچنین پایان کتاب شبیه آثار تاریخی و جغرافیایی است و اطلاعاتی از ابنیه تاریخی می‌دهد در حالی می‌توانست به گونه دیگری باشد. و حوادث دوران کاری‌شان برجسته شود.
وی تاکید کرد: با این وجود کتاب دارای نثر خودمانی، واقع‌گرا و دارای ابتدا و انتهاست اما می‌توانست تجربیات به‌ثمر نرسیده نویسنده را هم بیان کند.
پاسخ به انتقادات
بهمن حسین‌پور در پاسخ به این نکات مطرح شده بیان کرد که در زمان نگارش کتاب فردی که قرار بود کار ویراستاری و نگارش آن را به صورت ادبی انجام دهد پس از چندین ما از ادامه کار منصرف شد و فرد جایگزینش نیز نخستین تجربه کار در این حوزه را داشت بنابراین این کتاب‌ها متاسفانه به دلیل نبود راهنمایی‌های لازم از سوی وزارت خارجه نتوانستند با کیفیت درستی منتشر نشود و به همین دلیل من کار را با ناشران خارج از وزارتخانه انتخاب کردم.
نظر شما