به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، علامه محمد بن مسعود، ملقب به قطب‌الدین شیرازی، به شهادت هانری کربن یکی از مهم‌ترین متفکران جریان اشراقی در تفکر شیعی است. در برخی منابع دیگر او را متفکری اشعری‌مذهب خوانده‌اند. او از جمله متفکرانی است که در پژوهش‌های فلسفی و همچنین در میان تاریخ‌نگاران تفکر در ایران و جهان اسلام مورد غفلت قرار گرفته است. در دوران جدید هانری کربن توجه دوباره‌ای به او کرد و باعث زنده شدن نام او در جریان‌های فکری و فلسفی ایران معاصر شد.

کربن برای تصحیح «حکمةالاشراق» سهروردی به شرح قطب‌الدین شیرازی مراجعه کرد. این شرق‌شناس همچنین در کتاب «تاریخ فلسفه اسلامی» نیز قطب‌الدین شیرازی را معرفی کرد، این در صورتی است که در منابع دیگر حوزه تاریخ فلسفه اسلامی معمولا به فیلسوف برجسته مکتب شیراز توجهی نشده است.

قطب‌الدین شیرازی که بود و چه کرد؟

قطب‌الدین شیرازی در سال 634 در شیراز متولد شد و در سال 710 در تبریز درگذشت و در کنار مقبره قاضی بیضاوی در محله چرنداب تبریز به خاک سپرده شد. به واسطه پدرش که از بزرگان فرقه سهروردیه بود با اندیشه‌های شیخ اشراق آشنایی پیدا کرد، اما زمینه‌های علمی او حوزه‌های متنوعی چون فلسفه، عرفان، ریاضی، طب و علم نجوم را دربر می‌گیرد. در برخی از منابع از او به عنوان نوازنده چیره‌دست ساز «رباب» نیز نام برده‌اند که با توجه به پیشینه صوفیانه‌اش می‌تواند صحت داشته باشد.

قطب شیراز برای یادگیری علوم به شهرهای مختلفی سفر و محضر استادان بزرگی را درک کرد. از خواجه نصیرالدین طوسی گرفته تا کاتبی قزوینی. او همچنین به قونیه نیز سفر کرد تا به مکتب درس صدرالدین قونوی برسد. صدرالدین قونوی شاگرد و فرزند خوانده شیخ اکبر محی‌الدین بن عربی بود و شهرتش در جهان اسلام عالمگیر.

قطب‌الدین شیرازی در حدود 15 اثر تالیف کرد که از آن میان می‌توان به «دانشنامه فلسفی به زبان فارسی» اشاره کرد که قرینه دانشنامه علامه شهروزوری به زبان عربی یعنی «درةالتاج» بود و به النموذج العلوم نیز مشهور شد. این دانشنامه از دو بخش تشکیل شده، نخست مقدماتی در شناخت، منطق، فلسفه اولی، طبیعیات، الهیات و کلام عقلی و بخش دوم در هندسه اقلیدسی، هیات ریاضیات و موسیقی.

قطب‌الدین شیرازی شرحی استادانه بر «حکمت الاشراق» نوشت که سال‌ها به عنوان متن درسی در حوزه‌های علمی برای مطالعه و خوانش اندیشه سهروردی و کتاب حکمت الاشراق مورد استفاده قرار می‌گرفت. حضرت صدرالمتالهین ملاصدرای شیرازی بر این کتاب تعلیقاتی نوشت.

«درةالتاج لغرة الدباج» را مهم‌ترین دانشنامه فلسفی در جهان اسلام پس از شفای ابن‌سینا دانسته‌اند. نکته مهم در این اثر در جمع آرا و منظومه فکری دو فیلسوف برجسته جهان اسلام یعنی «ابن سینا» و «سهروردی» است. بنابراین قطب‌الدین شیرازی را نیز باید در زمره متفکرانی دانست که وارد عرصه «حکمت متعالیه» شده‌اند. هرچند که این ویژگی در اندیشه قطب شاید به دلیل شاگردی او در محضر خواجه نصیرالدین طوسی باشد. جمع میان آرا این دو فیلسوف باعث شده تا فلسفه از حالت محض خارج شود. بنابراین راهی را که خواجه نصیر در راستای بهره بردن از فلسفه برای اعتلای علم کلام آغاز کرد توسط شاگرد او پیگیری شد.



نیاز به شروح و تصحیحات جدید از آثار  قطب‌الدین شیرازی

متاسفانه همه کتاب‌های قطب‌الدین شیرازی تصحیح و منتشر نشده و این نقص بزرگی در بازار اندیشه ایران است. آثاری که هم‌اکنون در بازار کتاب وجود دارد، تصحیحاتی است که در چند دهه گذشته صورت گرفته و شاید برای مخاطبان امروز و نسل جدید مناسب نباشند. نیاز به شروح و تصحیحات جدید از آثار  قطب‌الدین شیرازی به شدت حس می‌شود. اکنون از میان آثار قطب‌الدین شیرازی کتاب‌های زیر را می‌توان یافت:

«دره‌التاج: مشتمل بر مقدمه، منطق، امور عامه، طبیعیات، الهیات» تصحیح سید محمد مشکوة، انتشارات حکمت.

«شرح حکمةالاشراق به انضمام تعلیقات صدرالمتالهین» محقق سیدمحمد موسوی، انتشارات حکمت.

«شرح حکمةالاشراق سهروردی» به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، انتتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

«درةالتاج: بخش حکمت عملی و سیر و سلوک» مصحح ماهدخت بانو همایی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

«مقدمه شرح حکمت الاشراق سهروردی» ترجمه محمد خواجوی، انتشارات مولی.