به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی، مراسم رونمایی از کتاب «طومار جامع نقالی شاهنامه» منتشر شده توسط انتشارات به نشر در قالب سلسله گفتارهای هنری حماسی با موضوع حماسه‌های شفاهی و طومارهای نقالی حوزه هنری خراسان رضوی در مشهد برگزار شد.

فرزاد قائمی نویسنده اثر در این مراسم، اظهار کرد: هرچه بیشتر در حوزه ادبیات عامیانه مطالعه می‌کنیم، به بکر بودن و جذاب بودن نسبت به ادبیات کلاسیک پی می‌بریم.

وی افزود: این حوزه دشواری‌های خود را دارد زیرا سبک عامیانه را نمی‌توان با هیچ متر و معیاری سنجید و هیچ وقت از یک اثر عامیانه به 2 نسخه برنمی‌خوریم زیرا هر اثر ویژگی‌های خاص خود را دارد.

استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه بیشتر آثار حوزه فرهنگ عامیانه طومارها هستند که حالت روایی دارند اما مکتوب شده‌اند، معروف‌ترین طومار چاپ شده فارسی مربوط به دوره ناصرالدین شاه است و طومار مرشد سیاه پوش قدیمی‌ترین اثر در این حوزه است.

وی تاکید کرد: تنوع طومارهای موجود به حدی نیست که با متنهای متفاوت مواجه باشیم و در واقع اشتراک‌های زیادی به آنها وجود دارد.

این نویسنده یادآور شد: حماسه ذاتاً شفاهی است و به طبیعت آن بازمی‌گردد زیرا این ادبیات در دوره‌ای شکل گرفت که بشر بتواند هویت جمعی خود را ماندگار کند. «ویکی» اولین کسی که نظریه شفاهی بودن حماسه را در غرب مطرح کرد شخصی به نام «بورا» بود که معتقد بود حماسه‌ها یا جادویی و یا مردم محوراند.

استاد دانشگاه فردوسی مشهد تاکید کرد: سیر حماسه در جهان شامل حماسه‌های شفاهی است که ابتدا سرود و توصیفی بودند و شخصیت‌های آن خدایان بودند. نوع دوم حماسه‌های شفاهی تکامل یافته هستند که نقلی بوده و راوی تخصصی پیدا می‌کند و نوع سوم کتابت حماسه است که طومار نامه‌نویسی و پهلوان نامه‌ها در این دوره شکل گرفته‌اند و نوع چهارم ادبیات حماسی است که شاهنامه فردوسی در این دسته جا می‌گیرد و نمایش نیز به آن اضافه می‌شود.

قائمی یادآور شد: اولین حماسه‌های جهانی مربوط به هند و یونان است و در ایران نیز حماسه‌هایی وجود داشته است. امرای عرب نیز از نوشته‌های حماسی برای تشویق سربازان خود استفاده می‌کردند.

این نویسنده گفت: یکی از واژه‌های پرتکرار در ادبیات حماسی «بلبل» است که در فرهنگ‌هایی که با ادبیات فارسی ارتباط داشته‌اند نیز دیده می‌شود. واژه «مرشد» و «ملا» نیز در ادبیات حماسی رایج است و برای افرادی استفاده می‌شود که سواد بالایی در نقالی داشتند.

وی در ادامه گفت: پس از شاهنامه حماسه‌ها سیر تاریخی یافتند و به منظومه‌های حماسی و طومارها و تواریخ سیاسی و دینی تبدیل شدند.منظومه‌های دینی بر مبنای روایت نقالان حرفه‌ای داستان‌های شیعه شکل گرفته اند که خاوران نامه یکی از نمونه‌های آن است.

قائمی تاکید کرد: ادبیات عامیانه بعد از شاهنامه شکل می‌گیرد و به پایه ادبیات فارسی تبدیل می‌شود و به سمت مکتوب شدن می‌رود. در دوره قاجار طومارها که پیش از آن ابزاری برای نقال‌ها بودند به یک ژانر ادبی تبدیل شدند.

استاد دانشگاه فردوسی تصریح می‌کند: تصاویر طومارها بخش از متن محسوب می‌شوند که آن را کامل می‌کند. سبک نقاشی این متون نیز عامیانه و از نوع قهوه خانه‌ای است و با متون کلاسیک متفاوت است.

وی گفت: در این نوع آثار چهره واقعی مردم قابل ملاحظه است و شاعر عیان است اما در ادبیات کلاسیک این نگاه وجود ندارد و به نوعی شاعر نقاب به چهره می‌زند.

قائمی اظهار کرد: «رستم نامه» اثر مشهوری مربوط به دوره قاجار است که چاپ های سنگی زیادی از آن شده و در رده طومارها جای می‌گیرد.

استاد دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: آخرین نقال واقعی ایران، مرشد ترابی بود که چند سال پیش فوت کرد و نقالان امروز بازیگر هستند که از روی شاهنامه متنی را اجرا می‌کنند.

وی در ادامه یادآور شد: دلیل از بین رفتن فرهنگ شفاهی افزایش سواد و وجود رسانه‌های جدید است. طبیعت ادبیات شفاهی شنیداری بودن آن است و دشوار است آنها را مکتوب کرد.

قائمی اظهارکرد: امروز پربیننده‌ترین ژانر هالیود ژانر حماسی است و ما در این حوزه منایع زیادی داریم که می‌توانیم از آنها استفاده کنیم.

استاد دانشگاه فردوسی تاکید کرد: پایتخت حماسه ایران خراسان است و باید در این خطه بیشتر به ادبیات عامیانه توجه شود.

وی در ادامه با اشاره به انتشار کتاب «طومارجامع نقالی شاهنامه» گفت: این اثر برای کسانی که تنها سواد خواندن و نوشتن دارند نیز قابل استفاده است اما شاید شاهنامه را همه متوجه نشوند.

قائمی بیان کرد: انتشارات به نشر به قیمت این اثر نیز توجه کرده تا مردم توان خرید آن را داشته باشند و دیگر ناشران قیمت‌های گزافی روی این کتاب‌ها می‌گذارند.