محسن جوادی؛ معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این نشست، در زمینه فلسفه اخلاق، بیان کرد: حکمت عملی و حوزه اخلاق و سیاست از دو جنبه قابل بحث است که کدامیک در چهل سال گذشته رشد و رونق داشته است.
وی ادامه داد: اخلاق و سیاست یک بخش عملی معطوف به اصلاحی در خود انسان و جامعه است که به بیان ارسطو در حوزه عقلانیت عملی قرار می‌گیرد. اما وجه دیگر، معرفتی و دانشی و نوعی هستی‌شناسی بوده و از این جهت شبیه حکمت است. از این منظر، اخلاق و سیاست، دانشِ شناخت گونه‌های بهتر زندگی انسان است و در گروه عقل نظری قرار می‌گیرد.
این استاد حوزه اخلاق و فلسفه، افزود: بسته به اینکه تصویر ما از خوب زیستن چه باشد، اخلاق و سیاست معانی مختلفی پیدا می‌کند. از منظر زیست بهتر، به اقتصاد و رفاه نزدیک است و از منظر لذت، به روانشناسی نزدیک می‌شود. در دوره‌ای در ایران هر دو وجه شکوفایی خوبی داشته، به‌ویژه در دوران قرن چهارم و همزمان با ابن‌سینا و فارابی هم تأملات طرح‌گونه برای زندگی فردی و اجتماعی و هم شکل دانشی آن شکوفایی زیادی داشت، ولی در دوره‌ای به تدریج از آن غفلت می‌شود و تا آستانه انقلاب آنطور که بحث‌های نظری رونق داشته، بحث‌های کاربردی و عملی رونق نداشتند.
جوادی در ادامه گفت: در آستانه انقلاب اسلامی، تأملات تک‌نگاری و موردی در بحث‌های اخلاق و سیاست دیده می‌شود. نظریه اعتباریات علامه طباطبایی، حاوی مطالب خوبی در این زمینه است، گرچه خود علامه آن‌را در بحث اخلاق طرح نکرد، ولی ظرفیت این را دارد که به‌عنوان یک نظریه خوب اخلاقی هم شناخته شود. پیش از انقلاب کارهای موردی انجام شده بود، ولی نه به لحاظ آموزشی و نه به لحاظ پژوهشی، آن رونق را نداشت که این خود دلایل نظری و عملی مختلفی داشته که وجود رقیبانی مانند فقه یکی از آن‌هاست یا شاید حتی عرفان یک بحث جایگزین بود. دلایل عملی مانند نبودن ساختارهای آموزشی هم وجود داشت. پیش از انقلاب اگر بحث‌هایی مثل اصول فلسفه در مقابل مارکسیسم بوده، بعد از انقلاب بحث‌های اخلاقی در مقابل لیبرالیسم و ... مطرح شد.
وی تصریح کرد: کارهای جدی پس از انقلاب کم‌کم شروع شد و در خودِ غرب هم این تحول اتفاق افتاده بود. بعدها در ایران ابتدا در دانشگاه پیام‌نور مقطع کارشناسی ارشد فلسفه اخلاق راه‌اندازی شد و در ادامه در دیگر دانشگاه‌ها نیز این رشته در مقطع تحصیلات تکمیلی شکل گرفت. امروز در قیاس با کشورهای منطقه، تأملات فلسفی در حوزه اخلاق و سیاست در ایران رونق زیادی گرفته، درحالی‌که در برخی کشورهای منطقه در این زمینه منع وجود دارد. گرچه هنوز هم در بحث‌های مربوط به طراحی و مهندسی برای تحول اخلاقی در جامعه ضعف داریم. جنبه دانشی سیاست و اخلاق در کشور رونق گرفته و قابل‌قبول است، ولی برای بخش مهندسی و عملی آن باید فکری کرد و تصمیم‌گیران و صاحب‌نظران باید دیدگاه جامع‌تری در این زمینه داشته باشند، چون اگر این بخش رونق نگیرد، بحث‌های نظری فایده‌ای ندارد.
این نویسنده و استاد دانشگاه، ادامه داد: به‌طور کلی، وجه نظری دانش اخلاق رشد خوبی داشته، ولی بخش عملی آن که ایده‌پردازی و طرح دادن برای تغییر در درون ما که اخلاق است و آنچه باید در جامعه رخ دهد که سیاست است، چندان رشد نداشته است. چالش‌های نظری این قضیه جدی است و باید برای آن فکر کرد.
جوادی با اشاره به تفاوت نظام اعتقادی و فلسفه در کشور، گفت: یکی از تفاوت‌های نظام اعتقادی ما در تلاقی با فلسفه این است که اخلاق می‌توان یک جنبه ارتقا و رشد و وجه تسهیل‌گری حتی نسبت به فقه داشته باشد. پرداختن به وجود کاربردی اخلاق و استفاده از دانش اخلاق در تحول فردی و اجتماعی باید مورد پژوهش‌های بیشتر قرار گیرد و در قالب پایان‌نامه و کتاب به آن پرداخت.
معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، افزود: یکی از مشکلات ما این است که هرکس درباره هر چالش و بحث اخلاقی و اجتماعی و ... اظهارنظر می‌کند و نظرهای غیرتخصصی و غیرکارشناسانه بیان می‌شود و انگار نیاز به پژوهش و بحث جدی و علمی در این زمینه در کشور نداریم.
وی همچنین درباره رابطه اخلاق و قانون و نیز موضوع ضعف ترجمه در زمینه فلسفه اخلاق و موضوعات مرتبط، اظهار کرد: اخلاق یک قانون طبیعی است، اما با بحث قانون و نظام حقوقی به معنای مصطلح آنف همپوشانی کاملی ندارد. ولی می‌توان گفت که قانون کف اخلاق است. شاید یکی از مشکلات اجتماعی ما این باشد که سعی کردیم مباحث اخلاقی را هم از منظر قانونی نگاه کنیم. همچنین درباره اینکه چرا امروز ترجمه نمی‌تواند نقش تمدن‌سازی را مثل گذشته ایفا کند، اعتقادم این است که امروز جامعه ما با تفکر غربی درگیر شده و اینطور نیست که تنها یک دانش اِجمالی داشته باشیم.
جوادی در پایان گفت: طراحی و نسخه‌نویسی اخلاقی نداریم و آن را جدی نگرفته‌ایم و لذا در حوزه عملی و کاربردی اخلاق ضعف داریم. فقط با موعظه اخلاقی، مشکلات مربوط به محقق شدن اخلاق در جامعه حل نمی‌شود.
نظر شما