به گزارش خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) آئین یادمان مرحوم محمد رمضانی، از واقفان کتاب و پیشکسوتان نشر کتاب، عصر(دوشنبه ۲۹ بهمن‌ماه) با حضور  نیکنام حسینی‌پور؛ مدیرعامل موسسه خانه‌کتاب، حجت‌الاسلام و المسلمین رسول جعفریان؛ رئیس کتابخانه مرکزی، مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران، سید‌فرید قاسمی؛ پژوهشگر تاریخ مطبوعات ایران و کتابشناس، محمود آموزگار؛ نائب‌رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌محمد‌علی احمدی ابهری؛ معاون پژوهشی و دبیر شورای پژوهشی کتابخانه مجلس شورای اسلامی در سرای کتاب موسسه خانه کتاب برگزار شد.

سیدفرید قاسمی در این مراسم، ضمن تشکر از موسسه خانه کتاب و اتحادیه ناشران برای برگزاری آئین یاد‌‌مان مرحوم رمضانی با تاکید بر جایگاه آن واقف فقید، بیان کرد: یکی از درد‌های جامعه این است که بسیاری از مشاهیر ما، مفاخیر ما نیستند و خیل عظیمی از مفاخر ما در زمره مشاهیر ما قرار ندارند. یکی از مفاخر سده حاضر بی‌تردید، زنده‌یاد محمد رمضانی است.
 
وی با ابراز تاسف از اینکه محمد رمضانی آنچنان که باید شناخته نشده، افزود: محمد رمضانی شور‌بختانه در عرصه عمومی و گاهی هم در حیطه‌های تخصصی، حتی در بین هم‌صنفان خود، شناخته شده نیست. درد بزرگی است که یکی از مفاخر سده حاضر را شماری از هم‌صنفانش نیز نشناسند. مظلومیت وی را از همین جا می‌توان درک کرد که بعد از 51 سال و هشت ماه، نخستین‌بار آئین ویژه محمدرمضانی برگزار می‌شود.
 
قاسمی با قرائت بیت «مرا ز یاد تو برد و ترا ز دیده من/ ستم زمانه از این بیشتر چه خواهد کرد» ادامه داد: بسیاری از مفاخر، مظلوم واقع شده‌اند، حتی افرادی که طرف توجه بوده‌اند نیز کار چندانی برایشان انجام نشده است.

مرحوم رمضانی یک فرانهاد بود
این پژوهشگر تاریخ مطبوعات گفت: مرحوم رمضانی یک فرانهاد بود، به این معنا که امروزه چند نهاد می‌خواهند کاری را که وی انجام داد، انجام دهند. مرحوم رمضانی به تنهایی و با سرمایه شخصی از جیب و کیسه فتوت خود در حوزه کتاب فعالیت کرد. فعالیت‌های وی اگر نگویم بی‌سابقه، کم‌سابقه است؛ نظیر فعالیت‌های وی را حداقل در تاریخ معاصر نشنیده و ندیده‌ایم.
 
قاسمی ادامه داد: کافی است سروده‌های علی‌اکبر دهخدا، مالک‌الشعرای بهار، غلامرضا رشید‌یاسمی، اقبال، بهمنیار و یا خاطره‌های سعید نفیسی و عباس مسعودی در یک دفتر تدوین شود تا دوستان بدانند معاصران چگونه مرحوم رمضانی را ستایش کردند و ستودند.  
 
وی بیان کرد: محمد رمضانی با 63 سال سن، عمر نسبتا کوتاهی داشت و این عمر کوتاه، مشخص می‌کند در دوران حیات چه ناراحتی‌هایی داشته است. 63 سال عمر پربرکت مرحوم محمد رمضانی را می‌توان موضوع چندین مقاله و رساله قرار داد.

رمضانی ناشری اثرآفرین بود
مولف کتاب با اشاره به ویژگی‌های مرحوم رمضانی بیان کرد: مرحوم رمضانی کتاب‌شناس بود. این مرد حدود سه دهه به‌تنهایی کارنامه، کتابشناسی و انتشارات ایران را فراهم کرد. علاوه بر کتاب‌شناسی‌های موضوعی در بسیاری از زمینه‌ها وی، پدید‌آورنده نخستین کتاب‌شناسی در برخی حوزه‌هاست. مرحوم رمضانی، کتاب «فهرست کلیه کتب رمان، افسانه، قصه و تئاتر» را تدوین و در سال 1314 منتشر کرد. بنابر این باید گفت او ناشری اثر آفرین بود.   
 
قاسمی افزود: رمضانی به تنهایی کار موسسات بزرگ نشر را انجام می‌داد. با همیّت صنفی، تشکل‌ساز بود و در زمانی که ناشر بود، بیش از 750 عنوان کتاب چاپ کرد. مجموعه افسانه یکی از این کتاب‌هاست که همچنان در تاریخ ادبیات ایران بی‌نظیر است.
 
وی ادامه داد: این مجموعه 158 مجلد و یا به تعبیر خود مرحوم رمضانی، 158 شماره است. آثار 62 نویسنده مشهور دنیا در 210 افسانه جمع‌آوری شده است. برای انتشار این مجموعه 39 مترجم و نزدیک به 62 نویسنده با وی همکاری داشتند. مطمئن هستم، اگر این مجموعه باز چاپ شود، مخاطب خواهد داشت.
 
این پژوهشگر، احیاگری و تصحیح متون را به‌عنوان سومین ویژگی مرحوم رمضانی دانست و گفت:  فهرست بلند‌بالایی از تصحیحات مرحوم محمد رمضانی می‌توان استحراج کرد. به‌خاطر دارم شاد‌روان ایرج افشار می‌فرمودند که مثنوی و شاهنامه‌ای که مرحورم رمضانی چاپ کرد، سال‌ها بی‌بدیل بود.
 
رمضانی مجله‌دار و مجله‌نگار بود
نویسنده «مشاهیر مطبوعات ایران» افزود: رمضانی مجله‌دار و مجله‌نگار بود؛ از مجله شرق تا مجله کتاب. خوشبختانه مجله شرق را انتشارات اساطیر و مجله کتاب را انتشارات مرکز بازچاپ کردند و این افتخار را داشتم که برای این مجله مقدمه بنویسم.
 
قاسمی با اشاره تاثیر‌پدیری بسیاری از چهره‌های فرهنگی از محمد رمضانی بیان کرد: درباره خدمات آذر‌یزدی بسیار نوشته‌اند، اما فعالیت‌های مرتضی کیوانِ کتابشناس، موضوع بر زمین مانده تاریخ معاصر است. بسیاری از افراد تاثیر‌گذار 65 سال اخیر که در حوزه کتاب و کتابشناسی نام‌آور بودند از مرتضی کیوان تاثیرگرفته‌اند. مرتضی کیوان نیز به گفته مرحوم آذر‌یزدی متاثر از مرحوم رمضانی بود.
 
وی با اشاره به دیگر فعالیت‌های مرحوم رمضانی گفت: مرحوم رمضانی، قرائت‌خانه‌دار کتابخانه‌آفرین و مجموعه‌پرداز بود. وی از «قرائتخانه اتفاق» تا مقدمات تاسیس «کتابخانه صاحب‌الامر» در قم را دنبال می‌کرد. نیت داشت یک دستگاهی مانند «دائره‌المعارف حیدر‌آباد دکن» در قم ایجاد کند که به این آروز نرسید. مجموعه غنی که در تهران و قم فراهم آورد بیش از 50 سال است که بدیل ندارد و همه اهل علم این کشور از این مجموعه استفاده می‌کنند.
 
قاسمی با تاکید بر اهمیت توجه بیشتر به مرحوم رمضانی افزود: امید‌وارم این مراسم نقطه و پایان نباشد، سرسطر باشد، آغازی باشد برای سلسله برنامه‌هایی تا یاد و نام مرحوم رمضانی زنده بماند.

وی  ادامه داد: امهات مخزن ششم و هفتم کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران گردآورده مرحوم رمضانی است؛ بنابراین پیشنهاد می‌کنم تا مخزن هفتم این کتابخانه به نام مرحوم رمضانی نام‌گذاری شود. علاوه براین از دکتر حسینی‌پور نیز  خواهش می‌کنم با رئیس سازمان زیبا‌سازی، مکاتبه و ساخت سردیس این مرد بزرگ در خیابان ملت را پیگیری کند تا هر رهگذری بداند این مرد بزرگ چه خدمتی به فرهنگ این کشور انجام داد. مرحوم رمضانی شمع بود و روشنی بخشید و سوخت. ای بی‌خبر از سوختن و سوختنی/عشق آمدنی بود نه آموختنی.

خاندان رمضانی دغدغه‌های فرهنگی داشتند 
محمود آموزگار در ادامه این آئین از موسسه خانه کتاب برای برگزاری آئین یاد‌بود مرحوم محمد رمضانی و همچنین همراهی اعضای اتحادیه ناشران و کتاب‌‌‌فروشان هم‌زمان با 60 سالگی این نهاد صنفی با این آئین، تشکر کرد.


 
وی در تبیین اهمیت برگزاری آئین یادبود مرحوم رمضانی ادامه داد: به نظر من می‌توان از چند منظر به آئین بزرگداشت مرحوم رمضانی توجه کرد. معتقدم ناشرانی مانند مرحوم رمضانی یک عامل تمدنی بودند؛ به‌عبارت دیگر، با بررسی زندگی و تلاش این دسته افراد به این نتیجه می‌رسیم که بخشی از تمدن و برهه‌ای از تاریخ ما را بیان می‌کنند.
​
آموزگار با اشاره به ریشه‌های فرهنگی خاندان مرحوم رمضانی گفت: خاندان رمضانی به فعالیت‌های تجاری مشغول بودند و انگیزه‌های فرهنگی، آن‌ها را به حوزه فرهنگ و کتاب سوق داد. مکاتبات منتشر شده مرحوم حسین رمضانی، عموی مرحوم محمد رمضانی که کتاب‌فروش بودند، به‌خوبی نشان‌دهنده دغدغه‌های فرهنگی این خانواده، از‌جمله در حوزه نشر و کتاب است. همه فعالیت‌های فرهنگی خاندان رمضانی، نشان از نگرش و نگاه وسیع آن‌ها به این مقوله است
 
نائب‌‌رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان بیان کرد: پدر مرحوم رمضانی تعدادی کتاب منتشر کرد و به شغل کتاب‌‌فروشی اشتغال داشت. فرزندان وی نیز به‌غیر یکی، همگی در حوزه کتاب فعال بودند. مرحوم ابراهیم رمضانی، برادر کوچکتر مرحوم محمد‌ رمضانی نیز در حوزه کتاب فعالیت داشت. کتابخانه ابن‌سینا نیز به‌همت محمود‌رمضانی تاسیس می‌شود و بعد از اقامت وی در خارج از کشور، سهم خود را به ابراهیم رمضانی واگذار می‌کند.
 
آموزگار درباره کتابخانه ابن‌سینا گفت: این کتابخانه که سال 1309 تاسیس شد، دارای دو بخش کتاب‌های فارسی و خارجی بود. بخش فارسی این مجموعه ابتدا از سوی محمود رمضانی اداره می‌شد که بعد‌ها مدیریت این بخش به ابراهیم رمضانی واگذار می‌شود. بخش انگلیسی این کتابخانه از سوی شرکاء اداره می‌شد. بخش انگلیسی کتابخانه ابن‌سینا، 9 فعال بود و با آغاز جنگ جهانی، جریان واردات کتاب‌های متوقف می‌شود.         
 
وی با اشاره به گستردگی فعالیت زنده‌‌یاد رمضانی ادامه داد: مرحوم رمضانی علاوه‌بر انتشار کتاب در زمینه انتشار مجله نیز فعالیت داشت. چاپ مجله «شرق» بعد از یک‌سال‌و‌نیم فعالیت متوقف می‌شود. دومین دوره نیز تنها بعد از انتشار یک شماره، متوقف می‌شود؛ با سپردن مدیریت این مجله به دست مرحوم سعید نفیسی سپرده 12 شماره «شرق» به چاپ می‌رسد.

رمضانی فقط واقف نبود
آموزگار در ادامه، خلاصه کردن شخصیت مرحوم رمضانی به واقف کتاب را مورد انتقاد قرار داد و بیان کرد: وقف یکی از ویژگی‌های مرحوم رمضانی است؛ جمع‌آوری 40 هزار عنوان کتاب از سوی وی با هدف وقف نبود.
 
وی افزود: مرحوم رمضانی در جریان فهرست‌نویسی به دلیل اینکه به منابع دسترسی نداشت و براساس شنیده‌ها اطلاعات را جمع‌آوری می‌کرد، انگیزه‌ای برای جمع‌آوری هر نوع منبع پیدا کرد. به مرور اداره این مجموعه دشوار شد و مرحوم رمضانی به فکر ساماندهی کتاب‌ها افتاد. عمدتا در نظر داشت تا کتاب‌ها را در شهر قم در اختیار طلاب قرار دهد، چراکه معتقد بود، قم، مهد علم و دانش است. ساماندهی کتاب‌ها ایده وقف کتاب‌‌ها را شکل داد.   
 
برخی به پروانه نشر به‌عنوان جواز کاسبی نگاه می‌کنند
آموزگار در ادامه با انتقاد از صدور بی‌رویه پروانه نشر بیان کرد: پنج سال از تاسیس هیات رسیدگی به تخلفات استان تهران می‌گذرد و 95 درصد از پرونده‌های این هیات، به افرادی مربوط می‌شود که در حوزه خدمات نشر فعالیت می‌کنند. بسیاری از این این افراد به پروانه نشر به‌عنوان جوایز کاسبی نگاه می‌کنند.     

وی افزود: هفته گذشته فقط در یک روز،  360  پروانه نشر صادر شده است. باید پرسید که با توجه به وضعیت فعلی بازار کتاب دلیل این میزان تقاضا چیست. درجنین شرایطی است که قدر امثال محمد‌رمضانی را می‌فهمیم.   

دوران رمضانی‌ها گذشته است
سید‌محمد‌علی احمدی ابهری، نیز در بخش دیگری از این نشست، با ابراز تاسف از ناشناس ماندن چهره و فعالیت‌های مرحوم محمد رمضانی، از توجه موسسه خانه کتاب برای برگزاری آئین یاد‌بود مرحوم رمضانی تشکر کرد و گفت: به خاطر دارم در نخستین شماره‌های مجله «پیام بهارستان»، مطلبی درباره مرحوم رمضانی منتشر کردیم.



وی افزود: بار‌ها گفته شده که نباید به برگزاری آئین‌های یاد‌بود، اکتفا شود. باید تلاش کرد تا هر یک از این برنامه‌ها، زمینه‌ای برای آموختن از زندگی، فعالیت و خدمات آن‌ها و استفاده در زندگی باشد. نگاه کوتاه به زندگی مرحوم رمضانی نشان می‌دهد که وی دغدغه اشاعه دانش و فرهنگ را داشت. جوهر اصلی هر یک فعالیت‌های وی از این دغدغه نشات گرفته است.

احمدی ابهری بیان کرد: اگر بتوانیم با تعریف شبکه یک‌پارچه، کتابخانه‌ها را به یکدیگر متصل کنیم، سرمایه قابل‌توجهی در اختیار خواهیم داشت. به نظر نمی‌رسد  این هدف با فعالیت فردی به ثمر نشیند، چراکه دوران محمد رمضانی‌ها گذشته است و همان‌طور که گفته شد، اقدامات وی فراسازمانی بود. باید از تلاش‌ افرادی مانند رمضانی درس بگیریم و با پا در گذشته و نگاه به آینده و شرایط آتی جامعه، گام‌ برداریم.