خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، عملکرد کتابخانه مجلس شورای اسلامی و تاثیر آن بر تصمیم‌هایی که نمایندگان مجلس برای بهبود شرایط زیستی کشور می‌گیرند، از اهمیت فراوانی برخوردار است. فراهم‌آوری منابع، یکی از اقداماتی است که بخش فنی کتابخانه مجلس، بر عهده دارد و سیاست‌گذاری بر چگونگی انجام این مهم، تا حدی می‌تواند مسیر روند فعالیت‌های این کتابخانه را مشخص کند.

درباره چگونگی سازوکار تهیه منابع کتابخانه مجلس گفت‌وگویی با حمید ملکیان، معاون منابع و خدمات فنی کتابخانه مجلس شورای اسلامی انجام شد و نکته قابل توجه آن است که وی پیش از انتشار این گفت‌وگو، بازنشسته شد.
 
در بخش فنی کتابخانه مجلس شورای اسلامی چه اقداماتی انجام می‌دهید؟
کتابخانه‌ای با قدمت بیش از 100 سال، سیاست و مسیر کار خود را دارد و سعی می‌کنیم هر سال بر غنای این مجموعه بیافزاییم. سه مدیریت زیر نظر معاونت منابع و خدمات فنی است: نخست؛ بخش فراهم‌آوری منابع که در این بخش مجموعه‌سازی، خرید و مبادله کتاب انجام می‌شود. در بخش سازماندهی منابع، اقداماتی برای تسهیل دسترسی محققان به منابع صورت می‌گیرد و سوم؛ بخش حفاظت، نگهداری و آسیب‌شناسی منابع کتابخانه‌ای که از سال 1361 راه‌اندازی شده و کنترل مخازن، حفاظت و در نظر گرفتن آسیب‌شناسی از نظر صحت فیزیکی کتاب برعهده این بخش است. این قسمت از کتابخانه مجلس از مراکز فنی و مهم داخل کشور به‌شمار می‌آید.
 
منابع کتابخانه را چگونه انتخاب و از کجا تأمین می‌کنید؟
بر اساس سیاست‌های کتابخانه مجلس، برای هر اقدامی آیین‌نامه و دستورالعملی تدوین شده‌است. سال‌های پیش شاید این دستورالعمل‌ها پراکنده‌تر بود؛ اما آن را تکمیل کردیم؛ حتی برای کارورزها، مراجعان، بخش فراهم‌آوری منابع و ... هر کدام سیاستی تدوین و تجمیع شد. بر اساس سیاست ایجاد کتابخانه، با وجود اینکه کتابخانه پارلمانی هستیم، سرویس‌دهی گسترده به دانشجویان و محققان نیز داریم. فراهم‌آوری مجموعه منابع ما از قدیم به صورت اهدایی بوده‌است. در سالن ورودی و مجموعه مخازن، اسامی افرادی که به کتابخانه کتاب اهدا کرده‌اند و تعداد آثار چاپی و خطی آن‌ها روی کاشی نصب شده‌اند.

کتابخانه مجلس در نخستین سال‌های افتتاح، کار خود را با کتاب‌های اهدایی آغاز کرد. تا زمانی که با نوشتن اساسنامه‌ای، خط‌مشی کتابخانه تعیین شد.
از همان سال‌های ابتدایی، این کتابخانه متصل به مجلس شورای ملی بود و امروز کار خود را با عنوان کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی ادامه می‌دهد.
براساس اینکه چه منابعی جمع‌آوری شود تا بتواند نمایندگان را تغذیه کند، سیاست فراهم‌آوری در دو سال اخیر، تنظیم و تجمیع شد. این اهداف در راستای سرویس‌دهی و منابع مورد نیاز پارلمانی است. مخصوصاً در قسمت نسخ خطی کتابخانه از منابع مختلفی حفاظت می‌کنیم؛ محققان خارجی و داخلی می‌توانند منابع مورد نیاز خود را از میان این منابع تهیه کنند. اخیراً هم تلاش بیشتر بر این اساس است که منابع پارلمانی و سرویس‌دهی را قوی‌ترکنیم تا بتوانیم به مسائل روز هم بپردازیم.

منابع معمولاً از نمایشگاه‌های کتاب طبق سیاست فراهم‌آوری سالانه و بودجه در نظر گرفته شده تهیه می‌شود و به برخی منابع اولویت می‌دهیم. در طول سال هم با انتشاراتی‌ها و منابع داخلی و خارجی در ارتباط هستیم تا کتاب‌های مورد نیاز جمع‌آوری شود.
 
در جمع‌آوری منابع کتابخانه مجلس بیشتر مردم را در نظر می‌گیرید یا نمایندگان را؟
آن‌ها هم نمایندگان مردم هستند. طبق اساسنامه کتابخانه پارلمانی که اخیرا نوشته شده است، سعی می‌کنیم منابع مختلف و متنوعی داشته باشیم. وقتی کتابخانه ملی نبود، اینجا کتابخانه ملی حساب می‌شد، پس منابع متنوعی داریم. با اینکه اینجا کتابخانه پارلمانی نام دارد، سعی شده تا نسبت به نسخ خطی هم غافل نباشیم. نمایندگان برای رسیدگی به مسائل روز، نیاز به منابعی دارند و به همین خاطر فعالیت‌مان را بیشتر کردیم اما در هر صورت نفع این مسئله به مردم می‌رسد. البته دانشجویان ارشد به بالا هم به کتابخانه مجلس مراجعه و از منابع استفاده می‌کنند. ما سعی می‌کنیم به‌مرور تمام منابع را به صورت دیجیتال دربیاوریم تا سرویس‌دهی ساده‌تر انجام شود. این روش، یکی از روش‌های تسهیل در اطلاع‌رسانی است تا فرد در خانه بتواند به منابع مورد نیاز دسترسی داشته باشد.
 
کتابخانه آمریکا آن‌قدر منابع دیجیتال در اختیار اعضای خود می‌گذارد که ناشران نگران ادامه فعالیت خود شده‌اند؛ به نظر شما ما چقدر با این مسأله فاصله داریم؟
این منابع با استفاده از اسکنرهای پیشرفته در اختیار همگان قرار می‌گیرد؛ در صورتی که با چاپ و انتشار کتاب، محیط زیست، درخت و ... لطمه می‌بیند. از طرفی هم باید موازنه را برقرار کنیم و همواره به دنبال دیجیتالی‌کردن منابع باشیم. البته احترام بر فیزیک کتاب جای خود را دارد. در این روزها انتشاراتی‌ها حدود 200 نسخه کتاب چاپ می‌کنند. سعی می‌کنیم براساس سیاست کتابخانه، کتاب‌ها را به صورت فیزیکی تهیه کنیم، اما ممکن است نتوانیم تمام منابع را جمع‌آوری کنیم و دراین زمینه اشتراک کتاب بین کتابخانه‌ها مطرح می‌شود.
 
فکر می‌کنید ممکن است منابع دیجیتالی از بین بروند؟
رشته من حفاظت و نگهداری است و می‌گویم که نمی‌توان بر منابع دیجیتال تأکید داشت. بررسی‌هایی انجام شد تا مشخص شود به‌صورت متوسط عمر یک سی‌دی چند سال است؟ ممکن است یک سی‌دی بیشتر از 20 سال عمر کند. گاهی منابع اطلاعاتی در سرورها توسط یک ویروس از بین می‌رود و اگر به منابع دیجیتالی بسنده کنید و برای آن پشتیبانی وجود نداشته باشد، ممکن است منابع را از دست دهید. فیزیک کار مربوط به ایمنی و آتش‌نشانی ساختمان است تا هر وقت آتش‌سوزی اتفاق بیفتد، بر اساس تدابیر اندیشیده شده عمل کنند. البته ممکن است دلیل آتش‌سوزی اهمال انسان باشد؛ سیل و زلزله قابل پیش‌بینی نیست. پایین آوردن خسارت این موارد ممکن است، اما منابع دیجیتال را نمی‌توان حفاظت کرد. باید منابع دیجیتال را به صورت مرتب به‌روز کنیم و از آن‌ها بک‌آپ بگیریم.

ساختمان کنونی کتابخانه مجلس با مسأله کمبود جا مواجه است؛ از طرفی گفته می‌شود برخی کتابخانه‌ها در کشورهای صنعتی پیشرفته یک واحد آپارتمان است که به مخاطبان خود سرویس می‌دهد. برای مدیریت فضای کتابخانه مجلس چه اقدامی می‌توان انجام داد؟
در کتابخانه مجلس حجم زیادی از اسناد و مدارک حفظ و نگهداری می‌شود، برای همین با مشکل کمبود جا مواجه است. قسمت بزرگی از فضای مخازن ما به اسناد اختصاص داده شده است. با قناعت کتاب‌های فیزیکی تهیه می‌کنیم؛ درست مانند انتشاراتی‌ها که در شرایط موجود تعداد نسخ کتاب‌های کمتری تولید می‌کنند.
 
به نظر شما حفاظت از کدام کتاب‌ها مهم‌تر است؛ فیزیکی یا دیجیتالی؟
با دیجیتالی شدن نسخ و کتاب‌ها نباید کتاب‌های فیزیکی نادیده گرفته شود. برخی از هنرمندان مجددا به تهیه نسخه‌های خطی از کتاب‌هایی مانند حافظ و قرآن روی آورده‌اند و از روی علاقه این فرهنگ را زنده نگه می‌دارند. ساختمان جدیدی که به کتابخانه مجلس اختصاص داده می‌شود، چهار میلیون نسخه کتاب گنجایش دارد؛ یعنی این کتابخانه برای حدود نیم قرن گنجایش دارد. کتابخانه جدید که ساخته شود، در آن چند تالار ایران‌شناسی، نسخ خطی و چاپ سنگی داریم و کتب چاپ معمولی و کتاب‌های مرجع هم در این کتابخانه خواهندبود.
 
ارزش منابع کتابخانه با گران شدن کاغذ افزایش می‌یابد، زیرا با گران شدن کاغذ توان خرید کتاب توسط مردم خیلی کاهش یافته است. اما در این شرایط مردم از کتابخانه‌ها بیش از پیش استفاده نمی‌کنند و حتی می‌توان گفت در هر دوره چند ساله، شاهد کاهش مراجعه مردم به کتابخانه‌ها هستیم؛ چرا چنین شده است؟
باید روی این مسأله کار شود. فرهنگ کتابخوانی باید از مدارس شروع شود و کودکان را به کتاب خواندن –دیجیتال و غیردیجیتال- عادت دهیم. وقتی به سمت کتاب‌های دیجیتال می‌رویم، تعداد مراجعان به کتابخانه کم می‌شود، زیرا افراد می‌توانند کتاب مورد نظر خود را در کتابخانه مطالعه کنند و این شرایط برای آن‌ها هزینه کمتری در بر خواهد داشت. برخی هم هنوز علاقه دارند فیزیک کتاب را ببینند. چاره‌ای نیست؛ ممکن است مراجعه به کتابخانه‌ها کمتر شود و افراد به صورت دیجیتال از منابع کتابخانه استفاده کنند. هدف این است که اطلاعات به مردم برسد.
 
اما آمار کتابخوانی به ما می‌گوید که مردم زمان کمی را به کتابخوانی اختصاص می‌دهند.
موارد زیادی بر این مسائل تأثیرگذار است و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که می‌تواند آمار دقیق و درستی به ما ارائه دهد. خانه کتاب، آموزش و پرورش، صدا و سیما و... می‌توانند کودکان را به کتابخوانی عادت دهند. مشکلات اقتصادی و... هم می‌تواند باعث شود که مردم کمتر به سمت کتابخوانی روی آورند.
 
کتابخانه مجلس برای دعوت کودکان به کتابخوانی تا به حال اقدامی انجام داده است؟
ما بخش اهدای کتاب داریم که در آن از کتاب‌هایی که برای واسپاری به کتابخانه مجلس تعلق می‌گیرد، تقسیم‌بندی می‌کنیم و به مدارس شهرستان‌های دوردست می‌فرستیم. از رده‌های مختلف کتاب‌های واسپاری شده، عناوینی که مربوط به کتابخانه‌ مجلس می‌شود و در کتابخانه آن‌ها را نداریم، به کتابخانه اضافه می‌کنیم. کتاب‌هایی که مازاد منابع مورد نیاز کتابخانه مجلس است یا آن‌ها که طبق اساسنامه کتابخانه مجلس نیست را به صورت اهدا به مدارس -بنا به درخواستشان و تعدادی که می‌خواهند- اهدا می‌کنیم.
 
آیا در کتابخانه پارلمانی جایگاهی برای کودکان در نظر گرفته شده است؟
اساسنامه این اجازه را به ما نمی‌دهد. این بخش، در حیطه اقدامات کتابخانه ملی است. فکر نمی‌کنم الان شرایطی داشته باشیم که بخواهیم برای کودکان چنین شرایطی ایجاد کنیم، اما جلوی این روند را هم نمی‌گیریم. بیشتر بازدید کنندگان ما از کودکان مدارس هستند. حتی اگر بازدیدکنندگان از مهدکودک‌ها باشند، از آن‌ها استقبال می‌کنیم. آن‌ها با کتابخانه و موزه مجلس آشنا می‌شوند. اگر شرایط مهیا بود، شاید در کتابخانه بزرگ در آینده این بخش را داشته باشیم.
 
وضعیت بودجه چه طور است؟ شما کتاب‌هایی تهیه و از آن نگهداری می‌کنید که به بودجه زیادی نیاز دارند.
بودجه براساس مبلغ تصویب شده است و وقتی به ماتعلق می‌گیرد، سعی می‌کنیم اقدام‌های خود را بر اساس آن مدیریت کنیم. خیلی از منابع وجود دارد که در توان ما نیست و بر اساس اینکه کتابخانه پارلمانی هستیم، نیازی نیست برخی از منابع را تهیه کنیم.

گاهی حتی مجموعه‌ کتابخانه‌ها را خریداری می‌کنیم و در تهیه نسخ خطی که ممکن است در خطر خروج از کشور باشد، تلاش داریم. جلسات ویژه بررسی برگزار می‌کنیم که آیا این کتاب به سیاست‌های کتابخانه مجلس می‌خورد یا نه. حتی اگر نسخ خطی وجود داشته باشد که در راستای سیاست‌های کتابخانه مجلس نباشد اما بیم آن وجود داشته باشد که این کتاب از بین رود، سعی می‌کنیم خریداری شود تا بتوان آن را  حفظ کرد. پیشنهاد تهیه اسنادی که توانایی خرید آن‌ها را نداریم را هم به کتابخانه‌های دیگر از جمله کتابخانه ملی می‌دهیم.
 
آیا مشکلاتی هست که در بخش اشاعه و فنّی با آن مواجه باشید؟
مشکل همیشه هست. ما می‌خواهیم سرویس‌دهی بهتری انجام دهیم، می‌خواهیم بخش دیجیتال‌سازی را گسترش دهیم و برای این کار دستگاه‌های دیجیتالی پیشرفته‌ای وجود دارد اما با کمبود بودجه در تنگنا قرار می‌گیریم. سعی می‌کنیم که با همین دستگاه‌هایی که داریم، سرویس‌دهی‌ انجام دهیم. گاهی حتی به سبب فراوانی تعداد منابع و نیروی کم، اسنادی که باید دیجیتال شوند اولویت‌بندی می‌شوند. برای مرمّت آثار و سازماندهی منابع، سعی می‌کنیم با توجه به بودجه، از کارشناس‌هایی که بیرون از کتابخانه هستند، استفاده کنیم.