سیدمحسن محسن، پژوهشگر حوزه اسناد و عضو بنیاد قم‌پژوهی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم، با اشاره به فلسفه وجودی کتابخانه ملی و وظایف این نهاد در حوزه‌های مختلف مرتبط با میراث مکتوب، گفت: کتابخانه ملی هر کشوری وظایف متعددی به عهده دارد، از جمله جمع‌آوری اسناد راکد و باارزش دستگاه‌ها و انتقال آنها به مرکز مذکور و صدور مجوز برای امحای اسناد راکد بی‌ارزش. در این صورت با راه‌اندازی این مرکز، فضای اشغال شده به وسیله این اسناد آزاد می‌شود و فضای بیشتری در اختیار دستگاه‌ها قرار می‌گیرد.
محسنی با انتقاد از نبود توجه کافی به شعبه کتابخانه ملی و مرکز اسناد در قم، بیان کرد: بسیاری از اسناد ارزشمند حوزه علیمه قم و دستگاه‌ها و مدارس امیرکبیر و صدوق و دین و دانش و حکیم نظامی و جز آن، در نبود کتابخانه ملی و مرکز اسناد قم نابود شده است؛ هم‌اکنون نیز در اداره محل کار بنده، دو جلد پرونده قطور و باارزش از «مهمان‌خانۀ مهندسیه» (ظاهرا دومین و شاید نخستین هتل مدرن ایران) به‌دور از دسترس محققان در بایگانی‌اش خاک می‌خورد.
این قم‌پژوه با اشاره به دیگر کارکردهای کتابخانه ملی و مرکز اسناد تصریح کرد: یکی دیگر از کارکردهای این مرکز، مصاحبه با افراد برجسته از جمله دانشمندان و فضلاء و فرهنگیان وروحانیون و هنرمندان و روزنامه‌نگاران و ناشران و پیشه‌وران سنتی و افراد شاخص در حوزه‌های اجتماعی و سیاستمداران هر منطقه، برای تهیه تاریخ شفاهی آن حوزه‌هاست؛ برای مثال اگر کتابخانه ملی در قم، چهل سال پیش تأسیس شده بود، الان مصاحبه با «معماران و بنایان سنتی قم» که صاحب مکتب خاص بودند، در دست بود و این مکتب بزرگ با درگذشت صاحبان آن در زیر خاک دفن نمی‌شد.
محسنی با انتقاد از نبود توجه کافی به شعبه کتابخانه ملی و مرکز اسناد در قم، بیان کرد: بسیاری از اسناد ارزشمند حوزه علیمه قم و دستگاه‌ها و مدارس امیرکبیر و صدوق و دین و دانش و حکیم نظامی و جز آن، در نبود کتابخانه ملی و مرکز اسناد قم نابود شده است؛ هم‌اکنون نیز در اداره محل کار بنده، دو جلد پرونده قطور و باارزش از «مهمان‌خانۀ مهندسیه» (ظاهرا دومین و شاید نخستین هتل مدرن ایران) به‌دور از دسترس محققان در بایگانی‌اش خاک می‌خورد.
این قم‌پژوه با اشاره به دیگر کارکردهای کتابخانه ملی و مرکز اسناد تصریح کرد: یکی دیگر از کارکردهای این مرکز، مصاحبه با افراد برجسته از جمله دانشمندان و فضلاء و فرهنگیان وروحانیون و هنرمندان و روزنامه‌نگاران و ناشران و پیشه‌وران سنتی و افراد شاخص در حوزه‌های اجتماعی و سیاستمداران هر منطقه، برای تهیه تاریخ شفاهی آن حوزه‌هاست؛ برای مثال اگر کتابخانه ملی در قم، چهل سال پیش تأسیس شده بود، الان مصاحبه با «معماران و بنایان سنتی قم» که صاحب مکتب خاص بودند، در دست بود و این مکتب بزرگ با درگذشت صاحبان آن در زیر خاک دفن نمی‌شد.
وی با برشمردم مثالی دیگر، افزود: ما هیچ مصاحبه‌ای از مداح سنتی و کهن و مشهور قمی مرحوم حاج ملا حسین مولوی در دست نداریم؛ او فصل بزرگی از تاریخ اجتماعی قم بود و دریغ بدون آنکه میراثش را ضبط و ثبت کنیم از دست رفت!
محسنی ادامه داد: دیگر کارکرد این مرکز گردآوری و حتی خرید اسناد و عکس‌های ارزشمند از خانواده‌ها است؛ هم‌اکنون اسناد ارزشمندی در خاندان‌های کهن قمی وجود دارد که در معرض نابودی است؛ برای مثال هم‌اکنون حدود 25 هزار نامه‌ی تجاری و 18 دفتر تجاری با قدمت زمانی به طول یکصد سال در انبار یکی از خاندان معروف قمی خاک می‌خورد که بنده از نزدیک آنها را دیده‌ام.
این قم‌پژوه اسناد مهم تجاری قم را نیز مورد اشاره قرار داد و گفت: اسنادی وجود دارند که بعضی از آنها حکایت از رابطه تجاری مستقیم قم با بعضی از شهرهای خارجی از جمله «بغداد» دارد و همچنین اسنادی هستند که آیینۀ تمام‌نمای «تاریخ اقتصادی قم» محسوب می‌شوند و تنها جایی که می‌توان این مدارک را منظم کرد و به صورت رده‌بندی شده و سیستماتیک در اختیار پژوهشگران قرار داد، کتابخانه‌ی ملی است.
وی کتابخانه ملی را آرشیو فیلم‌ها و نوارهای صوتی و تصویری و نقشه‌های ارزشمند هر منطقه نیز دانست و افزود: چه بسیاری از این اسناد ارزشمند در غیاب این مرکز نابود شده است، پژوهشگران و مقامات می‌توانند با مراجعه به این مرکز در خصوص موضوع تحقیقاتی و کاری خود، هم از اسناد و هم از مشاوره کارشناسان این مرکز بهره ببرند، اگر این کتابخانه پیشتر تأسیس شده بود شاید ما بسیاری از اماکن تاریخی و میراث طبیعی و فرهنگی خود را که بعضا ارزش کشوری و حتی جهانی داشت، نابود یا مخدوش نمی‌کردیم و در این صورت محیط مناسب برای ورود گردشگران و رونق اقتصادی در شرایط سخت تحریمی کنونی ایجاد می‌شد.
محسنی با بیان اینکه یکی از دلایل نابودی و تخدیش، جهل اطلاعاتی است که ما نتوانستیم به ارزش این مواریث پی ببریم، ادامه داد: کتابخانه ملی در وسعت دادن به اطلاعات و تسلط اطلاعاتی (به معنای علمی) بر بوم و پیشینۀ منطقه و رفع جهل علمی بسیار راه گشاست. بنده در طول خدمت خود از نزدیک دیده‌ام که بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها بدون داشتن اطلاعات از پیشینه موضوع بوده است و باز صرفا اعتبار بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها بر مبنای جایگاه سازمانی فرد تصمیم گیرنده بوده است و نه بر اساس اشراف بر پیشینه‌ی موضوع ونه داشتن آگاهی‌های لازم و به اندازه؛ چرا بنده که هیچ جایگاه علمی و رسمی ندارم باید در طول هفته و ماه به تفاریق و به تناوب محل رجوع تعدادی از خبرنگاران و رسانه‌ها و پژوهشگران و دانشجویان و حتی مدرسان دانشگاه و افراد معمولی باشم، قطعا کتابخانه ملی و مرکز اسناد قم می‌تواند تا اندازه‌ی زیادی این نقیصه را جبران کند و آنجا محل رجوع باشد.
نظر شما