جمال نصاری چندین سال مسئول انجمن شعر عربی آبادان بود و با همکاری شعرا و اهالی فرهنگ و هنر 8 دوره‌ی جشنواره شعر بین‌المللی سپید عربی را در منطقه آزاد اروند برگزار کرد. وی که دارای مدرک دکترای زبان و ادبیات عرب است، طی این سال‌ها تلاش کرده از دریچه‌ای تازه شعر عرب را به‌صورتی آکادمیک به مخاطبان معرفی کند. نصاری تاکنون سردبیری 7 مجله ادبی از جمله «مرکب سفید» را برعهده داشته است. وی 15 عنوان کتاب در زمینه ادبیات عرب تالیف و منتشر کرده که از آن جمله می‌توان به «شعر سپید عربی در ایران»، «خوانش‌های روانشناختی در شعر محمود درویش»، «خوانش‌های تطبیقی در شعر نیما و سیاب» اشاره کرد که هر سه این عناوین از سوی انتشارات صواف در شهر بابل در عراق به چاپ رسیده است. «شعر معاصر تونس»، «خداوندگار اسطوره» و «الشعر سلاح للبقاء» از دیگر آثار نصاری است. فرصتی کوتاه دست داد تا با دکتر جمال نصاری، نویسنده و شاعر برجسته خوزستانی، به گفت‌وگو بنشینیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.
از دیدگاه شما شعر سنتی عرب چه تفاوتی با شعر آکادمیک دارد؟
ابتدا باید بگویم که شعر عربی واژه عریض و طویلی است که باید از دو جهت آکادمیک و فولکوریک بررسی شود. از دوران گذشته تنها شعر فصیح به صورت سنتی نوشته می‌شد. اما المان‌های مدرنیته از زمان مشعشعیان اتفاق افتاد و ادبیات ایران تازه می‌خواست پرشی را انجام دهد که البته شرایط برای آن فراهم نبود. شعر فصیح خوزستان با شعر سپید کلید خورد. در سال 2011 به صورت منظم حرکتی ادبی و سیسماتیک شروع شد. از مهم‌ترین دوره‌های شعر آکادمیک عرب در ایران، می‌توان به شعر سپید اشاره کرد. در این دوره سه سرچشمه فرهنگی در ایران شکل گرفت: نخستین آنها برگزاری جشنواره بین‌المللی شعر سپید عربی در آبادان بود که به‌سبب آن روابط بین ایران و کشورهای عربی تقویت و شاعران سپیدسرای ایرانی با تجارب همتایان خود در کشورهای عربی آشنا شدند. دوم، چاپ مجله شعر سپید عربی بود که به عصر شفاهی مردم عرب خاتمه و شاعران را به سوی نقد سوق داد و سوم، انتشار کتاب «شعر سپید عربی در ایران» بود که نگاهی مختصر و گذرا به آثار سپیدسرایان است. به‌غیر از این مراحل در جهان معاصر شاعران آکادمیک عرب یا سیاب‌نویس (تفعیله) هستند یا تحت تاثیر فقها و مردان دین، کلاسیک‌نویس هستند.
چه مشکلاتی بر سر راه شاعران عرب خوزستانی و شناخته شدن آنها در عرصه جهانی شعر عرب وجود دارد؟
واقعیت این است که اگر بخواهیم کار مدرن انجام دهیم، باید ذهنیت متفاوتی داشته باشیم، تا شعر متفاوت ارائه دهیم؛ در غیر این صورت نمی‌توان ادعای شاعری کرد. یک شاعر ابتدا باید بتواند برای مردم با المان‌های مختلف در زیست‌بوم خودش تاثیرگذار باشد، به کشورهای عربی سفر کرده و از نزدیک با ادبیات آنها آشنا شود. متاسفانه در ایران برای شعر عربی هزینه نمی‌شود در نتیجه آبادانی و پرشی هم در آن صورت نمی‌گیرد. مسائل اقتصادی برای نویسندگان و شاعران مشكل ایجاد كرده و شاعران عرب هم از این قضیه مستثنی نیستند. بیشتر جوانان شاغل نیستند و حتی مسن‌تر‌ها نیز از این نظر، دغدغه‌مند هستند. چرا برای جشنواره‌های بین‌المللی سفیر نمی‌فرستیم؟ این ضعف نهادهای فرهنگی است که برای جشنواره‌های مهم و شناخته شده‌ای چون بصره و اردن، نماینده نمی‌فرستند، اما برای جشنواره‌های ساده آثار ارسال می‌شود. باید شاعران، خروجی شاعران شهرها و کشورهای دیگر را هم ببینند. شاعران ما چقدر موفق شده‌اند با شاعران و نویسنده‌های بزرگ جهانی گفت‌وگو کنند؟ باید بتوانیم با گفتمان‌ورزی جهانی در لوای آن گام برداریم و چهره خوبی در سطح بین‌الملل از خودمان نشان دهیم و تنها به فکر تعیین شرایط برای کشورها نباشیم. هر تناقضی در عرصه سیاست قابل تطبیق با ادبیات نیست. به طور مثال وقتی شاعر اردنی برای شرکت در جشنواره‌ای دعوت می‌شود، اسرائیل اجازه ورود به کشور فلسطین را به او نمی‌دهد؛ چرا؟ چون قبلاً به ایران سفر کرده است! باید سعی کنیم سفیران خوبی باشیم و به عقاید و دیدگاه یکدیگر احترام بگذاریم. 5 شاعر قوی داریم که اگر به آنها کمک و اهمیت داده شود، می‌توانند به عنوان نمایندگان ما در جشنواره‌های بین‌المللی شرکت کنند.
جشنواره شعر سپید عرب طی چند دوره برگزاری چه خروجی‌ای داشته و تا چه اندازه توانسته در این زمینه تاثیرگذار باشد؟
آبادان با برگزاری جشنواره شعر سپید عربی قدم‌های خوبی برداشت. این جشنواره طرفداران زیادی دارد و درخواست‌های زیادی از اقصی نقاط کشور و خارج از کشور برای جشنواره فرستاده می‌شود. جشنواره سکوی پرتابی بود برای جهان عرب. ما موسسه‌ای با بال فرهنگی برای پرواز بودیم و توانستیم با برگزاری چند دوره جشنواره؛ عصر شفاهی را کنار گذاشته و شاعران را با عصر آکادمیک آشنا کنیم. پیشرفت خوبی در این زمینه حاصل شد و از دل آن مجلات ادبی عربی قوی بیرون آمد. اسم جشنواره را صلح انتخاب کردیم که برای کشورها بازخورد خوبی داشت. در شهرهای مرزی چون آبادان و خرمشهر کار کردن خیلی سخت است و چشم همه به این سو می‌چرخد. تلاش کردیم پیام صلح و مذاکره را به جهان صادر کنیم. عنوان دوم جشنواره، شعر سپید است. مردم منتظر برگزاری این جشنواره هستند. سال گذشته علاوه بر آبادان یک روز جشنواره در ماهشهر برگزار شد. من مردمی شعر دوست‌تر از خوزستان ندیده‌ام. وقتی سالن اجرای جشنواره را که مملو از جمعیت است، با برنامه‌هایی که از سوی ادارات و سازمان‌ها اجرا می‌شود، مقایسه می‌کنم، درمی‌یابم که مردم تا چه اندازه مشتاق برنامه‌های این‌چنینی هستند و همین تاثیرگذاری جشنواره را می‌رساند. با اینکه امسال قصد بر عهده گرفتن دبیری جشنواره را ندارم، اما به دنبال اضافه کردن روزهای جشنواره و به تبع آن اجرا در دیگر شهرستان‌های استان هستم.
شما چندین عنوان کتاب در زمینه شعر عرب منتشر کرده‌اید؛ اما ضعف‌هایی در چاپ این کتاب‌ها دیده می‌شود. علت را در چه می‌بینید؟
متاسفانه در زبان عربی فرهنگ چاپ كتاب وجود ندارد؛ در واقع بیشتر متون ادبی این زبان به صورت شفاهی وجود دارد و شاعران به شعرخوانی در مراسم و حسینیه‌ها بسنده كرده‌اند. یعنی ذهنیت و دغدغه پژوهشی ندارند. نکته دیگر اینکه انتشارات تخصصی عربی نداریم. با اینکه تمام هم و غم را بر سر شعر گذاشتیم ولی نواقص زیادی وجود دارد. در این 40 سالی که گذشت نتوانستیم برای کودکان و نوجوانان کتاب‌های خوبی بنویسیم. ناشران هم معمولاً این ریسك را نمی‌پذیرند كه برای شاعران عرب كتاب چاپ كنند. چراكه معنای زبان عربی با یك فتحه یا ضمه تغییر می‌كند و این مساله دقت كار را مشكل می‌كند. نه گام‌های سترگی برداشته شده و نه پنجره‌ای متفاوت برای مردم گشوده شده است. مردم عرب شعر فولکورپسند و فاتحه‌پسند می‌خواهند. در دانشگاه‌ها از شعر عربی نامی برده نمی‌شود اما باید بگویم که پنجره شعر سپید باز شده و طرفداران خود را پیدا کرده است.
نظرات