خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی - فاطمه آصفی: نجیب مایل هروی، نویسنده، پژوهشگر، ویراستار، نسخه‌شناس و مردم‌شناس افغانستانی که در کارنامه 50 ساله پرافتخارش، تالیف، تصحیح و برررسی بیش از 30 کتاب و نگارش صدها مقاله به چشم می‌خورد، امروز چونان عارفی گمنام، به‌مانند همان عُرفای گمنامی که سال‌ها پیرامون آن‌ها مطلب نوشت و کار کرد، در مشهد روزگار می‌گذراند.

نجیب مایل هروی متولد 1329 در ولایت هرات افغانستان است. هروی در سال 1350 به ایران و شهر مشهد آمد و تحصیلات عالیه خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه فردوسی به پایان برد. او پس از مدتی فعالیت در بنیاد پژوهش‌های اسلامی در مشهد، به تهران آمد و سپس به عنوان محقق در کتابخانه مجلس شورای اسلامی مشغول به کار شد. نجیب مایل هروی، دارای تالیفات متعددی است و مقالاتی را نیز در دانشنامه مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی نوشته است. او که رشته اصلی‌اش عرفان اسلامی بوده است، از محققان برجسته در حوزه نقد و تصحیح متون کلاسیک به‌شمار می‌رود که با تألیف، تصحیح و بررسی بیش از 30 عنوان کتاب و نگارش صدها مقاله، به این مهم پرداخته است. هروی همچنین در سال 1386 به پاس یک عمر دست‌آورد برای خدمت به تاریخ و زبان فارسی، جایزه ادبی - تاریخی بنیاد دکتر محمود افشار یزدی را در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ایران، دریافت کرد. نجیب مایل هروی در بیست و دومین دوره جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران هم به‌عنوان «پژوهشگر برتر مطالعات اسلام و ایران»، تقدیر شد.

با وجود تاکید امام خمینی (ره) بر «تکریم مهاجران افغانستانی» و با وجود دیدگاه روشن و گویای رهبر انقلاب درباره مهاجران افغانستان، به‌خصوص دانشمندان آن‌ها، به نظر می‌رسد در برخورد با این دانشمند خراسانی و پژوهشگر برتر جهان اسلام، نوعی بی‌مهری و دوگانگی به وجود آمده است؛ او این روزها به‌دلیل افسردگی شدید و میزان زیاد داروهایی که مجبور است مصرف کند، حال و روز مساعدی ندارد و نمی‌تواند زیاد صحبت کند. البته اسفندماه سال گذشته پیگیری‌های زیادی ازسوی سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، عباس آخوندی وزیر وقت مسکن و شهرسازی و نیکنام حسینی‌پور، مدیرعامل موسسه خانه کتاب، صورت گرفت تا مشکل اقامت، مسکن و مسائل مربوط به بیمه و بازنشستگی نجیب مایل هروی برطرف شود.

با این وجود، آنگونه که فرزند ارشد نجیب مایل هروی می‌گوید، بخشی از این مشکلات هنوز به‌طور کامل حل نشده است. به منزل این پژوهشگر پیشکسوت رفتیم تا از زبان پسر ارشد او، شهاب مایل هروی، جویای حالش شویم و ببینیم وعده‌هایی که در سال گذشته برای حل مشکلاتش به او داده شده، به‌خصوص چاپ کتاب‌هایش تا چه حد محقق شده و علت کمیاب بودن آن‌ها چیست؟
شهاب مایل هروی، پسر ارشد نجیب مایل هروی که دل نسبتاً پُردردی از عملی نشدن برخی از این وعده‌ها داشت، با اشاره به اینکه پدرش با شنیدن ندای «بشتابید اسلام مرز ندارد» خمینی کبیر در سال 1350 به ایران، وطن فرهنگی‌اش، آمده و عمر خود را صرف تحقیق و پژوهش برای اعتلای زبان و فرهنگ فارسی کرده است، گفت‌وگو با ما را اینگونه آغاز کرد: بنا به تصویب هیئت وزیران در مهرماه سال گذشته، به استاد نجیب مایل هروی یک آپارتمان 20 سال ساخت با متراژ 114 مترمربع در مشهد هدیه داده شد و ما به این علت که عدم قبول این هدیه دستمایه رسانه‌های خارجی قرار نگیرد، آن را قبول کردیم. به همین علت دولت تصمیم گرفت بحث مسکن، بیمه و اقامت استاد را حل کند.

او همچنین گفت: این آپارتمان 20 سال ساخت در طبقه چهارم به‌گونه‌ای نیست که بتوان تمام کتاب‌های استاد را به آنجا منتقل کرد. خواهش کردیم حداقل سند آن را به اسم پدر من بزنند تا بتوانیم با فروش آنجا جای بهتری را بگیریم. ولی این کار را انجام نمی‌دهند و می‌گویند کتاب‌های استاد را بفروشید! اما من به آنها می‌گوئیم کتاب‌های استاد فروخته نخواهد شد بلکه وقف یکی از کشورهای اروپایی شده است؛ زمانی که لازم باشد، من می‌گویم که به چه کشور اروپایی، کتاب‌ها خواهد رفت.
مایل هروی ضمن اشاره به نگارش کتاب خاطرات استاد، گفت: من و برادرم بی‌لباسی و بی‌خوراکی کشیدیم تا پدرم این کتاب‌ها را بخرد و بتواند به زبان و فرهنگ فارسی خدمت کند. به جرئت می‌توانم بگویم که اگر به خانه هر یک از اندیشمندان ایران بروید، کتابخانه‌ای در این حد کامل نخواهید دید.

وی در ارتباط با مشکل اقامت پدرش هم گفت: از آنجا که پدرم مایل بوده و هست که تابعیت افغانستانی‌اش محفوظ بماند، آقای نصرالله پژمانفر، نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی، اقامت 10 ساله استاد را به تصویب رساندند. البته به‌تازگی متوجه شدیم این اقامت چندان اعتبار بین‌المللی ندارد؛ هنگامی که استاد برای مداوا عازم آلمان بود، از آنجا که اقامت ایشان، نه در پاسپورت، بلکه در یک دفترچه جداگانه - که اعتبار بین‌المللی نداشت - ثبت شده بود، سفارت آلمان قبول نکرد.

پسر نجیب مایل هروی در ارتباط با رفع مشکل بیمه پدرش هم گفت: کارهای بیمه استاد را هم انجام دادند اما تنها 10 سال بیمه رد کردند درحالی که ایشان 40 سال کار کرده‌اند. نجیب مایل هروی نه‌تنها متعلق به ایران یا افغانستان بلکه متعلق به کل جهان اسلام و فارسی زبانان است. در رسانه‌ها اعلام کردند که مشکل بیمه و بازنشستگی پدرم حل شده است، ولی فقط یک دفترچه بیمه معمولی بود با یک حقوق 490 هزار تومانی.
مایل هروی همچنین از اینکه به گفته او، اساتید ایرانی در فرانسه، آلمان، آمریکا و تمام جاهایی که کانون‌های زبان فارسی و دانشکده‌های زبان فارسی هست، از منابع مایل هروی استفاده می‌کنند، ولی خودش را نمی‌خواهند، اظهار نارضایتی کرد.

وی گفت: من باید شرایط اقتصادی و جسمانی پدر و برادر ناتوان جسمی و ذهنی‌ام را - که به‌دلیل مشکلات اقتصادی توانایی رسیدگی به او را نداریم - حفظ کنم. ما در یک زیرزمین زندگی می‌کنم و با همه سختی‌ها ساخته‌ایم تا شرایط علمی، روحی، روانی و اقتصادی ایشان فراهم باشد و بتوانند دوباره در این مملکت بنویسند.
شهاب مایل هروی ادامه داد: بارها برای پدر من از کشورهای اروپایی دعوت نامه آمده است اما ایشان قبول نمی‌کنند و می‌گویند ایران وطن فرهنگی من است. این میزان از نجابت که پدر من به خرج می‌دهد، نباید بهانه‌ای بشود برای اینکه به وضعیت او و خانواده‌اش رسیدگی نشود. پدر من مدافع زبان فارسی در افغانستان بوده‌ است؛ آن هم درست در زمانی که زبان فارسی در افغانستان توسط انگلیسی‌ها مورد هجمه قرار گرفته بود تا بعد از آن هم مذهب تشیع را هدف قرار دهند.

وی همچنین در ارتباط با وضعیت کتاب‌های استاد و علت کمیاب بودن آن‌ها گفت: برخی از کتاب‌های پدرم نزد چند انتشاراتی بزرگ در ایران ازجمله «نی» است؛ با اینکه وضعیت کاغذ و نشر خراب است، ولی کتاب‌های استاد یک ماه هم در کتابفروشی‌ها نمی‌ماند. اگر به کتابفروشی‌های چهارراه دکترا سری بزنید و در مورد کتاب «خاصیت آیینگی» استاد هروی بپرسید، آنها به شما خواهند گفت که این کتاب به چه‌سرعتی فروش می‌رود. در کتابفروشی دانشور کتاب 100 هزار تومانی استاد را 400 تومان می‌فروشند، چون نایاب است. با این وجود برخی کتاب‌ها را یا تجدید چاپ نمی‌کنند یا تنها در ۳۰۰ جلد منتشر می‌کنند. این در حالی است که همین الان، نجیب مایل هروی 10 کتاب آماده چاپ در باب متون کهن اسلامی دارد. پسر نجیب مایل هروی با طرح چهار پرسش به این شرح که «چرا در این چهل سال از نجیب مایل هروی در دانشگاه‌ها برای تدریس دعوت به عمل نیامد؟، چرا در فرهنگستان زبان و ادب فارسی از او برای فعالیت در این مجموعه دعوت نشد؟، چرا هنگامی که در دانشگاه‌ها برای مایل هروی برنامه تقدیر می‌گیرید، اطلاع‌رسانی نمی‌کنند؟ و چرا در جمعه‌های پردیس کتاب مشهد، یک بار هم از او دعوت نشده است؟»، گفت: در دانشگاه فردوسی سال گذشته مراسمی برای تقدیر از پدرم برگزار شد، البته استاد از رفتن به این مراسم ناراضی بود اما به‌اصرار دکتر یاحقی به این مراسم رفتیم؛ با این وجود دوستداران استاد در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی گفتند برای این مراسم اطلاع‌رسانی نشده بود.

وی ضمن بیان این نکته که برخی مانع می‌شوند که حتی مقالات گردآوری شده استاد را به چاپ برسانیم، گفت: از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواهش می‌کنیم که دستور بدهد و کتاب‌های استاد توسط ناشری مورد تایید خود این وزارتخانه، به چاپ برسد. ما کاری به مسائل سیاسی نداریم، کاری به روابط سیاسی بین دو کشور ایران و افغانستان نداریم، ایران وطن فرهنگی ماست.

مایل هروی گفت: ما فکر می‌کردم سال گذشته با پیگیری‌های رییس‌جمهور و آقای اسحاق جهانگیری و خانم لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیس جمهور و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و آقای نصرالله پژمانفر، مشکلات ما حل خواهد شد، اما این اتفاق نیفتاد. هر یک داروی پدرم 225 هزار تومان هزینه دارد که این مشکل ما با یک دفترچه بیمه معمولی و حقوق 490 هزار تومانی حل نمی‌شود.
وی ضمن اشاره به سوءاستفاده رسانه‌های معاند از کم‌توجهی برخی مسئولان در داخل کشور به وضعیت استاد مایل هروی، گفت: این رسانه‌ها تاکنون بارها درخواست مصاحبه داده‌اند که ما قبول نکرده‌ایم؛ چون ما هم اعتقاداتی داریم، ولی از مسئولان ایرانی می‌خواهم نگذارید که اعتقادات و باورهای‌مان را از دست بدهیم. سالی که بی. بی. سی فارسی با استاد تماس گرفت و نظر ایشان را در ارتباط با نوع برخورد ایران با مهاجران افغانستانی جویا شد، استاد مایل هروی تنها سکوت کردند؛ البته ما هم به استکبار و استعمار جهانی اعتقاد داریم، اما از طرف دیگر، نباید اجازه دهیم مسئله‌ای به این سادگی، دستمایه جنجال شود.

مایل هروی در ارتباط با منزلی که اکنون به اتفاق پدر و برادر معلولش در آن ساکن هستند، گفت: سال گذشته هنگامی که دکتر محمدجعفر یاحقی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، آقای پژمان‌فر، نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی و آقای تقی‌زاده خامسی شهردار سابق مشهد به دیدن پدرم آمدند، گفتند منزلی تهیه می‌کنیم که استاد کتاب‌هایشان را از تهران بیاورند و در همین‌جا مشغول به کار شوند. بنده هم پیگیر دریافت منزل شدم اما این تصمیم همزمان شد با قانون منع به‌کارگیری بازنشستگان و آقای خامسی از سِمَت شهردار مشهد برکنار شد و این وعده هم به‌سمت عملی نشدن پیش رفت که با پیگیری من و نامه‌نگاری با آقای خامسی، لطف کردند و این اتفاق افتاد و دو سال اینجا اجاره شد.

پسر نجیب مایل هروی همچنین با اشاره به مشکلات جسمانی که برای نجیب مایل هروی به وجود آمده است، گفت: هرکس پدر من را می‌بیند، فکر می‌کند ایشان 90 سال دارند، درحالی که 67 سال بیشتر ندارند اما به‌علت فشارها و مشکلاتی که داشتند، خیلی آسیب دیده‌اند.