به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، اهمیت کتاب کودک و نقش آن در شکل‌گیری شخصیت و رفتار کودکان برهیچکس پوشیده نیست. بر این اساس چهاردهم فروردین ماه (دوم آوریل) که مصادف با زادروز نویسنده بزرگ ادبیات کودک و نوجوان، هانس کریستین اندرسن، است به عنوان روز جهانی کتاب کودک نامگذاری شده است. این روز از سوی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY) با هدف گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی در میان کودکان و نوجوانان کشورهای مختلف جهان به منظور دستیابی به صلح و تفاهم جهانی، رشد و شکوفایی ادبیات کودکان و نوجوانان و آشنایی نسل جوان با فرهنگ ملت‌ها تعیین شد و از سال ۱۳۴۹ این روز در ایران به رسمیت شناخته شد. اما این مناسبت‌ها توانسته تاثیری بر بهبود و ارتقای وضعیت کتاب کودک داشته باشد؟
علی‌اصغر سیدآبادی، از نویسندگان و پژوهشگران حوزه کودک و نوجوان، در این باره می‌گوید: این روزها در همه جای دنیا نمادین هستند و خیلی نباید درباره تاثیرشان انتظار را بالا ببریم. این مناسبت‌ها به ما یادآوری می‌کنند افرادی هم هستند که در این زمینه کار می‌کنند و موضوع مهمی مانند کتاب کودک و نوجوان وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
او معتقد است که ما نمی‌توانیم وضعیت کتاب کودک در ایران را با وضعیت جهانی آن مقایسه کنیم چون اطلاعات درستی از وضعیت جهانی کتاب کودک نداریم و فقط می‌توانیم وضعیت کتاب کودک در ایران را با وضعیت کتاب کودک در کشوری مشخص، مقایسه کنیم. از سوی دیگر ادبیات کودک مثل موضوعات کمی قابل مقایسه نیست. اما شاخصه‌هایی برای مقایسه وجود دارد؛ مانند تعداد عناوین کتاب‌ها و شمارگان آنها.
ایران جزء کشورهای با وضعیت خوب کتاب کودک در جهان است
به نظر سیدآبادی، ایران جزء کشورهایی است که ادبیات کودک در آن وضعیت مناسبی دارد و توضیح می‌دهد: اگر جدول میانگینی داشته باشیم که وضعیت کشورهای مختلف را نشان دهد ما حتما جزء کشورهای بالای میانگین هستیم؛ هم از نظر کیفیت و هم تعداد. ولی اگر خودمان را با کشورهای پیشرفته‌ای مانند امریکا و انگلستان مقایسه کنیم، به دلیل اینکه نتوانسته‌ایم مانند آنها در بازارهای جهانی کتاب کودک حضور داشته باشیم نمی‌توانیم بسنجیم که وضعیت ما چگونه است. این درحالی‌ست که نسبت به کشورهای دیگر وضعیت بدی نداریم و در مجامع و فعالیت‌های بین‌المللی کتاب کودک، حضور خوبی داریم و در جوایز بزرگ بین‌المللی نماینده داریم مثلا امسال فرهاد حسن‌زاده یکی از 5 نامزد نهایی جایزه هانس کریستین اندرسن بوده است. در تصویرگری هم در مجامع مهم دنیا و نمایشگاه‌های بزرگ حضور موثر داریم و به نظر من ما جزء کشورهای با وضعیت خوب کتاب کودک و نوجوان هستیم.
ناعادلانه بودن دسترسی به کتاب کودک و نوجوان در جهان
سیدآبادی در ادامه به مهمترین چالش‌های کتاب کودک در ایران و جهان اشاره می‌کند و می‌گوید: چالش‌های کتاب کودک را می‌توان به صورت عام یعنی از منظر جهانی و هم در بستر کشور خودمان بررسی کرد. از منظر جهانی از زاویه‌های مختلفی می‌توان به آن نگاه کرد. نخستین چالش عادلانه نبودن دسترسی به کتاب کودک و نوجوان در سراسر جهان است.
این نویسنده در ادامه می‌افزاید: دومین چالش، فناوری‌های جدیدی است که نه تنها شکل ارائه کتاب کودک را تغییر داده بلکه محتوا، تعریف و ماهیت آن را هم تغییر داده و در همه جای دنیا در بین نویسندگان سراسر جهان، این مساله مطرح است که در این شرایط باید چه کنیم؟ آیا باید این فناوری را بپذیریم و هرگونه که شرایط میپسندد کار کنیم یا ادبیات کودک موجود مستقلی است که حالا باید از این فناوری هم استفاده کند؟ و این چالش مهمی است.
سیدآبادی چالش سوم را که به کشور ما هم ارتباط پیدا می‌کند، محتوای آثار عنوان می‌کند و می‌گوید: آیا این محتواها همان مسائل مهم و مورد نیاز کودکان و نوجوانان است؟ اگر بازار جهانی برای کتاب کودک قائل شویم از امریکا تعیین می‌شود، در این مساله ناشران امریکایی و رسانه‌ها موثرند و طبیعی است که وقتی این اتفاق می‌افتد تصویری که از ادبیات کودک بازتاب داده می‌شود تصویری از موقعیت‌هایی است که در آن کشور وجود دارد و ما با پدیده‌ای روبه‌روایم که در بیشتر آثار درباره شخصیت‌ها، سبک زندگی و مشکلات و گرفتاری‌های یک کشور به مثابه مسائل کودکان امروز می‌خوانیم. و این مساله تقریبا در همه جای دنیا وجود دارد. کتاب‌هایی هم که در ایران بازار کتاب کودک را گرفته و ویترین‌ها را پر کرده همین کتاب‌هاست و در سایر کشورها هم وضعیت همین است؛ کتاب‌هایی که در ایران پرفروش می‌شود همان کتاب‌هایی است که در سایر کشورها هم پرفروش است چون از جای دیگری تعیین می‌شود که چه کتابی در بازار پرفروش باشد.
تاثیر ناشران امریکایی بر پرفروش شدن کتاب در جهان
به گفته سیدآبادی، ناشران بزرگی در دنیا هستند که می‌توانند تبلیغ کنند و ایده‌های بازاریابی خوبی را اجرا کنند و این باعث شده ما هم در بستر اجتماعی کشورمان با آن درگیر باشیم، بخش بزرگی از کتاب‌های ما را کتاب‌هایی درباره سبک زندگی و مسائل و مشکلات طبقه متوسط امریکا تشکیل می‌دهد و این موضوع سبب می‌شود ما درباره خودمان آگاهی کمتری داشته باشیم و آگاهی بچه‌هایمان از ما هم کمتر باشد و مشکلات خودمان به رمان‌های‌مان راه نیابد، زیرا این موج کمک می‌کند شکل‌های تقلیدی این رمان‌ها در ایران هم تولید شود و نویسنده ایرانی هم به جای اینکه برود کتابی درباره مسائل کودکان و نوجوانان ایرانی بنویسد، درباره مسائلی می‌نویسد که فکر می‌کند در همه جای دنیا مهم است این اتفاق افتاده و در کشور ما در قالب چالش بین ترجمه و تالیف خودش را نشان داده است.
رقابت نابرابر ترجمه و تالیف دربازار ایران
او در ادامه می‌افزاید: از سویی دیگر ما مساله ویژه‌تری داریم و چون عضو کپی رایت نیستیم سبب شده ترجمه در کشور ما از نوعی رانت و امتیاز ویژه برخوردار باشد و مترجم و ناشر در ایران چون نیازی به پرداخت حق رایت ندارند تمایل بیشتری به انتشار این آثار دارند. قیمت تمام شده این کتاب‌ها خیلی کمتر است و سود بیشتری به ناشر و مترجم می‌رسد. و این مساله در کتاب کودک مهمتر است. چون حداقل هزینه‌ای که یک ناشر بخواهد برای تولید یک کتاب تصویری کودک بپردازد حدود 2 تا 3 میلیون حق‌التالیف و ویراستاری به علاوه 4 تا 5 میلیون حق تصویرگری به همراه هزینه‌های آماده‌سازی آن است، درحالی که با هزینه 1 تا 2 میلیون تومان می‌تواند همین کتاب را از نسخه خارجی ترجمه کند و با همان تصاویر منتشر کند. این موضوع سبب شده رقابت نابرابری به نفع ترجمه در بازار کتاب کودک ایران وجود داشته باشد و به زیان تالیف تمام شود.
تاثیر مثبت کرونا بر خوانده شدن کتاب کودک
سیدآبادی در ادامه در پاسخ به این پرسش که شیوع ویروس کرونا و قرنطینه در خانه چه تاثیری بر وضعیت کتاب کودک گذاشته، می‌گوید: هنوز زود است که درباره تاثیر این شرایط بر وضعیت کتاب کودک صحبت کنیم اما می‌شود پیش‌بینی‌هایی کرد. این شرایط تا الان سبب شده کتاب کودک در خانواده‌ها بیشتر خوانده شود. یکی از تفاوت‌هایی که کتاب کودک با دیگر کتاب‌ها دارد این است که بهترین کتاب‌های کودک آثاری هستند که برای بزرگسالان هم مطلبی در آنها وجود دارد. کتاب کودک یک داستان ظاهری دارد و چند لایه درونی که بزرگترها و بچه‌ها با هم می‌توانند از آنها استفاده کنند و نوعی نگاه به دنیاست. همه کتاب‌های خوب کودک و نوجوان کتاب‌های همه‌سالان است.
توجه بیشتر به ادبیات کودک در دوران خودقرنطینگی
به اعتقاد این پژوهشگر و منتقدادبی، کتابخوانی دسته جمعی در خانواده‌ها برعکس ابزارهای جدیدی که استفاده فردی دارند به تقویت روابط عاطفی خانواده کمک می‌کند و در این باره می‌گوید: در آمارهایی که اعلام شده میزان فروش اینترنتی کتاب کودک در دوران خودقرنطینگی افزایش داشته و نخستین تاثیر این شرایط توجه بیشتر به ادبیات کودک و فیلم سازی و ... بوده است و می‌توان پیش بینی کرد این مساله می‌تواند به بسترهای دیجیتالی در این حوزه کمک کند. اما اینکه بخواهیم بگوییم در دراز مدت در وضعیت ادبیات کودک و نوجوان چه تاثیری می‌گذارد، هنوز زود است.
پنجشنبه ۱۴ فروردین ۱۳۹۹ - ۱۷:۲۱
نظر شما