خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم – یونس عزیزی: قرنطینه خانگی به سبب شیوع ویروس کرونا، جامعه را با مشکلات چندوجهی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی مواجه کرده است. هر کسی به تناسب شغل و موقعیتش با این مشکلات دست به گریبان است. آنچه فصل مشترک همه‌ افراد می‌تواند باشد، خانه‌­نشینیِ اجباری در کنار اعضای خانواده است. این هم‌نشینی بسیاری از افراد را در معرض شرایط سخت و طاقت­‌فرسا، از منظر دچار شدن به خشونت خانوادگی قرار داده است.
 
مشاجرات و اختلافات زناشویی، بروز تنش و اختلاف بین زوج­‌ها، و حتی والدین با فرزندان از جمله آسیب‌های این خانه‌نشینی اجباری است. آمارها هم این مقدمه کوتاه را تایید می‌کند. طبق گزارش مدیر کل مشاوره و امور روان­شناختی بهزیستی کشور، اختلافات خانوادگی در دوران قرنطینه، سه برابر شده است. گفت‌وگو با مصطفی سلیمانی، روان­شناس، نویسنده، مدرس دانشگاه و کارگاه­‌های خانواده را با همین اظهار نظر مدیر کل مشاوره و امور روانشناختی بهزیستی کشور آغاز کردم.

طبق گزارش مدیر کل مشاوره و امور روان­شناختی بهزیستی کشور، اختلافات خانوادگی در دوران قرنطینه سه برابر شده است؛  علت بروز این اتفاق چیست؟
این آمار با توجه به سه برابر شدن تعداد تماس‌­های خانواده­‌ها با تلفن صدای مشاورِ سازمان بهزیستی ارائه شده است. طبق گفته­‌ها، در روزهای اخیر، روزانه حدود چهار هزار تماس با این سازمان برقرار می‌­شود. البته که این آمار، به هیچ عنوان مشخص­‌کننده تعداد دقیق اختلافات خانوادگی رخ داده در این چند وقت نیست. بسیاری از افرادِ آسیب­‌دیده قادر به برقراری ارتباط با این مراکز نیستند و از طرفی، بسیاری از افراد، حتی از وجود چنین مراکزی آگاهی نیز ندارند. اما در خصوص توضیحِ علت افزایش اختلافات زناشویی در دوران قرنطینه، می­‌توان این­‌طور گفت که افزایش ساعات تماس زوج­‌ها با هم و به طور دقیق‌­تر، بیشتر شدن دامنه تعاملات زن و مرد با هم، عامل اصلی شکل­‌گیریِ این درگیری­‌ها و مشاجرات است.

آیا می­‌شود این­‌طور بگوییم که بروز تنش و اختلاف بین زوج­‌ها، در این شرایط یک امر اجتناب‌­ناپذیر  است؟
از آنجایی که اختلاف و تنش بین خانواده‌­ها، در بیشتر کشورهایی که قرنطینه در آن­‌ها اجرا شده به وجود آمده است، می­‌توان گفت که بروز اختلاف در قرنطینه، امری رایج است؛ اما این­که بیان شود که بروز اختلاف در این دوران امری اجتناب‌‌ناپذیر است، به نظرم عبارت درستی نیست. درست است که روزهای خانه‌­نشینی و قرنطینه اجباری، به دلیلِ کاهش فضای زندگی افراد، برای بسیاری از خانواده‌­ها، چالش­‌ها و دشواری­‌های ویژه خودش را داشته است، اما به طور حتم، راهکارهایی وجود دارد که با بهره‌­گیری از آن­‌ها می­‌توان با درایت، از تبدیل شدن این چالش‌­ها به جر و بحث یا قهر و خشونت جلوگیری کرد.
 
بسیاری از افراد به خصوص زنان و کودکان در همین خانه­‌نشینیِ اجباری در معرض خشونت خانوادگی قرار می‌گیرند. درباره این افراد، شکل خشونت­‌ها و عوامل آن صحبت کنید.
با این­که در شرایط کنونی، خطرِ خشونتِ خانگی، تنها محدود به خانواده­‌هایی نیست که خشونت را از پیش تجربه کرده‌­اند؛ اما خانه‌نشینیِ اعضای خانواده، برای خانواده­‌هایی که از قبل به روابط خشونت‌­آمیز دچار بوده‌­اند، به دلیلِ زندگیِ بیست و چهار ساعته با فردِ آزارگر، به مراتب می‌­تواند خطرنا‌‌ک‌­تر باشد. وقتی شرایط برای فرار از موقعیت تنش‌­زا فراهم نباشد، تنها اتفاقی که پیش می­‌آید، تشدید تنش و تشنج است. این تنش­‌ها، چه ناشی از مشکلات اقتصادی خانواده باشند و چه ناشی از مسائل ارتباطی اعضای خانواده با هم، می­‌توانند خودشان را به دو شکل آزارهای جسمی و آزارهای کلامی نشان بدهند.

شکل این خشونت‌­ها، در طبقات متوسط اجتماع، غالباً به شکل آزارهای کلامی و فشارهای روانی است. در طبقات پایین‌­تر، خشونت جسمی هم به این مقوله اضافه می­‌شود. کاملاً آشکار است که در غالب این خشونت‌­ها، قربانیان، زنان و فرزندان، به خصوص کودکان هستند.

در شرایط قرنطینه، خانواده­‌های پر خشونت، به دلیل برخوردار نبودن از مهارت­‌های زیستنِ مسالمت­‌آمیز در کنار هم، به مراتب، آسیب‌­های بیشتر و جبران­‌ناپذیرتری نیز نسبت به سایر خانواده­‌ها متحمل خواهند شد. افزایش دامنه ارتباطات و تماس در این خانواده‌­ها، دقیقاً به معنای افزایش تنش و درگیری است.

بیکاری و خانه­‌نشینیِ بسیاری از مردان در شرایط قرنطینه، احتمال خشونت‌­ورزی آن­‌ها­ علیه زنان و کودکان را به شدت بالا برده است. اقداماتِ خشنِ روانی، ضرب و شتم‌­های فیزیکی و آزارهای جنسیِ مردان علیه زنان، یکی از معضلات نگران­‌کننده این روزهاست. از طرفی، فراهم نبودن امکان خروج از منزل و یا پناه بردن به منزل اقوام و دوستان نیز، شرایط را برای این قشر از زنان بیش از پیش ناامن کرده است.

چه تمهیدی برای مقابله با این خشونت‌ها می‌توان در نظر گرفت؟
بسیاری از زنان در تماس با اورژانس‌­های اجتماعی این‌­طور گفته‌­اند که دچار خشونت­ شده‌­اند و هیچ جایی را ندارند که به آن‌­جا پناه ببرند. در چنین وضعیت­‌هایی، این وظیفه دولت­‌ها و حکومت­‌هاست که تسهیلات کافی را برای زنان آسیب­دیده فراهم کنند. برخی از کشورها مکان­‌های امنی را برای افراد خشونت دیده در نظر می‌­گیرند و بعضی نیز فرد خشن را از خانواده جدا می‌­کنند. طبیعی است که ارجاع این موارد به مشاورین و مددکاران اجتماعی نیز، اولین و ضروری­‌ترین اقدام ممکن است.‌
 
اگر بخواهید به عنوان راه حل، تنها یک راهکار اساسی را برای کاهش دعوا و درگیری در خانواده‌­ها، به خصوص بین زن و شوهرها پیشنهاد کنید، آن چیست؟
به نظر من، مهم­ترین راهکار برای کاهش درگیری­‌های خانوادگی این است که از نظر ذهنی به این باور برسیم که ما باید پیوسته به دنبال حل سوءتفاهم­‌های احتمالی و افزایش دامنه شناخت­مان از یکدیگر باشیم و نه چیز دیگر. زوجینی که به دنبال حل و فصل مشکلات مابین­شان هستند، همیشه برای پیدا کردن راهی برای بهبود رابطه‌­شان دنبال یادگیری راه­‌های بهترند.

مطالعه کتاب­‌هایی که می‌­توانند وجوه مختلف اختلاف سلیقه و چگونگی کنار آمدن زوجین با آن را به آن‌­ها بیاموزند. در این زمینه، کتابِ «خانواد‌ه‌­درمانی»، نوشته دکتر اَلِن‌کار می‌­تواند بسیار کمک­‌کننده باشد. ما باید بتوانیم به این دیدگاه برسیم که اختلاف سلیقه در بسیاری از امور، میان ما و همسرمان وجود دارد. عدم تفاهم زن و مرد در بسیاری از امور زندگی، یک امر اجتناب­‌ناپذیر است. پس در چنین شرایطی، زن و مرد، باید به جای بحث و جدل­‌های بی­‌حاصل برای به کرسی نشاندن حرف خود و مغلوب کردن دیگری، به دنبال ایجاد یک رابطه برد-برد باشند.
 
چه راهکارِ عملی مقطعی­‌ای برای کاهش اختلافات و دعواهای زن­ و شوهر­ها در دوران قرنطینه پیشنهاد می­‌کنید؟
به نظر من، ابتدایی­‌ترین و اصلی­‌ترین راهکار برای کاهش دعواهای زن و شوهری در زمانِ خانه­‌نشینیِ اجباری، این است که زن و مرد برای فعالیت­‌های شخصی و دلخواه خودشان، یک زمان و مکان تک‌­نفره اختصاص بدهند و همین موقعیت را به صورت مشابه برای همسرشان نیز فراهم کنند. به عنوان مثال می­‌توانند در زمان مشخصی از روز در مکان­‌های جداگان‌ه­ای از خانه به فعالیت دلخواه‌­شان مشغول شوند.
 
تقسیم‌­بندی کارهای خانه، چشم­‌پوشی از توقعات نابه‌­جا در شرایط کنونی، سعی در حمایت عاطفی از همسر، ایجاد موقعیت­‌های مثبت و شاد و صرف وقت مشترک با یکدیگر، برنامه‌­ریزی برای فعالیت‌­های مشترک، تقسیم مسئولیت در قبال فرزندان، حفظ ارتباط با همسر، کمک گرفتن از موسیقی و ورزش هم از اقداماتی هستند که می­‌تو‌انند تا حد زیادی از بروز دعوا در این دوران جلوگیری کنند.
 
چه کتاب­‌هایی را برای افزایش آگاهی خانواده‌­ها در زمینه شناخت آسیب­‌های ارتباطی میان زوجین معرفی می­‌کنید؟ کتاب­‌هایی با این محوریت، که بتوانند شیوه مواجهه درست زن و مرد با چالش‌­های زندگی مشترک را به آن­‌ها بیاموزند.
کتاب «آسیب­‌شناسی خانواده» از انتشارات ندای آریانا؛ «آسیب­‌شناسی خانواده» از انتشارات ارباب قلم، نوشته حسین باهر؛ «کاش پیش از طلاق می‌­دانستم» از نشر جمال، نوشته گری چاپمن؛ «موریانه در خانه» از انتشارات موعود عصر، نوشته ابراهیم شفیعی سروستانی؛ «آسیب­‌های روانی خانواده» از انتشارات آوای نور، نوشته مهرانگیز شجاع کاظمی؛ «مشکلات رایج زوجین» (زندگی آموختنی است)، نوشته امیر شیرین­‌زاده و نیز کتاب «خانواده­‌درمانی» (مفاهیم اساسی، نظریه‌­ها، فنون و نحوه کاربرد در مشکلات خاص)، از انتشارات ارجمند، نوشته دکتر اَلِن کار، از جمله کتاب­‌هایی هستند که می­‌توانند تا حدود زیادی، در زمینه شناخت و درمان مشکلات روابط زوجین به آن­‌ها کمک کنند.