خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در یزد - احسان عابدی: از جنگ نوشتن برای کودکان و نوجوانان کار ساده‌ای نیست و ظرافت‌های خاص خود را دارد. البته در صورتی که هدف‌تان به تصویر کشیدن چهره واقعی و یا به اصطلاح «ذات جنگ» باشد و نه صرفاً داستانی که کودک و نوجوان را وارد فضای جنگ و اسلحه و کشت و کشتار کند که هنر و ظرافتی لازم ندارد و از هر نویسنده مبتدی برمی‌آید.

نکته قابل توجه در نوشتن از جنگ برای کودکان و نوجوانان این است که ذهن آن‌ها توان شناخت واقعیت جنگ و تبعات آن از مسیر پیچیدگی‌ها را ندارد و بیشتر مبتنی بر خیال به درک و شناخت می‌رسد. بنابراین داستان بهترین قالب برای ارائه مفهوم جنگ به این قشر است.

«روباهی به نام پکس» از جمله داستان‌های خوب و مناسب برای نشان دادن جنگ و پیامدهای آن به نوجوانان است که به‌قلم نویسنده آمریکایی، خانم «پنی پکر» به نگارش درآمده است. این داستان توسط بهرنگ خسروی به فارسی ترجمه شده و انتشارات پرتقال آن را در سال 95 در ایران منتشر کرده است.

خلاصه داستان این است که پسربچه‌ای به نام «پیتر» یک بچه روباه تنها را در جنگل پیدا کرده و اسمش را «پکس» می‌گذارد و از او به عنوان حیوان خانگی نگهداری می‌کند. جنگ که می‌شود، پدر پیتر باید به ارتش ملحق شود و پیتر را به خانه پدربزرگش بسپارد. پدر قبل از رفتن، پکس را در جنگل رها می‌کند و پیتر ناباورانه از روباهش جدا می‌شود. اما خیلی زود تصمیم می‌گیرد فرار کرده و روباهش را در جنگل پیدا کند...

از «روباهی به نام پکس» برداشت‌های مختلفی می‌توان کرد. عشق، رابطه انسان و حیوان، محیط زیست و دوستی از جمله مطالب پرداخته شده در این داستان است، اما آنچه که بیش از همه برای نگارنده قابل تأمل است و در این نوشته به آن پرداخته می‌شود، این است که اثر پنی پکر یک داستان ضدجنگ نوجوانانه و متأثرکننده است که با هنرمندی قابل تحسینی چهره منفور و زننده جنگ را به مخاطب خود نشان می‌دهد.

جدایی
اولین پیامد جنگ، جدایی است. جدایی بین انسان‌ها، دور شدن از عزیزترین‌ها و از هم پاشیدن کانون خانواده که بزرگ‌ترین آسیب روحی و روانی ناشی از جنگ است. شاید بر همین اساس است که داستان با جدایی شروع می‌شود. از یک طرف پدر از فرزندش جدا می‌شود تا به جبهه جنگ بپیوندد و از طرف دیگر، جدا شدن پکس از پیتر تابعی از جنگ است و ناشی از جدایی پدرش. پدر خودخواسته از خانواده‌اش جدا می‌شود و به جنگ می‌رود، اما پیتر و پکس به اجبار و بدون رأی و نظر خودشان از هم دور می‌شوند.

چرا که ناقوس جنگ که به صدا درآید، این شما نیستید که برای زندگی و آینده خود تصمیم‌گیری می‌کنید،‌ بلکه زندگی شما تابعی از رأی و دستور فرماندهان جنگ خواهد شد و هر لحظه امکان کشته و زخمی شدن یا آوارگی و ندیدن اعضای خانواده برای شما وجود دارد.

مفهوم «جدایی» برای مخاطب کودک و نوجوان ملموس و تعریف شده است. انسان از اولین روزهای تولد به والدین خود دلبسته می‌شود و هر چه بزرگ‌تر می‌شود، اضطراب جدایی او از دیگران در وجودش بیشتر می‌شود و این هنر نویسنده است که با علم به موضوع، توانسته ترس و نگرانی از جنگ و نشان دادن غول جنگ را به خوبی به مخاطب خود منتقل کند.

تلاش برای رسیدن به صلح
نام روباه «پکس» است و نویسنده با این نام کار دارد: «وولا پرسید: «پکس؟ اسمش آینه؟ معنی‌اش می‌شه صلح، می‌دونی که؟» پیتر معنی اسم پکس را می‌دانست...» پیتر بدون توجه به معنی صلح و فقط به خاطر مشابهت با کلمه انگلیسی فاکس (روباه) نام روباه کوچولو را پکس گذاشته است و حالا که فهمیده معنایش صلح است، می‌گوید: «الان تنهاست. به خاطر جنگ من رهایش کردم. به خاطر جنگ. جنگ، نه صلح! به این چی میگن؟ تناقض؟ الان فکر می‌کنم اسم افتضاحی رویش گذاشتم. احتمالا هم به خاطر جنگ می‌میره.»

به هر جا که نام صلح روی آن نوشته است، نمی‌توان اعتماد کرد و این خیلی خوب است که کودک و نوجوان درک کند هرکس ادعای صلح کرد، لزوماً به دنبال صلح نیست و خیلی از جنگ‌ها در دور و اطراف ما با ادعای دروغین برقراری صلح است که رخ می‌دهد. و اینکه همه چیز همان طور که تو می‌خواهی پیش نمی‌رود.

از طرفی تمام تلاش پیتر و در واقع داستان، رسیدن به بچه روباهی به نام پکس است؛ پکسی که می‌توان آن را صلح خواند و اینجا استعاره از صلح است. صلح و دوستی وقتی گم می‌شود که جنگ شروع شود و بازیابی صلح مسیر سختی دارد و بازگرداندن شرایط به روزهای خوش قبل از جنگ کار ساده‌ای نیست و این یکی از مفاهیمی است که داستان قرار است به مخاطب کودک و نوجوان نشان بدهد.

مجدداً عرض می‌کنم که کودک و نوجوان تحمل و توانایی شناخت واقعیت از خلال پیچیدگی‌ها را ندارد. روش شناخت این رده سنی مبتنی بر خیال است و میل به سادگی دارد. پس مفهوم پیچیده جنگ و تبعات ناگوارش را باید متناسب با ذهن تخیل‌آمیز و ساده کودک و نوجوان به او منتقل کرد. کتاب «روباهی به نام پکس» نوشته پنی پکر از جمله داستان‌هایی است که مناسب این هدف است.