خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی - امیرالله شمقدری:
پیشینه فرهنگی و ادبی ایران، سرشار از شاعران و دانشمندانی است که آثار ادبی آنان سبب هویت‌بخشی و سربلندی ایران و ایرانیان شده است. مطالعه تاریخ ادبیات و فرهنگ گذشته و تجربه‌های پیشین، اندوخته ارزشمندی است تا صاحبان قدرت و حاکمیت برای حفاظت از تولیدات غنیِ سرمایه‌های ادبی این مرز و بوم، برنامه‌‌ریزی و نقشه راهی طرح‌ریزی کنند تا ضمن پاسداشت این ذخایر ارزنده، زمینه رونق و انس و پیوند آحاد جامعه با آن دستاوردها فراهم شود.

داستان‌های جذاب حماسه ملی ایرانیان در شاهنامه فردوسی، غزلیات حافظ شیرین‌سخن، حکمت‌های زیبای گلستان سعدی، مضامین و حکایات و نکته‌های عرفانی مثنوی معنویِ مولانا، آثار ذوقی و هنری عطار نیشابوری و بسیاری دیگر از آثار ارزشمند، فاخر و ادبی این مرز و بوم، در انتظار یک برنامه‌ریزی همه‌جانبه و فراگیر است تا نسل جوان جامعه، با این دستاوردهای ماندگار و پر ارزش ادبی خود، بیش از پیش آشنا شود و از آن بهره بیشتر گیرد.

هنگامی که پژوهشگران غیرایرانی برای درک و بهره‌گیری از آثار گرانسنگ زبان و ادب فارسی، به آموزش و تعلیم زبان فارسی علاقه‌مند می‌شوند و بسیاری از ایشان به تصحیح کتاب‌های ادیبان و سخنوران و نگاشتن تاریخ ادبیات ایران اهتمام می‌ورزند، شایسته است برای بهره‌گیری از این تولیدات ارزشمند ادبی، کاربست‌هایی تهیه شود؛ و راه‌های افزایش انس مردم به‌ویژه جوانان، جستجو شود.

به نظر می‌رسد مردم ما، امروزه با آثار ارزشمند مفاخر ادبی کمتر آشنایند و یا از آنها کمتر بهره می‌برند. این نوع تعامل ضعیف با پیشینه فرهنگی و ادبی، یادآور آن حکمت نهج البلاغه امیرالمومنین (ع) است که فرمود: «النَّاسُ أَعْدَاءُ مَا جَهِلُوا» مردم دشمن آنند كه نمى‌‏دانند (حکمت 438). مردمی که با دستاوردهای ارزشمند، جذاب و شیرین زبان و ادبیات خود، ارتباط قوی ندارند به نوعی در عمل، دشمن آن محسوب می‌شوند.

امید است این نوشتار سبب شود تا به دنبال راهکارهای علمی و کاربردی و روش‌های انس و الفت و بهره‌گیری بیشتر جامعه با گنجینه‌های زبان و ادب فارسی برویم، تا اصحاب حاکمیت و مدیریت بتوانند با اجرایی کردن اهداف راهبردی و راهکارها و پیشنهادهای کاربردی، زمینه و بستر رشد فرهنگی جامعه و ترویج و گسترش زبان و ادب فارسی را در کشوری که سرشار از مفاخر فرهنگی، علمی و ادبی است فراهم آورند.

امروز 25 اردیبهشت، روز پاسداشت زبان و ادب فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی نام گرفته است. در نوشتار زیر چند نکته درباره اثر فاخر و گرانسنگ زبان و ادب فارسی، شاهنامه فردوسی تقدیم علاقمندان و دلدادگان زبان فارسی می‌کنم.

​​​​​​به واقع، شاهنامه فردوسی چه ارزشی دارد؟
1- فردوسی، فرهنگ، زبان و تاریخ حماسه ایرانیان را با شاهنامه جاودانه ساخت. شاهنامه‌شناسنامه ملت ایران و تاریخ داستانی و حکایت نیاکان ماست. آن حکیم فرزانه هویت ملی و تمدن ایرانی را با این اثر فاخر در عرصه جهانی به نمایش گذاشت. 

2- امروزه شاهد هستیم که شاهنامه فردوسی به تمام زبان‌های زنده دنیا ترجمه شده است. اینکه برخی از اندیشمندان دنیا از شرق گرفته تا غرب، به تصحیح شاهنامه می‌پردازند و ثبت افتخار معروف‌ترین‌های تصحیح و چاپ شاهنامه فردوسی را به خود اختصاص می‌دهند، گواه بسیار جالب توجهی از اقبال جهانی به این اثر بزرگ و ارزشمند ادبی دنیا است.

3- شاهنامه فردوسی، قلب ادبیات جهان را درنوردیده است. بسیاری از داستان‌های پهلوانان گوناگون شاهنامه در ادبیات جهان منعکس شده است. به گواهی آثار ادبی لامارتین فرانسوی، گوته شاعر آلمانی، ویکتور هوگو نویسنده بزرگ فرانسوی و بسیاری دیگر از شاعران و اندیشمندان جهان، شاهد تاثیرپذیری فراوان ایشان از داستان‌های شاهنامه فردوسی هستیم. شخصیت‌ها و مضامین داستان‌های شاهنامه در آثار این اندیشمندان بزرگ دنیا قابل ردیابی است و این گواهی روشن بر تاثیرات جهانی حکیم طوس است.

مردم‌شناسی، ویژگی ارزشمند شاهنامه
4- مردم‌شناسی، از دیگر ویژگی‌های ارزشمند اثر بزرگ فردوسی است. با مطالعه شاهنامه می‌توان به سابقه فرهنگی، ادبی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی ایران و ایرانیان دست یافت. سخاوت، شجاعت، وفای به عهد، نشاط، مهمان نوازی، مرزبانی و حراست از حدود و ثغور کشور، امداد و نیکوکاری و بسیاری دیگر از روحیات فردی و اجتماعی ایرانیان از جمله جلوه‌هایی است که در شاهنامه فردوسی به عنوان هویت ایرانی تبیین شده است.

5- فن‌ِبیان و توصیف قوی و ایجاز در سخن، از شاهکارهای فردوسی طوسی است. تصویرگری‌های فردوسی در شاهنامه، معجزه کلمه و کلام، کلیدواژه‌های جذاب و اثربخش، مخاطب سنجی و ایراد سخن به اقتضای حال و مقام، از ویژگی‌های سحر بیان حکیم طوس است. فردوسی در مقدمه بسیاری از داستان‌های شاهنامه با هنرمندی تمام، آرام آرام ذهن خواننده را درگیر ماجرا می‌کند و در نقاط اوج داستان، به انتقال موثر مضامین زیبا و مقاصد خود در ذهن مخاطب می‌پردازد.

6- شاهنامه فردوسی با حدود 60 هزار بیت شعر، یکی از بزرگترین آثار ادبی، هنری و حماسی دنیا است. 30 سال از عمر فردوسی برای سرودن شاهنامه هزینه شد و حکیم طوس با صدای بلند فریاد زد که «تو این را دروغ و فسانه نخوان». فردوسی داستان را برای سرگرمی بیان نکرد. او مفاهیم و مضامین اخلاقی و اجتماعی و تربیتی را رد قالب داستان، به زیباترین و موثرترین روش به ذهن مخاطب و خواننده منتقل می‌کند.

شاهنامه فردوسی و بیان نظریات علمی
7- شاهنامه فردوسی، دارای نظریات علمی جهانی است. برای نمونه نظریه علمی «عقده حقارت و شخصیت» متعلق به شخصیتی علمی به نام «آلفرد آدلر» اتریشی است. آدلر ویژگی‌هایی شامل تنفر، خشم، انتقام جویی، حسادت، تناقض رفتاری، ترس و هراس، استفاده ابزاری از ارزش‌ها و تکبر را از مختصات انسان‌های دارای عقده حقارت و شخصیت معرفی می‌کند. جالب توجه اینکه حکیم فرزانه طوس، هزار سال قبل از آدلر همه این ویژگی‌ها را در یکی از شخصیت‌های داستانی شاهنامه بیان کرده است. شغاد برادر ناتنی رستم، نماد شخصیتی است که دارای عقده حقارت و شخصیت است و تمام خصوصیت‌های بیان شده در نظریه عقده حقارت و شخصیت آدلر در این شخصیت داستانی شاهنامه متمرکز است. 

سال‌ها پیش، «هنرپیشه‌ای مشهور در لندن درگذشت که تمام شهرتش به بازی نقش هملت بود. فردوسی چند برابر شکسپیر داستان دارد که می‌توان از آن فیلم‌ها و نمایش‌ها تهیه کرد» (رک.جلال خالقی مطلق). بیش از هزار سال است که در باره ارزش و عظمت اثر فاخر فردوسی گفت‌وگو می‌کنیم، امید است از این شاعر گرانقدر که بر قله زبان و ادب فارسی می‌درخشد بیشتر بهره گیریم.