به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «راهنمای پژوهش‌های زردشتی» نوشته میگل آنخل آندرس تولدو و دنیل شفیلد با ترجمه عسکر بهرامی جامع‌ترین و به روزترین راهنمای پژوهش‌های زردشتی است که می‌تواند نیاز پژوهشگران را تا حد زیادی پاسخ گوید. این کتاب کم حجم اما پرمحتوا را فرهنگ معاصر منتشر کرده است.

در سال 2015 در مجموعه کتاب‌های The Wiley Blackwell companion to Religion اثری جامع درباره دین زردشتی با عنوان «راهنمای دین زردشتی» منتشر شد. در این اثر سترگ، سی و سه پژوهشگر متخصص، جنبه‌های گوناگون دین زردشتی را در سی و شش فصل معرفی کرده و چکیده آخرین دستاوردهای پژوهشی و گاه نظریات گوناگون درباره یک موضوع را آورده‌اند. بیشتر این مباحث پیشتر در مقالات یا کتاب‌های پراکنده مطرح شده‌اند، اما کمترین حُسن این کتاب آن است که تقریبا همه را یک‌جا دربردارد. با این همه مزایای کتاب از آن هم فراتر است و در حالی که برخی از همان مباحث را که پیش‌تر به زبان‌های کمتر دسترس منتشر شده بودند، به زبان انگلیسی دسترس ساخته است، شماری از موضوعات آن کاملا تازه و فاقد پیشینه‌اند.

کتاب «راهنمای پژوهش‌های زردشتی» در سه فصل تنظیم شده است؛ اوستایی و پهلوی، فارسی نو و گجراتی. دست‌نویس‌های اوستایی همراه با ترجمه پهلوی، فارسی میانه، فارسی میانه ساسانی، ادبیات فارسی میانه قدیم، گویش‌ها زردشتی یزد و کرمان، روایت‌هایی از زندگانی شخصیت‌های دینی، متن‌های فارسی زردشتی سده بیستمی، ترجمه‌های قدیمی گجراتی پارسی، بایگانی انجمن بهگرسات نوسازی، مناقشه گاهشمار در آغاز عصر چاپ، اصلاحات زردشتی و زبان‌شناسی ایرانی و... زیربخش‌های این کتاب را تشکیل می‌دهند.

دین زردشتی، دین ایران باستان، و یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین دین‌های جهان است که آثار آن در زمینه‌های مختلفی چون دین، تاریخ، زبان، و فرهنگ عامه تا به امروز باقی است. تاکنون نوشته‌های زیادی درباره مجموعه متن‌های بازمانده از این سنت دینی، و سنت بعدی آن، منتشر شده است که پژوهشگران حوزه‌های گوناگون، ناگزیر از مراجعه به آن‌ها هستند. پیشتر آثاری، به‌صورت مقاله یا کتاب، به معرفی موضوعی این پژوهش‌ها یا برخی از آن‌ها پرداخته‌اند.

کهن‌ترین منبع نخستین زردشتی کتاب اوستا است. اوستا شامل پنج كتاب يسنا، يشت‌ها، ويسپرد، خرده اوستا و ونديداد است. «گات‌ها» (سرودهاي مينوي اشو زرتشت) كهن‌ترين بخش اوستا و بخشي از يسنا به‌شمار می‌رود. اوستاشناسان تاريخ سرودن گات‌ها را ميان 1500 تا 800 پيش از ميلاد تخمين می‌زنند. كهن‌ترين نسخه خطی اوستا نیز به 821 سال پيش بازمی‌گردد. در آن سال شخصی به نام اردشير بهمن‌پور، به دستور استاد خود، اوستا را از يك نسخه‌ قديمی‌تری رونويسی كرده است. پس از آن، نسخه خطی كهنی كه به جای مانده است، مربوط به 682 سال پيش است كه از سوی شخصي به نام هيربد رستم مهربان به كتابت درآمده است.

کهن‌ترین آثار قابل تاریخ‌گذاری فارسی زردشتی به پس از دوره فتح ایران به دست مغول در اوایل سده سیزدهم میلادی تعلق دارند، و با زراتشت‌نامه اثر کیکاووس‌بن کیخسرو، و آثار متاخرتر زردشت بهرام پژدو آغاز می‌شوند. تاسیس امیرنشینی گجراتی در سده پانزدهم میلادی، هند غربی و زردشتیان ساکن در آنجا را به جهاتی با فرهنگ ایرانی یا فارسی‌مآب فراخوانده و با آغاز مکاتبات روایت‌های فارسی در 847 یزدگردی پذیرش فارسی از سوی پارسیان تقویت شد. متن‌های موجود به فارسی زردشتی - که تا تقریبا 750 سال زبان ادبی اولیه زردشتیان ایران، و تا سه سده مورد استفاده زردشتیان هند بود - به سهم خود اهمیت بسیار دارند و اسناد تاریخ جوامع زردشتی ایران و هند، طی دوره زمانی مورد مطالعه هستند.

نویسندگان کتاب درباره کهن‌ترین منبع زردشتی می‌گویند: اوستا به مجموعه متن‌هایی به زبان اوستایی گفته می‌شود و زبان اوستایی یکی از زبان‌های ایرانی باستان است که تاریخ آن به هزاره دوم تا هزاره نخست پیش از میلاد می‌رسد. این سروده‌ها را موبدان به صورت شفاهی انتقال و آموزش می‌دادند تا این‌که سرانجام در دست‌نویس‌هایی به کتابت درآمدند که قدیمی‌ترین نسخه موجود از آن‌ها به سده سیزدهم میلادی تعلق دارد.

پیکره ادبیات اوستایی در دو نوع دست‌نویس باقی مانده است: یکی متن‌های نیایشی و دیگری متن‌ها همراه با برگردان پهلوی. گروه نخست شامل متن‌هایی است که آن‌ها را در نیایش‌های بلند یسنا و نیایش‌های کوتاه از بر می‌خواندند. در این دست‌نویس‌ها متن‌های مختلف اوستایی را با هم درآمیخته‌اند و به آن‌ها دستورهایی برای راهنمایی انجام آیین‌ها -به پهلوی، پازند، فارسی نو، گجراتی- افزوده‌اند. گروه دوم حاوی مجموعه‌هایی است که در آن‌ها این دستورهای آیینی عموما حذف شده‌اند و هر متن اوستایی دارای ترجمه‌ای تفسیری به پهلوی، موسوم به زند است.



دو نمونه از این دست مقالات دنیل شفیلد در معرفی ادبیات فارسی زردشتی و گجراتی زردشتی پارسی است که به ویژه دومی، به دلیل ناآشنایی پژوهشگران با این زبان تاکنون حتی برای پژوهشگران اروپایی هم دور از دسترس مانده بود. تازگی و جامعیت این اثر انگیزه‌ای شد تا عسکر بهرامی به ترجمه آن بپردازد. وی می‌گوید: پس از ترجمه سه فصل مندرج در بخش ششم کتاب، با عنوان «منابع اولیه» به نظر رسید که این بخش به تنهایی می‌تواند راهنمای مناسبی باشد که پژوهشگران نه فقط مطالعات زردشتی بلکه دیگر حوزه‌ها را از تاریخ و فرهنگ و زبان‌های باستانی گرفته تا ادبیات به کار آید. این کتاب نیز ترجمه بخش ششم کتاب راهنمای دین زردشتی است، منابع اولیه برای شناخت دین زردشتی و زردشتیان را به اجمال معرفی می‌کند و به بیان دیگر، چکیده‌ای از چهار گروه اصلی منابع متنی اولیه به دست می‌دهد.

میگل آنخل آندرس تولدو در فصل یکم خلاصه‌ای از متن‌های اوستایی، دست‌نویس‌های اوستایی با ترجمه‌های فارسی میانه (پهلوی) آن‌ها و نوشته‌های فارسی میانه ارائه می‌کند. وی در این فصل فهرستی از ویراست‌ها، ترجمه‌ها و مطالعات انجام شده بر روی این آثار را با ارجاع کوتاه ذکر کرده است و خواننده می‌تواند اطلاعات کامل کتابشناختی هر اثر را در کتابنامه پایان کتاب بیابد.

با این همه نویسنده جز چند مورد، پژوهش‌های فارسی‌زبان را نیاورده و مترجم در حد توان در رفع این کاستی کوشیده و پژوهش‌های فارسی‌زبان و چند پژوهش اروپایی از قلم افتاده را درون قلاب افزوده و به همین ترتیب کتابنامه پایانی را نیز تکمیل کرده است. همچنین در بخش «به زبان‌های اروپایی» تنها آثار اروپایی‌زبان ذکر شده است ولی کتاب‌های اردو و گجراتی و برخی کتاب‌های فارسی به‌ویژه آن‌ها که در خارج از ایران چاپ شده‌اند در بخش فارسی، اردو و گجراتی آمده‌اند. در مورد آثار غیرفارسی، زبان اثر در پایان مشخصات آن افزوده شده است.

دو فصل نوشته دنیل شفیلد درباره آثار زردشتی به فارسی نو و گجراتی برای پژوهشگران دین زردشتی هم تا سالیان اخیر ناشناخته بوده‌اند؛ به ویژه متن‌های گجراتی زردشتی ‌در واقع بکر و دست نخورده باقی مانده‌اند. از این رو این بخش‌ها نه صرفا خلاصه مطالعات موجود، بلکه پژوهش‌‌هایی دست اول هستند. همچنین باید گفت که این فصل‌ها بیشتر توصیف‌اند و تصویری از ادبیات فارسی زردشتی و گجراتی زردشتی، تاریخ و سیر تحولات و مهمترین آثار آن‌ها به دست می‌دهند.

پژوهشگر این حوزه‌ها بیشتر نیازمند شناخت ادبیات ایران باستان و رده‌های دسترسی به متن‌های آن است و اگر چه آثار پیشتر منتشر شده، همچنان راهگشایند، این کتاب نیز می‌تواند بخش دیگری از نیاز پژوهشگران را پاسخ گوید؛ زیرا از یک‌سو مباحثی چون ادبیات فارسی زردشتی و گجراتی زردشتی، پیشتر چندان مطرح نشده‌اند و از سوی دیگر، در حوزه ادبیات اوستایی و پهلوی هم پس از انتشار آن آثار، پژوهش‌های دیگری منتشر شده است.

کتاب «راهنمای پژوهش‌های زردشتی» در 136 صفحه، شمارگان 1000 نسخه و بهای 20 هزار تومان از سوی فرهنگ معاصر منتشر شده است.