تاجیک نشان می‌دهد چطور و چگونه سبک زندگی در دوران معاصر جای خود را به آرمان‌خواهی داده است. این مدرس دانشگاه شهید بهشتی در کتاب خود درباره تغییر ماهیت جنبش‌ها و مطالبات سیاسی در دوران کنونی صحبت می‌کند. او رخت بربستن آرمان‌خواهی را در دوره معاصر آشکار می‌کند و نشان می‌دهد، آنچه اکنون و در زمانه فعلی اهمیت دارد سبک زندگی است.
تاجیک دوگانه قدرت - مقاومت در دوران انقلاب ۱۳۵۷ را این‌طور توصیف می‌کند: روزی روزگاری، در حاشیه فراگفتمان پهلویستی، شاهد شکل‌گیری پادگفتمانی دینی ـ انقلابی با استعداد و داعیه‌ای هژمونیک بودیم. نظام دانایی و رژیم حقیقت حاکم بر این گفتمان (گفتمان انقلاب اسلامی ۱۳۵۷)، کاملا با نظام حقیقت پهلویستی بیگانه و در تضاد بود.
گروه‌های مرجع مقبول و مشغول آن‌ها، متفاوت با گروه‌های مرجعی بودند که در دوران پهلوی وظیفه بازتولید گفتمان پهلویستی را بر عهده داشتند و منابع و ماخذ و سازوکارهای تولید آگاهی و هدایت نگرش‌ها و رفتارها یا اذهان و ابدان نیز، از آنچه در ساحت گفتمان پهلویستی بود فاصله بسیار داشت.
از نظر این مولف انقلاب اسلامی منجر به درهم شکسته شدن گفتمان پهلویستی شد و گفتمان بدیلی تحت عنوان انقلاب اسلامی جایگزین آن شده است. اما او این بحث را پی می‌گیرد و نشان می‌دهد چطور این گفتمان ضدگفتمان قدرت مسلط خود تغییر ماهیت می‌دهد.
تاجیک در این کتاب به عقاید فوکو اشاره می‌کند و می‌گوید: «قدرت در تمامی روابط انسانی حضور دارد _ خواه این رابطه با زبان برقرار شود، خواه رابطه‌ای عاشقانه باشد، و خواه رابطه‌ای اقتصادی، در همه این روابط یک طرف می‌کوشد طرف دیگر را مهار کند و زیر فرمان بگیرد _ اما این رابطه‌ها متحرک و تغییرپذیرند و برای ابد ثابت نیستند...
رابطه قدرت ایجاب می‌کند هر دو طرف از درجه‌ای از آزادی برخوردار باشند. حتی اگر رابطه‌ای قدرت به کلی نامتعادل باشد، رابطه‌های قدرت همواره امکان مقاومت را در خود دارند. پاسخ من به کسانی که می‌گویند: اگر قدرت همه جا هست جایی برای آزادی نیست، این است که رابطه قدرت درست به این دلیل همه جا هست که آزادی همه جا هست.»
او در بخش دیگری از کتاب می‌گوید: «مقاومت نمی‌تواند مستقل از قدرت باشد. ویژگی روابط قدرت این است که متکی است به کثرت نقاط مقاومت: این نقاط نقش دشمن، هدف، حمایت یا دستیابی به مناسبات قدرت را بازی می‌کنند. این نقاط می‌توانند در هر جایی در شبکه قدرت باشند. قدرت چیزی نیست که به وسیله عاملان قدرتمند تحمیل شود، زیرا قدرت به وسیله کسانی که از آن حمایت کرده و کسانی که در مقابل آن مقاومت کرده‌اند، مشترکا به وجود آمده، قدرت در میان شبکه‌های اجتماعی ناهمگن و پیچیده توزیع می‌شود، شبکه‌هایی که به وسیله مبارزرات در حال رشد برجسته می‌شوند، قدرت چیزی نیست که بتوان برای آن محلی خاص در شبکه در نظر گرفت.»
کتاب در آغاز تعابیری را از آلن بدیو (فیلسوف معاصر فرانسوی) که به زندگی امروزی اشاره دارد. نویسنده در این باره می‌گوید: «انسان دموکراتیک، تنها در اکنون محض زندگی می‌کند و قانونی جز میل زودگذر ندارد. امروز یک غذای چرب و لذیذ به همراه شراب نوش جان می‌کند. فردا، یک بودایی تمام عیار است، روزه زاهدانه، آب زلال و توسعه پایدار. دوشنبه، به قصد داشتن اندامی متناسب، ساعت‌ها بر روی یک دوچرخه ثابت رکاب می‌زند. سه شنبه، تمام روز را می‌خوابد و شکم چرانی مفصلی می‌کند. چهارشنبه، قصد خود را بر مطالعه فلسفه ادامه می‌دهد اما ترجیح می‌دهد هیچ کاری انجام ندهد. روز پنج شنبه سر ناهار سیاست است که او را شعله‌ور می‌کند.»
ایران ناخوش است؟
در این کتاب به پرسش جالبی درباره ایران پاسخ داده می‌شود که با گذشت تاریخی طولانی، ما ایرانیان با همان پرسش مواجه‌ایم: ایران آیا ناخوش است؟ آیا جامعه امروز ما به نوعی بیماری مالیخولیا، سکته، فلج، استسقا، هاری، جهل‌مندی مضاعف و کوررنگی مبتلاست؟
کمتر تردیدی وجود دارد که امروز بیماری‌ای از نوع مالیخولیا بر دماغ برخی از تدبیرگران منزل و اهل منزل ما عارض شده که این چنین ترتیب حجرات دماغی آنان را بر هم زده و افکار و گفتار و رفتار آنان را از یک نسق و قرار منطقی خارج کرده است؛ بی‌جهت شادمانند و بدون علت محزون، در جای ترس سرخوشند و در محل امن بیمناک، نیست را هست می‌پندارند و هست را نیست، بی‌ادبی را ادب می‌پندارند و ادب را بی‌ادبی، خودی را غیر می‌انگارند و غیر را خودی، فرصت را تهدید می‌پندارند و تهدید را فرصت، واقعیت را توهم خیال تصور می‌کنند و توهم و خیال خود را واقعیت و حقیقت.
برخی از آنان مبتلا به مرض استسقا نیز هستند. این بیماری که در انسان به تشنگی سیراب ناشدنی می‌انجامد، در اصحاب سیاست به تشنگی سیراب ناشدنی قدرت و منفعت انجامیده است. این مرض از تولید میکروب‌های سمی در خون پیدا می‌شود و این بیمار همواره در خود یک هیجان و قلق و اضطراب مشاهده می‌کند و آنی آسوده زیست نمی‌کند.
در بخشی دیگراز کتاب به نسل امروز و خصایص آن اشاره می‌کند و چنین می‌گوید: «اگر بخواهیم برای نسل کنونی جامعه ایرانی نامی بگذاریم، آن نام کدام است: نسل چیپس و روغن نباتی، نسل اینترنت و فضای مجازی، نسل الکی‌خوش، نسل بی‌کار و بی‌عار، نسل سالار و با سیادت، نسل خودمختار خود تاکیدگر، نسل کیسه گردو (همیشه ناراضی و نق‌زن)، نسل عجول، نسل سوخته، نسل پدرسوخته، نسل ...؟ نمی‌دانم شاید همه این نام‌ها بر این نسل قابل اطلاق باشد. آنچه مشخص است نسل امروز جامعه ما نسل در حال رفتن و دورشدنی است؛ دارد می‌رود تا از نسل گذشته و عادت‌واره‌ها و فرهنگش دور شود، تا از مناسبات و استلزامات گفتاری و رفتاری رسمی و حاکم دور شود، تا از بداخلاقی‌های اخلاقی دور شود، تا از فضای به شدت سیاست‌زده و قدرت‌زده جامعه دور شود، تا از حال بی‌حال و آینده بی‌آینده دور شود، تا از بی‌تدبیری و بی‌مسئولیتی مسئولان دور شود، تا مناسبات و روابط به شدت آفت‌زده و فاسد دور شود، تا از خود غمین و گرفتار در زندگی روزمره دور شود، تا از رویت ناشدن‌ها و نشنیده ناشدن‌ها دور شود، تا از تحقیرها و تصغیرها و تحدیدها و تهدید‌های این و آن دور شود. در یک کلام، نسل امروز ما همانند جامعه امروز ما در حال گذر و گذار است، اما گذر و گذار به کجا، به کدام سو، به کدام مقصد و مقصود، نه تو دانی و نه من.»
تلفن همراه و جنبش در جیب
یکی از مظاهر دنیای امروز تلفن‌های همراه است که در زندگی روزمره ما رخنه کرده و همواره با ما هستند. طراحان نرم‌افزارها هر روز با ارتقای سیستم تلفن‌های همراه امکانات بیش‌تری را در اختیار کاربران خود قرار می‌دهند. یکی از مشکلاتی که در دنیای امروز رخ داده است تعریفی است که ما از بازیگر و کنش‌گر سیاسی ـ اجتماعی به عنوان یک فردی که متفاوت و متشخص و متخصص داریم، در صورتی که امکانات دیجیتال این امکان را برای همه به وجود آورده تا به خلق امر سیاسی و اجتماعی و کنش‌های غیر مرسوم و غیر متعارف جنبشی ـ شورشی بپردازند. این نوع سیاست‌پیشگی و کنش‌گری، خود به سیاست و جنبشی میکرو و خلاق و متکثر و متلون دامن زده که می‌توان آن را «سیاست در جیب» و جنبش جیب نام نهاد.
کتاب «زیست جنبش» تالیف محمدرضا تاجیک در 230 صفحه از سوی نشر نگاه معاصر به بهای 29 هزار تومان منتشر شده است.
نظر شما