حنیف قلندری، پژوهشگر تاریخ علم و عضو هیات علمی دانشکده تاریخ علم دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) درباره تصحیح و ترجمه رساله «منتهی الادراک فی تقاسیم الافلاک» که نخستین اثر جامع در هیئت بطلمیوسی است، گفت: این اثر در سده ششم هجری قمری نوشته شده است. گفتنی است بسیاری از نویسندگان آثاری که در زمینه علم هیئت تالیف می‌شده‌اند، الزامی بر منجم بودنشان نبوده است و تنها محقق بوده‌اند. می‌توان گفت این اثر اولین اثر جامع در زمینه علم هیئت در دوره اسلامی است.
 
وی در پاسخ به این پرسش که اصلی‌ترین تمرکز این رساله در بحث‌های نجومی کدام شاخه از این علم بوده است، گفت: اغلب رساله‌های هیئت مربوط به کیهان‌شناسی است و موضوعاتی چون وضعیت آسمان و سیارات نسبت به یکدیگر را شامل می‌شود. با کمی تسامح می‌توان گفت که برآمده از همان سنت ارسطویی است که اشاره به تفاوت فیزیک آسمان با فیزیک زمین دارد؛ بنابراین بررسی و پژوهش درباره این دو متفاوت است.  
 
به گفته قلندری، آن‌ محتوایی که در کتاب‌های هیئت به عنوان فیزیک زمین شناخته می‌شود، به طور عمده در پاسخ به این پرسش است که وضع یا پدیداری آسمان در نقاط مختلف زمین چگونه است؟ که در تحقیقات معاصر نام آن را جغرافیای ریاضی می‌گذارند. وی گفت: در کل کتاب‌هایی که در زمره سنت هیئت‌نگاری تالیف می‌شدند، دارای اسامی متنوعی بودند؛ به طور عمده موضوع آن‌ها کیهان‌شناسی است و کمتر درباره رصد آسمان مطالبی درج شده است. البته باید گفت، هر نویسنده‌ای اطلاعات رصدی مشخصی از عصر خود را در کتابش می‌آورده.
 
قلندری تاکید کرد: در سال 553 کتاب « منتهی الادراک فی تقاسیم الافلاک» نوشته ابومحمد‌عبدالجبار خَرقی که در سال 553 نوشته شده است، محتوای اصلی آن به موضوعات کیهان‌شناسی بازمی‌گردد؛ اما راجع به مکان سیارات هم توضیحاتی درج شده است. همچنین درباره  قرانه‌های (نزدیک شدن دو سیاره به یکدیگر) هم مباحثی را برای درک بهتر آورده است.
 
وی افزود: گفتنی است، در این نوع اطلاعات دلیل نمی‌شود که بگوییم تمامی اطلاعات بر پایه رصد‌های دقیق در آسمان است، چراکه همانگونه که پیش‌تر هم اشاره شد موضوع اصلی مباحث کیهان‌شناسی است که نویسنده اشاره‌ای هم به  بحث‌های رصدی در آسمان هم داشته است.
 
این مورخ تاریخ علم با اشاره به نویسنده کتاب گفت: یکی از مواردی که تا پیش از تصحیح این کتاب وجود داشته خطایی بوده است که بسیاری از پژوهشگران درباره نام نویسنده مرتکب می‌شدند. نویسنده این کتاب منتسب به شهری به نام خَرق است که در سه فرسخی مرو بوده است. در کل دو فرد مشهور منتسب به این شهر در تاریخ علم به نام‌های ابوبکر خَرقی و عبدالجبار خَرقی بودند که برخی مورخان این اثر را به ابوبکر خَرقی منسوب کرده‌اند. این یک اشتباه است که صحت این امر از زمان فوتشان می‌توان فهمید.
 
وی افزود: عبدالجبار خَرقی یک نویسنده‌ و محقق بوده است که تخصصش علوم دقیقه بوده است. این اولین تصحیح کتاب است. گفتنی است پیش از این مقدمه کتاب توسط آیلهارد ویدمان به آلمانی ترجمه شده بود اما تا کنون کل کتاب تصحیح نشده بود و محققان دیگری بودند که در آثار خود به این نسخه استناد کرده‌اند.
 
قلندری ضمن اشاره به نام‌های این محققان عنوان کرد: این اثر دارای چهار نسخه است که تنها یک نسخه آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی و سه نسخه دیگر آن هم در اروپا قرار دارد. اغلب پژوهشگرانی که در آثار خود به این کتاب استناد کرده  اغلب به اشتباه نام ابوبکر خَرقی را درج کرده‌ بودند.
 
قلندری درباره روند تصحیح این اثر گفت: معمولا در تصحیح این آثار تغییر و دخل و تصرف چندانی در متن و محتوای اصلی به وجود نمی‌آید، اصولا در فرآیند تصحیح انتقادی روش به‌گونه‌ای است که تصحیح‌گر با مشاهده اسناد گوناگون نزدیک‌ترین و درست‌ترین متن به نوشته نویسنده را انتخاب می‌کند؛ چراکه نسخه‌ای که مستقیما به نویسنده منسوب داده شود وجود ندارد. بنابراین متنی تهیه شده است که به آنچه نویسنده فراهم کرده است نزدیک‌تر باشد. برای انجام این کار باید اختلاف نسخه‌ها در متن آورده شود. وی افزود: در توضیحات یا شرح کتاب عبارت‌هایی آورده شده است که از نشانه‌گذاری‌های مدرن برای تفهمی بهتر مخاطب استفاده شده است. در غیر این صورت در خود متن هیچ دخل و تصرفی صورت نمی‌گیرد و اتفاقا مصحح باید متنی را بنویسد که به زمان مولف نزدیک‌تر است.
 
قلندری با اشاره به فرآیند ترجمه کتاب که در خلال تصحیح صورت گرفته است، گفت: در انتهای متن عربی برای خوانندگان فارسی‌زبان ترجمه فارسی هم درج شده است؛ چراکه مخاطبان اصلی این کتاب دانشگاهیان و دانشجویان خواهند بود.