علت چیست؟
اگر بخواهیم به طور دقیق منشا آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌ها را عنوان کنیم با نگاهی اجمالی به تاریخ این نوع حادثه طبیعی، پژوهش‌ها و کتاب‌هایی چون «مخاطرات طبیعی» نوشته کمال امیدوار و «کتاب مرجع مخاطرات طبیعی ایران» به قلم محمدفرید لطیفی، باید گفت شمار زیادی از آتش‌سوزی‌ها در مراتع و جنگل‌ها ناشی از فعالیت‌های انسانی بوده است که تحت تاثیر عوامل طبیعی تنها تشدید شده‌اند.
علاوه‌بر آن رطوبت هوا یکی از پارامترهای مهم جوی در تعیین پتانسیل شروع و گسترش آتش‌سوزی در یک ناحیه است؛ بطوری که در مطالعات انجام شده، رطوبت نسبی هوا، بیشترین همبستگی را با وقوع و میزان گسترش آتش‌سوزی دارد.»
در این میان اسمعیل کهرم، مولف باسابقه در حوزه محیط‌زیست و خالق کتاب «خاطرات یک عابر» در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا با اشاره به تاثیر عوامل جوی در آتش‌سوزی جنگل‌ها معتقد است؛ یکی از عوامل طبیعی آتش‌سوزی، قطرات شبنم هستند. در واقع این قطره‌های آب روی برگ‌ها و درختان، نقش کانون را برای نور خورشید ایفا می‌کنند که در ابتدا باعث سوخته شدن برگ‌های نازک و خشک زمین جنگل می‌شوند و در نهایت منجر به آتش‌سوزی اراضی وسیع‌تری می‌شود.
از سوی دیگر، هر چقدر سرعت وزش باد بیشتر باشد، شدت آتش‌سوزی نیز زیادتر خواهد شد، دلیل این امر وزش باد است که باعث جابجایی هوا و در نتیجه رسیدن میزان بیشتری اکسیژن به محیط در حال سوختن می‌شود. در این زمینه اگر باد از ناحیه خشکی بوزد اثر زیادتری در افزایش آتش‌سوزی دارد.
علاوه‌بر موارد یاد شده، این پژوهش به دیگر عوامل جوی موثر در اوج گرفتن حریق در جنگل‌ها اشاره دارد؛ بنا بر یافته‌های این پژوهش، «افزایش دما باعث افزایش تبخیر و تعرق و در نتیجه خشک شدن مواد سوختنی می‌شود و می‌تواند یکی از عوامل موثر در بروز آتش‌سوزی باشد؛ همچنین بارندگی یکی از عوامل کنترل‌کننده آتش است چرا که افزایش بارندگی در یک ناحیه باعث افزایش رطوبت می‌شود. در این زمینه باید به مقدار بارندگی و سیستم بوجود آورنده آن دقت کرد چرا که بارندگی‌هایی که همراه باد رعد و برق شدید باشند (تندر استورم‌ها) خود می‌تواند باعث بروز آتش‌سوزی شوند.»
یکی دیگر از عوامل موثر در باب این حوادث، شرایط پایداری و ناپایداری جوی است. هر چقدر هوا ناپایدار باشد جریان هوا و باد بیشتر خواهد بود؛ در واقع در اثر ناپایداری است که جریان هوا شکل می‌گیرد و هوا از مکانی پرفشار به سوی مکانی کم‌فشار جریان می‌یابد. در پژوهش یاد شده به جریانات صعودی ناشی از ناپایداری هوا اشاره کرده است؛ در این پژوهش آمده است؛ «ناپایداری جوی میزان گسترش و شدت آتش‌سوزی را بوسیله افزایش جریانات صعودی و ارتفاع ستون دود، افزایش شانس انتقال خاکسترها و مواد نیم‌سوخته توسط ستون دود و رشد آتش و افزایش در سرعت بادهای همرفتی در سطح زمین بطور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌دهد.»
اما فارغ از عوامل گفته شده نظیر باد و خشکی هوا، فعالیت‌های انسان در طبیعت اگر بیشتر از شرایط هوا در رخداد این آتش‌سوزی نقش نداشته باشد کمتر از آن هم نیست؛ چند روزی می‌شود که آتش به جان ارتفاعات رشته کوه زاگرس افتاده است وسعت زیادی از اراضی جنگلی خاییز و گچساران تحت تاثیر آتش از بین رفته است؛ کمال‌الدین ناصری، رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه فردوسی در گفت‌وگوی خود با برنا معتقد است؛ «بخش زیادی از این آتش‌سوزی‌ها ناشی از عامل انسانی است که برخی از آن‌ها نیز به علت تعارض میان افراد محلی و برخی دستگاه‌های دولتی به وقوع می‌پیوندد. در مواردی شاهد بوده‌ایم که شکارچی محلی و یا یک شکارچی که از محلی دیگر به منطقه آمده است، این آتش‌سوزی را به صورت عمدی ایجاد می‌کند.»
وی به استناد به گفته یکی از مقامات شهرستان گچساران خاطرنشان کرد: بنا بر گفته یکی از مقامات شهرستان گچساران این آتش‌سوزی ناشی از اختلافات قومی و ایلی بوده است.
به گفته کهرم؛ یکی از عوامل موثر در ادامه این آتش‌سوزی، عدم توانمندی نیروی انسانی و امکانات لازم در مهار آتش است. همواره یکی از گروه‌هایی که در زمان اطفای حریق به کمک نیروهای دولتی و ارتش می‌‌آیند؛ کمک‌های مردمی و گروه‌های مردم‌نهاد هستند. این امر در تمام دنیا رواج دارد و نمونه چنین فرایندی بارها در کشورمان اتفاق افتاده بود؛ برای مثال در منطقه رینه در پایکوه دماوند و در استان مازندران مشابه چنین آتش‌سوزی چند سال پیش رخ داد و زمانیکه به اطلاع مسئولان امر رسید در نهایت ساکنان محلی با حداقل امکانات تلاش در جهت اطفای حریق داشتند.
کهرم افزود: برای حل این معضل دو مشکل اساسی باید برطرف شود؛ یکی از آن‌ها پایش محیط طبیعی و دیگری بهبود تکنیک افراد است. یکی دیگر از معضلاتی که این روزها به شدت خود را نشان داد این بود که جنگل در کشور ما ارزش چندانی به ویژه برای مسئولان امر ندارد.
نظر شما