در قرن اخیر، مشکلات زیست‌محیطی در کوهستان به‌طور چشمگیری افزایش داشته است. امروزه اهمیت حفاظت از محیط کوهستان به‌عنوان یکی از حساس‌ترین اکوسیستم‌های موجود روی کره خاکی، تا جایی است که در بسیاری از کشورها، قوانین و رهیافت‌های ویژه‌ای برای آن درنظر گرفته شده است.
کتاب «کوه‌ها از هستی تا نیستی؛ مبانی حفظ محیط کوهستان» تألیف مشترک امین معین و مسعود فرخ‌بخش، با هدف انتقال اطلاعات و آموزش حفظ محیط زیست و رفتار درست در حفظ محیط کوهستان به‌ویژه برای کوهنوردان تدوین شده است. این کتاب در چهار فصل، ابتدا مفاهیم کلی را مطرح و در ادامه اهمیت مناطق کوهستانی، عوامل تخریب‌کننده محیط کوهستان و اصول کوهنوردی پاک را مورد بررسی قرار می‌دهد.
کوه‌ها؛ برج‌های آب شیرین جهان
«تقریبا یک پنجم سطح خشکی‌های جهان را کوه‌ها تشکیل می‌دهند. بیش از نیمی از جمعیت جهان به منابع آب کوه‌ها برای کشاورزی، برق، صنایع و از همه مهم‌تر آشامیدن وابسته هستند. بیش از یک میلیارد نفر از جمعیت جهان مستقیما تحت‌تأثیر کوه‌ها قرار دارند. سرچشمه مهم‌ترین رودهای جهان مثل نیل، آمازون، گنگ و بسیاری رودهای دیگر در کوه‌ها قرار دارد، به همین دلیل کوه‌ها را برج‌های آب شیرین جهان نامیده‌اند. 28 درصد از جنگل‌های جهان در نواحی مرتفع واقع شده‌اند. کوه‌ها به دلیل کمربندهای ارتفاعی مختلف، شیب و جهت‌های جغرافیایی، دارای بیشترین تنوع گیاهی و جانوری هستند.
کوهستان الهام‌بخش انسان در چیرگی بر موانع و دشواری‌ها بوده است. کوه نماد مقاومت، استحکام، پایداری و سربلندی است و در عین‌حال جزو آسیب‌پذیرترین و شکننده‌ترین اکوسیستم‌ها به‌شمار می‌آید. از این‌رو این اکوسیستم‌ها را در زمره نقاط داغ تنوع زیستی طبقه‌بندی نموده‌اند. موقعیت کوهستان بر اقلیم اطرافش تأثیر می‌گذارد و با آب‌وهوای بارانی و برفی رابطه مستقیم دارد. برای مثال، وقتی که توده‌های هوا به بالا و بر فراز کوه‌ها می‌روند، هوا سرد می‌شود و بارش‌ها ایجاد می‌شوند، ولی با پایین آمدن از ارتفاعات، دوباره گرم و خشک‌تر می‌شوند و بخش زیادی از رطوبت خود را از دست می‌دهند.»
نقش یخچالها در اقلیم و منابع آبی
«یخچال‌های ایران جزء منابع آبی هستند که نسبت به آن‌ها شناخت بسیار کمی وجود دارد. سطح این یخچالها در حدود 20 کیلومترمربع برآورد شده است و حجم یخچال‌های ایران حدود 3.2 میلیارد مترمکعب است. عملکرد یک یخچال طبیعی ازنظر منابع آب را می‌توان به سدی تشبیه نمود که آب مازاد را در فصول پرآبی درخود ذخیره می‌کند تا در فصول گرم و اوقات کم‌آبی مورد استفاده مناسب قرار گیرد. همانطور که یک سد با دیواره‌های کوچک‌تر، منابع آبی کمتری را می‌تواند نگه دارد، یخچالها و برفچال‌ها نیز اگر خط برف بالاتری داشته باشند، توان کمتری در ذخیره منابع آبی خواهند داشت. امروزه به خاطر گرمایش زمین، خط برف بالاتر رفته است و این پدیده را به وضوح می‌توان در مناطق یخچالی کشور مشاهده نمود.
از اهمیت یخچال‌های ایران می‌توان به نقش و ابعاد آن‌ها در چرخه آب شیرین و همچنین تنوع جانوری و گیاهی منحصر به‌فرد در نواحی یخچالی نام برد. برخی از مهم‌ترین رودهای ایران منشأ یخچالی دارند. در مورد اینکه چند درصد از رودهای کشور منشأ یخچالی دارند، عدد دقیقی مشخص نشده است، اما می‌توان به رودهای زیر در مناطق یخچالی اشاره کرد: منطقه یخچالی تخت سلیمان، منطقه یخچالی سبلان، منطقه یخچالی دماوند، منطقه یخچالی اشتران‌کوه، منطقه یخچالی زردکوه.»
نخستین چاپ کتاب «کوه‌ها از هستی تا نیستی؛ مبانی حفظ محیط کوهستان» در 272 صفحه با شمارگان یک‌هزار نسخه به بهای 38 هزار تومان از سوی انتشارات سنایی راهی بازار نشر شده است.
نظرات