سبزواری، غزل‌سرای انقلاب بود
محمدرضا سنگری به‌عنوان سخنران نخست این جلسه به تقدیر از خانواده حمید سبزواری و عوامل تهیه مجموعه «این بانگ آزادی» پرداخت. سنگری در ادامه گفت: «به دنبال حیرتی که در پی انقلاب اسلامی به مردم دست داد، کسانی مثل مرحوم سبزواری، طاهرزاده، مشفق کاشانی، مهرداد اوستا، و... راه خود را که همراهی این راه بود پیدا کردند. اما در این میان حمید سبزواری ویژگی‌های برجسته‌ای دارد که او را از سایرین جدا می‌کند. مقام معظم رهبری در مقدمه منحصر به فردی که بر یکی از آثار سبزواری نگاشته است و همچنین در پیامی که به مناسبت درگذشت او مرقوم کردند، به ذکر ویژگی‌های سبزواری پرداختند. حضرت آقا می‌فرماید او شاعری صریح است و آرمان‌های خود را بی‌پروا ابراز می‌کند. برخی از ما ممکن است در جایگاهی از ابراز باورهای خود اجتناب کنیم اما سبزواری این‌گونه نبود. ویژگی دیگری که رهبری به آن اشاره کردند، ثابت قدم بودن است که در این راه از هیچ ملامتی نترسید. از خصوصیات دیگر ایشان که رهبری اشاره کردند می‌توان موقعیت‌شناسی، انقلابی زیستن، وفاداری به انقلاب، پیشکسوت و پیشرو بودن، و بهره‌مندی از زبان فاخر را برشمرد.»
وی در خاتمه صحبت‌های خود با بررسی آماری قالب‌های مختلف شعری سبزواری در مجموعه «این بانگ آزادی» او را غزل‌سرا و سرودسرای انقلاب خواند.
سبزواری چهره‌ای ثابت قدم بود
آیت الله رشاد به‌عنوان سخنران دیگر این برنامه گفت:«4 سال است که جامعه ادبی در غم فراق اوست. خاطرات خوبی از مراوده با استاد داریم. جلسات شعرخوانی‌ای که برگزار می‌شد که از حضور این استاد عزیز بهر‌ه‌مند می‌شدیم. در محضر حضرت آقا جلساتی غیر از جلسات عمومی شعرخوانی تشکیل می‌شد که افراد محدودی در آن جلسات حضور داشتند. استاد حمید سبزواری هم در این جلسات حضور داشتند و احترام حضرت آقا به مرحوم سبزواری فوق‌العاده بود. توجهی که ایشان به استاد سبزواری داشتند کاملاً مشخص و برجسته بود و با علاقه خاصی اشعار استاد سبزواری را گوش می‌داد.»
وی افزود: «رهبر معظم انقلاب نه از این جهت که امام سیاسی امت است، امام فرهنگی امت نیز هست و در عرصه فرهنگ و ادب و هنر بی‌نظیر است. بی‌تردید در تاریخ ایران رهبر و سیاستمداری با این جامعیت که در همه عرصه‌های هنر توانا باشد نداریم. وقتی از زبان ایشان مولفه‌ها و ویژگی‌های ادبی استاد سبزواری را می‌شنویم نه از این جهت که رهبر و شخصیت سیاسی است و مرجع است، بلکه از آن جهت که یک کارشناس ادبی و فرهنگی و هنرشناس و فرهنگ‌شناس است می‌شنویم، صرفا ارزش معنوی ندارد و صرفا ارزش سیاسی و تاریخی ندارد بلکه ارزش فنی آن از همه این ارزش‌ها بالاتر است. اعتراف کنیم و عذر تقصیر از پیشگاه این استاد ادب و تاریخ انقلاب بریم که جامعه ما و کشور ما و جامعه نخبگانی و ادبی ما حق استاد سبزواری را به خوبی ادا نکرد. اخیراً هم خدمت مدیر حوزه هنری عرض کردم که یکی از کارهای مهمی که این روزها باید انجام شود برگزاری یک کنگره درخور و فراخور استاد حمید سبزواری است. بنده همین جا قول می‌دهم که پژوهشگاه و گروه ادبیات و اندیشه هم در کنار حوزه هنری باشد و این کنگره را برگزار کنیم. استاد حمید سبزواری استادی ارزشمند و اندیشمند و صاحب اندیشه و صاحب فکر بود. شعر را به خدمت فکر گرفته است شعر را به استخدام اندیشه در آورده است و شعر را در استخدام ایمان و آرمان به‌کار گرفت. او پیش از آنکه به مفهوم استعاری آن شاعر باشد به مفهوم لغوی آن شاعر است. دارای اندیشه بلند و فکری عمیق است.»
وی افزود: «از جمله امتیازات استاد حمید سبزواری این است که شعر او چندان فراز و نشیب ندارد. وقتی شعر برجستگان ادبی ایران را بررسی کنید، مثلاً حافظ را که از قله‌های شعر فارسی محسوب می‌شود ببینید، متوجه می‌شوید که اشعار بسیار سطحی‌اش به دوران جوانی مربوط می‌شود. استاد شهید مطهری با همان نگاه نقادانه که در همه عرصه‌ها داشت در حوزه ادب و شعر هم وقتی وارد ارزیابی حافظ شد اشعار او را بسیار فنی طبقه بندی کرد و به صراحت گفته است که برخی اشعار حافظ بسیار سست است و از لحاظ ارزش ادبی هم ارزش پایینی دارد و کمتر کسی چنین جراتی دارد. اما استاد حمید سبزواری اوایل دهه ۳۰ تا اواخر دوره حیات وقتی اشعارش را ورق میزنی فراز و نشیب کمی در اشعار مشاهده می کنی و حتی شعرهای جوانی‌اش هم شعر فاخر و پخته‌ای است. البته روند تکاملی بوده اما لازم است بیان شود که خیلی فراز و فرود نداشته است و این خصوصیتی است که در کمتر شاعری می‌توان سراغ گرفت. به هر حال ما خیلی کوتاهی کردیم و شخصاً دغدغه دارم که این موضوع را پیگیری کنم تا یک کنگره در خور شأن استاد حمید سبزواری و فراخور شخصیت ایشان برگزار کنیم. این کنگره می‌تواند یک کنگره علمی باشد نه فقط یک کنگره ادبی.»
وی خاطرنشان کرد: «من اینجا در کنار این گله و ذیل این عذرتقصیر آوردن، لازم می‌دانم از این دو استاد عزیز که اهتمام کردند و این اثر ارزشمند را جمع‌آوری کردند تشکر کنم. استاد محترم جناب آقای اسرافیلی و جناب آقای محدثی از هر دو بزرگوار بابت این کار خالصانه و ارزشمندشان تشکر می‌کنم. همه ما فراز و فرود فکری و فراز و فرود ایمانی و آرمانی و فراز و فرود سیاسی داشته‌ایم او کسی بود که با جست‌وجو راه را پیدا کرد. او با چراغ فطرت از ابتدا راه را پیدا کرده بود و درنهایت در واقعه ۱۵ خرداد گم شده خودش را پیدا می‌کند. او در قصیده نام‌آور است. این روزها قصیده سرا کم داریم او سعدی را در قلمرو قصیده احیا کرد و سعدی زمان خود شد. از ویژگی‌های استاد سبزواری ثبات قدم اوست که ۷۰ سال در اوج بود و هیچ گاه میانه نبود. با اینکه غزل قالب عاشقانه دارد او شعر غیرشرعی نگفت و غزلیات او همه غزل حماسه است. همه فکر و اندیشه و انقلاب و ارمان است. او با زمان حرکت می‌کرد. شعر او در واقع شعر زمان است. شعر آیینه زمان ماست. ما باید در کنگره اندازه یک جلد تحلیل تاریخی اشعار حمید سبزواری داشته باشیم. در این کنگره می‌شود تاریخ انقلاب را در اشعار استاد سبزواری جست‌وجو کرد. او با شعرش تاریخ انقلاب را ثبت کرد و ما می‌توانیم تاریخ انقلاب را در شعر او قرائت کنیم و می‌شود به شعر او ارجاع داد و می‌تواند جزو اسنادی باشد که تاریخ انقلاب و فرایند اندیشه انقلاب و آرمان‌های انقلابی را از اشعار او استنباط کرد.»
سبزواری پدر شعر انقلاب بود
رضا اسماعیلی سخنران دیگر این برنامه هم در صخبت‌های خود گفت: «از آیت الله رشاد عزیز و برادر بزرگوارم آقای دکتر سنگری تشکر می‌کنم. همچنین از آقای نصیری رییس سازمان بسیج هنرمندان که در جلسه حضور دارند تشکر می‌کنم که این مجموعه 4جلدی با همت این بزرگوار چاپ شد و اگر پیگیری‌های او نبود اینکار به سامان نمی‌رسید. من مختصر صحبت می‌کنم تا دو استاد بزرگواری که در مراسم حضور دارند استاد حسین اسرافیلی و استاد محدثی خراسانی غزلی که برای استاد سبوزاری گفته اند بخوانند و ما بهره ببریم.»
وی ادامه داد: «از استاد حمید سبزواری به‌عنوان پیر و پدر و پیشکسوت شعر انقلاب اسلامی نام می‌بریم. به عنوان کاروان‌سالار شعر انقلاب اسلامی و به‌راستی و درستی دیده‌بان فرهنگی انقلاب اسلامی و دیده‌بان دغدغه‌مند انقلاب اسلامی بود. ما اگر بخواهیم تاریخ منظوم انقلاب اسلامی را روایت کنیم ناگزیر به مراجعه به آثار استاد حمید سبزواری هستیم و آثار این بزرگوار با تاریخ انقلاب پیوند تنگاتنگ دارد و اگر کسی بخواهد تاریخ انقلاب را مرور کند باید آثار استاد را حتما مطالعه کند. بنابراین ما باید همان‌طور که آیت‌الله رشاد اشاره کردند دینمان را به این استاد بزرگوار ادا کنیم و به دنبال این باشیم که به آثار استاد بپردازیم و شخصیت علمی، ادبی و فرهنگی استاد بپردازیم و این مهم تا امروز مورد غفلت قرار گرفته است. از زحماتی که استاد اسرافیلی و استاد محدثی برای به سامان رساندن این مجموعه کشیدند تشکر می‌کنم. این کار یکسال به طول انجامید و مجموعه‌ای است که بارها مورد ویرایش قرار گرفت و یکی از امتیازاتش این است که قالب‌های ادبی در این مجموعه تفکیک شده است. مثلا جلد اول به غزل اختصاص یافته است. جلد دوم قصاید استاد است. یک جلد به قالب‌های ترکیبی و قالب‌های متفاوت اختصاص پیدا کرده و یک جلد مستقل هم به سرودهای حماسی و انقلابی به‌همراه شناسنامه سرودها، نام آهنگساز و تنطیم کننده اثر و شاعرش هم که استاد سبزواری بودند، اختصاص پیدا کرده است. امیدواریم این آثار با عنوان تاریخ منظوم انقلاب اسلامی مورد توجه اهل ادب و پژوهشگران قرار بگیرد و به آن بپردازند.»
حسین اسرافیلی هم به اختصار گفت: «از دو عزیز بزرگوار که اینجا از آنها یاد نشد تشکر می‌کنم. اول اینکه از خانواده محترم استاد سبزواری باید تشکر کنم که بسیار گرم و صمیمی حضور ما را پذیرفتند هم در خانه ما خیلی مزاحم آنها می‌شدیم، هم آثار بسیاری از استاد را در اختیار ما می‌گذاشتند تا ما بتوانیم به آثار غیرمکتوب و چاپ نشده استاد دسترسی داشته باشیم. همچنین استاد سرودهایی داشتند که اصلا در منزل وجود نداشت و ما آنها را از آهنگسازها دریافت کردیم که آنها نیز ما را با آغوش گرم پذیرفتند تا این کار انجام شود و این موضوع جای نهایت سپاسگزاری را دارد.»
مصطفی محدثی خراسانی نیز در رابطه با حمید سبزواری گفت: «یک نکته‌ای را می‌خواهم عرض کنم. این تدبیر پدر انقلاب که به استاد سبزواری ابلاغ شده بسیار به‌جاست. می‌خواستم این نکته را اشاره کنم که شعر انقلاب حاصل تلاش جمعی از شاعران است که هرکدام قطعه‌ای از این پازل را شکل دادند تا شعر انقلاب شکل بگیرد. اما آن مولفه‌ها و ویژگی‌هایی که ما بر اساس آنها شعر را تعریف می‌کنیم بیشترین بسامدش در شعر استاد سبزواری است. یعنی بیشترین تعداد مولفه‌ها را اگر در شعر یک شاعر بخواهیم جست‌وجو کنیم چه از لحاظ محتوایی، چه از لحاظ شور و حماسه و آرمان‌های انقلاب، پس این تعبیر، تعبیر درستی بوده است. این غزلی را که خدمتتان می‌خوانم در مراسم بزرگداشتی که حدود 10سال پیش دانشگاه علامه در سبزوار برای حکیم سبزواری گرفت و شهر سبزوار آن روز به احترام استاد سبزواری به پا ایستاده بود، افتخار داشتم در حضور خود استاد بخوانم و اکنون برای شما می‌خوانم:
تمام عمر اگر مهر بر دهن باشی/ تو را مباد که با غیر هم سخن باشی
سرود بال تو گلبانگ صبح آزادی است/ به هر کرانه که در حال پر زدن باشی
به شامگاه غریبی و غربت یاران/ حماسه های شهیدان بی کفن باشی
هماره هستی و چون رعد آسمان فریاد/ مباد نغمه خاموش این چمن باشی
دوباره قصه منصور تازه خواهد شد/ که سر به دار بخواهند و ممتحن باشی
تو را که خاک خراسان به شعر پرورده است/ جز این مباد که بر قله سخن باشی»
پسر استاد سبزواری هم به‌عنوان آخرین سخنران این نشست گفت: «سال‌های تقریبا 32 بود که به دنبال پدر بودند و او در آن زمان کارمند آموزش پرورش بود و از اداره هم اخراج شده بود و شغلی نداشت. از طرفی خانواده بزرگی داشت که نیاز بود پدر درآمدی داشته باشد. تا اینکه یکی از دوستان پدر به او پیشنهاد داد که حمام بزرگ سبزوار را اجاره کند و مدت چندسالی که در اجاره پدر بود آن حمام را فروختند و پدر بالاجبار یک حمام در آن منطقه ساخت تا اقوام و فامیل بیکار نباشند و مشکلات اقتصادی حل شود.
مسئله دیگری که می‌خواستم خدمت شما عرض کنم درباره یکی از ویژگی‌های پدر بود که من در او دیده بودم و در کمتر کسی این ویژگی وجود داشت و آن نگاه غیرمادی پدر به زندگی بود. یعنی من در اغلب دوران نوجوانی تا زمانی که پدر از دنیا رفت یک بار هم در این مدت نشنیدم که او بابت اشعاری که برای انقلاب گفته بود طلب مادیات کند. او هیچگاه شعر را برای مادیات و گرفتن پول نمی‌سرود و واقعا از نظر اخلاقی فرد سلامتی بود.»
وی افزود: «همچنین مسئله‌ای که این روزها ما درگیر آن هستیم این است که سه زمین وقفی در سبزوار بود که پدر در ملک آنجا به دنیا آمده بود و اجدادش سال‌ها در آن زندگی کرده بودند و وقف اولاد ذکور بود و پدر تولیت آنجا را داشت. اوایل انقلاب این املاک را پدر به مسئولین اوقاف سپرد و بعد از مدتی مسئولین سبزوار آمدند و پیشنهاد دادند که این زمین‌ها را از اوقاف بگیرید تا در آن کار فرهنگی انجام شود. بنده برای برگرداندن این زمین‌ها از اوقاف به رهبری نامه نوشتم که رهبر دستور اکید به برگرداندن این زمین‌ها دادند که 3سال طول کشید تا این زمین‌ها را اوقاف برگرداند.»
وی در خاتمه گفت: «این ملک را من در قراردادی به دانشگاه حکیم سبزوار سپردم تا آن را آماده استفاده شعرای سبزواری کنند تا استفاده فرهنگی از این مجموعه شود. متاسفانه در بارندگی اخیر متوجه شدیم که بخشی از آن خراب شده و ما و همه اهالی سبزوار نگران هستیم که بقیه ساختمان نریزد و از بین نرود. اینجا می‌خواهم این مساله رسانه‌ای شود که مسئولین برای آن فکری کنند تا این کار فرهنگی که ا قرار بود برای شاعران سبزوار انجام دهیم انشالله به‌طور کامل انجام شود و آنها پیگیر این مساله شوند. در انتها نیز لازم است از اهمیت نقش مادرم در زندگی پدر بگویم. مادرم یکی از بازوهای پدر بود که سبب شد پدر وقتش را برای انقلاب و شعر انقلاب قرار دهد و مادر در تمام روزهای سخت در کنار پدر ایستاده بود و تمام سختی‌های زندگی را به دوش می‌کشید تا پدر بهتر بتواند به فعالیتش ادامه دهد. می‌خواستم از این تریبون استفاده کنم و از مادرم تشکر کنم.»
در پایان این مراسم از خانواده مرحوم سبزواری تقدیر به عمل آمد.
نظرات