به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب (ایبنا) در همدان، در حاشیه آیین اختتامیه جشنواره ملی شعر طنز کرونا که در همدان برگزار و در آن از برگزیدگان این جشنواره تقدیر شد، درباره شعر طنز و وضعیت آن در ایران و همچنین کمّ و کیف برگزاری نخستین جشنواره ملی شعر طنز کرونا، با تنی چند از داوران و حاضران در این برنامه به گفت‌وگو نشستیم.

ناصر فیض، شاعر و طنزپرداز که خود از داوران این جشنواره بود، به خبرنگار ایبنا گفت: طنز در مکالمات روزمره ایرانیان جریان دارد و علاوه بر اینکه عامدانه طنزپردازی می‌کنیم، گاهی در صحبت‌های عامیانه و مردمی هم از طنز استفاده می‌کنیم. 

فیض پس از ذکر مثال‌هایی عینی در این رابطه افزود: ما در دوره مشروطه، شاهد شکوفایی طنز بودیم. وجود روزنامه‌ها، مجلات و احزاب با نگاه‌های مختلف باعث می‌شد که طنزپردازان سوژه پیدا کنند و آنها را نقد کنند.

وی ادامه داد: اساس و پایه شعر طنز، نقد و اعتراض و برشمردن ناملایمات با زبان هنر است. قبل از انقلاب نیز با وجود برخی از نشریات، طنز پررنگ بود. اوایل انقلاب نیز با وجود احزاب و جریانات مختلف چپ و راست که هر کدام نیز چند گرایش متفاوت داشتند و اتفاقات ناگوار و گوارایی که در مملکت افتاد، باعث شد در مطبوعات حرکت و جنبشی اتفاق بیافتد و طنز مستثنی از این موضوع نبود. فیض ادامه داد: اکنون نیز فضا با وجود احزاب و گرایش‌های سیاسی متنوع بستر مناسبی برای طنزپردازی دارد. طنزپردازان نیز از این شرایط استفاده می‌کنند، اکنون کم‌تر روزنامه و مجله‌ای را می‌بینید که ستونی برای طنز نداشته باشد. پس از تعطیلی مجله گل‌آقا شرایط به‌گونه‌ای پیش رفت که فکر می‌شد که دیگر جایی برای طنز نمانده است و فرصتی به طنز داده نمی‌شود؛ اما می‌بینیم که باز هم برخی از مجلات طنز منتشر می‌شود مانند مجله «سه نقطه» که به‌شکلی حرفه‌ای به طنز و طنزپردازی نگاه می‌کند.

این شاعر با بیان اینکه اکنون فرصت مناسبی برای از سرگیری فعالیت‌ها در حوزه طنز است، گفت: به نظرم شرایطی برای طنز پیش‌ آمده است که این قالب شهری در حال تجربه‌های جدید است؛ حتی در حوزه زبان و توجه به زبان فارسی. 

وی با بیان اینکه شرایط طنز، بد نیست، گفت: اگر توجه حرفه‌ای و علمی به ماجرا نشود و اگر در حوزه پژوهش طنز و استقبال از طنزپرداز خط اشتباه بروند، ممکن است برخی به‌جهت تشویق بی‌مورد و استقبال بی‌مورد به نگاه سطحی خودشان کفایت کنند و کارشان پیش نرود. به‌نظرم در این شرایط فرهیختگان این حوزه، حواسشان هست که چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است. 

طنزپرداز همیشه متهم است
فیض افزود: بخشی از طنز، آستانه تحمل و ظرفیت مخاطب است که برخی اوقات خط‌کش آن را افرادی که در آن حرفه‌ای نیستند، به دست می‌گیرند و محدودیت‌ها را تعیین می‌کنند. باید این را در نظر گرفت که اگر طنزپرداز نقد می‌کند، دشمن نیست و برخورد با آن‌ها نباید متهم‌گونه باشد؛ بالاخره طنزپرداز معضلی را در جامعه می‌بیند و این معضل را کسی خلق کرده است و قطعا از شنیدن طنز در این باره ناراحت می‌شود. مسئولین باید وظیفه طنزپردازان را بدانند.

وی یادآور شد: علاوه بر طنزپردازان، مسئولین فرهنگی نیز وظیفه دارند با طنزپرداز تعامل داشته باشند؛ چون با زبان هنر می‌خواهند مسائل را بازگو کنند و اشکلاتی مطرح است که باید حل شود. هرچند اگر عامل اشتباه، خود شخص باشد که مسئولیتی دارد.

فیض یادآور شد: با وجود اینکه بخشی از مردم از طنز لذت می‌برند، اما طنزپرداز همیشه متهم است و این در طول تاریخ وجود داشته است مثلا کسانی که در دربارها طنزپردازی می‌کرده‌اند، گاهی سرشان را به باد می‌داده‌اند.

انتظار شاهکار و اتفاقی عظیم از این جشنواره نمی‌رود
فیض همچنین در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره کیفیت برگزاری نخستین جشنواره ملی شعر طنز کرونا که در همدان برگزار شد، گفت: انتظار شاهکار و اتفاق عظیمی از این جشنواره نمی‌رود، زیرا برخی می‌ترسند از خانه خود بیرون بیایند، چه برسد به اینکه از شهر دیگری به اینجا بیایند. البته برگزاری جشنواره در همین حد نیز زحمت بسیاری برده و همت بالایی برای آن وجود داشته است. کیفیت آثار را نیز با همین دلایل می‌توان تحلیل کرد که افراد اکنون چه فرصتی را دارند، چقدر نگران مسائل هستند، چقدر به طنز و مسائل طنز می‌پردازند.

جواد نوری، پژوهشگر و طنزپرداز همدانی که داوری 170 اثر رسیده به جشنواره شعر طنز کرونا را بر عهده داشت، گفت: متاسفانه با وجود اینکه جشنواره ملی بود اما فقط شعر فارسی در این جشنواره ارزیابی شد؛ با توجه به فرهنگ همدان و حضور قومیت‌ها، فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف در آن، جا داشت اشعار به زبان غیرفارسی هم پذیرش می‌‌شد و می‌توانستیم از آن بهره ببریم.

وی ادامه داد: اکثر اشعاری که به دبیرخانه رسیده بودند، قوی نبودند. دلیل آن نیز این بود که طنزهایی که نوشته بودند پیش‌تر بین مردم به عنوان جوک‌های عادی رد و بدل شده بود و شرکت‌کنندگان از همین جوک‌ها استفاده کرده بودند و خلاقیت شاعرانه نداشتند، در صورتی‌که شاعر طنزپرداز باید عمیق‌تر نگاه کند و طنزآمیزتر انتقاد کند و حتی بخنداند.

اقلیم همدان در اینکه مردمان این دیار خیلی اهل خنده نباشند، تاثیرگذار بوده است
نوری بیان کرد: به‌رغم دیرپا بودن فرهنگ و تمدن در همدان، طنز در این استان ضعیف و میزان طنزپردازی در بین همدانیان بسیار کم‌ است. البته درباره این روحیه همدانی‌ها به‌صورت مفصل در کتابی که اخیرا نوشته‌ام و به‌زودی منتشر می‌شود، توضیح داده‌ام؛ اقلیم همدان در درازمدت بر این مسئله تاثیر گذاشته است که مردمان این دیار خیلی اهل خنده نباشند.

این طنزپرداز افزود: مثال بارزِ نبود روحیه طنز در استان، این است که با وجود 40 انجمن ادبی، یک محفل طنزپردازی وجود ندارد که ماهی یا دو ماهی یک‌بار شاعران گردهم آیند و با هم تعامل داشته باشند و شعر بخوانند و اشعار یکدیگر را نقد کنند تا مسیر رشد بهتری داشته باشند. اگر چنین انجمنی وجود داشت، برای برگزاری این نشست به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی که با نیت خوب این جشنواره را طراحی کرده است، می‌آمد و برنامه بهتری اجرا می‌شد.

نوری افزود: نیاز است که با کمک پژوهشگران و جذب و تشویق جوانان طنز در استان احیا شود. بهداشت روان مردم نیاز به بشاش بودن دارد.

از شعر شاعران، لبخند به لبمان نیامد
یوسفی، از شرکت‌کنندگان در این برنامه گفت: راستش را بخواهید، زیاد اهل شعر نیستم امروز به هوای شنیدن شعر طنز به اینجا آمدم تا پس از چند ماه خانه‌نشینی و بی‌حوصلگی شاید کمی بخندم اما متاسفانه نه من، هیچ‌کدام از حاضرین هم از شعر شاعران لبخند به لبشان نیامد. کاش حداقل مجری برنامه طنّاز بود یا کمی هیجان داشت که فضا با عنوان همخوانی می‌داشت اما متاسفانه جوّی «جدی» بر «جشنواره ملی شعر طنز» حاکم بود.

چراییِ غیبت طنزپردازان حرفه‌ای در جشنواره ملی شعر طنز کرونا
رستمی، از شاعران حاضر در اختتامیه هم گفت: اطلاع‌رسانی این جشنواره بسیار محدود و کم‌رنگ بود، به گونه‌ای که ما به ارسال آثار نرسیدم. اکثر افرادی که شرکت کرده بودند، دست به دست پیام‌ها را به دوستانشان رسانده بودند و برخی هم مانند من که به دلیل نبود محافل شعر طنز با این دوستان آشنا نبودم، از حلقه اطلاع‌رسانی خارج ماندم.

رستمی گفت: البته با توجه به اینکه اولین دوره برگزاری این جشنواره بود، هم سطح کیفی نامشخص بود و هم جوایز؛ به همین دلیل طنزپردازان حرفه‌ای نیز در این جشنواره شرکت نکرده بودند.

چه لزومی دارد نمایندگان مجلس در هر برنامه‌ای که حاضر می‌شوند، سخنرانی کنند؟!
یکی دیگر از حاضران در گپ و گفتی با خبرنگار ایبنا عنوان کرد: در اجرای برنامه، ما چاشنی طنز نمی‌دیدیم؛ برنامه با حضور نمایندگان مجلس و اظهار نظرهای غیرهنری به حاشیه رفت. اگر نمایندگان مجلس درباره مطالبات فرهنگ و هنر صحبت می‌کردند، قابل تحمل‌تر بود اما متاسفانه جشنواره ملی شعر طنز، تحت‌الشعاع فضای سیاسی قرار گرفت. باید بپرسیم چه لزومی دارد که نمایندگان مجلس در هر برنامه‌ای که حاضر می‌شوند، سخنرانی کنند؟ ما خوشحال هستیم که به فرهنگ و هنر علاقه دارند؛ اما بد نیست یک‌ بار هم که شده، در جلسات شنونده باشند. یکی از آفات برنامه‌های فرهنگی، سخنرانی افراد غیرکارشناس در برنامه است.