خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) تربیت جنسی و آموزش نکات مهم برای آگاهی کودکان و نوجوانان، رویکردی است که در سال‌های اخیر در کشورمان برای حفط و پیشرفت در حوزه سلامت جنسی مورد توجه بسیاری از دانشمندان و کارشناسان قرار گرفته است. بسیاری از آنان معتقدند، آگاهی از رشد جنسی و آموزش در راستای تربیت جنسی کودکان می‌تواند زمینه‌ساز فرهنگ درست همراه با سلامت جنسی در جامعه باشد.
راضیه معصومی، مولف و پژوهشگر در زمینه تربیت جنسی کودکان و سلامت جنسی در گفت‌وگو با  (ایبنا) درباره اهمیت آموزش و تربیت جنسی کودکان معتقد است؛ «والدین نخستین و مهم‌ترین آموزگاران مسائل جنسی برای کودکان هستند بنابراین اگر می‌خواهیم در حوزه تربیت جنسی کودکان کارکرد مثبتی انجام شود باید والدین را مورد تعلیم مسائل جنسی قرار دهیم.»

شرح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید
 
به نظر شما مهم‌ترین رویکرد برای به کارگیری والدین از آن برای آگاهی جنسی کودکانشان در راستای تربیتی موفق چیست؟ و اصولا تربیت جنسی کودکان از چه سنی باید آغاز شود
موضوع تعلیم و تربیت جنسی به چند فاکتور وابسته است. نخستین مولفه مهم در این زمینه به بحث آموزش کودکان مبتنی بر سن ارتباط دارد؛ به این معنی که کودکان  باید از همان دوران کودکی مورد تعلیم و تربیت قرار گیرند. برای این منطور پدر و مادرها که وظیفه این اموزش را برعهده دارند باید خودشان در این زمینه تعلیم و تربیت دیده باشند.
 
در حقیقت با توجه به این رویکرد تربیت و مهارت‌آموزی والدین اهمیت زیادی دارد. والدین نخستین و مهم‌ترین آموزگاران مسائل جنسی برای کودکان هستند بنابراین اگر می‌خواهیم در حوزه تربیت جنسی کودکان کارکرد مثبتی انجام شود باید والدین را مورد تعلیم مسائل جنسی قرار دهیم. اکنون در این زمینه این سوال مطرح است که والدین چه زمانی باید مورد تعلیم و تربیت قرار بگیرند؟ شاید بهترین گروه از والدین افرادی هستند که هنوز بچه‌دار نشده‌اند. در واقع زوج‌های جوان پیش از تولد فرزندشان باید مورد تعلیم برای آموزش جنسی به فرزندانشان قرار بگیرد. لازم به ذکر است، این گروه از والدین بیشترین برد را در این زمینه خواهند کرد و والدین موفقی خواهند بود.
 
اما اگر والدینی باشند که دارای فرزند در مقاطع مختلف سنی هستند، باید تحت تعلیم و تربیت مبتنی بر سن، رشد روانی و جنسی قرار بگیرند؛ در واقع هر کودکی یا بهتر بگویم هر فردی بنا بر توابع سنی و رشد خود، در راستای رشد جسمی، به لحاظ جنسی هم شروع به تکامل می‌کند؛ بنابراین فرآیند رشد جنسی یک فرآیند تکاملی است که از دوران شیرخوارگی شروع می‌شود و هر چقدر سن افراد بالاتر رود؛ در واقع کودکان بزرگ‌تر می‌شوند و رشد جنسی آن هم متناسب با رشد جسمی آن کامل‌تر خواهد شد؛ بنابراین بسته به هر مقطع سنی، والدین باید مهارت تامین نیازهای آموزشی را در همان مقطع سنی و در زمینه تعلیم و تربیت مسائل جنسی برای کودکانشان به خوبی فرابگیرند. بایدها و نبایدها در زمینه دانستنی‌های جنسی برای کودکان چیست؟
در کل برای هر گروه سنی در کودکان، ملاحظات خاصی از  لحاظ مسائل آموزشی یا تعلیم و تربیتی جنسی وجود دارد. این به این معناست که کودکی که سه ساله است، یک سری رفتارهای ناشی از رشد روانی و جنسی که خاص خود خودش است را دارد؛ همچنین و کودکی که در سن پنج سالگی به سر می‌برد، دارای یک سری رفتارهای متناسب با رشد روانی و جنسی خودش است. گفتنی است، در دخترها و پسرها هم تقریبا بروز واکنش‌های مبتنی بر رشد جنسی دارای اصولی مشترک است اما  تفاوت و شکل ظاهری آن امکان دارد کمی متفاوت باشد؛ اما به صورت کلی یک سری تظاهرات بیرونی که به عنوان رفتار می‌توانیم از آن‌ها یاد کنیم، در واقع بیان‌گر رشد روانی و جنسی طبیعی و صحیح  کودک است. به مجموع این واکنش‌ها، رفتار جنسی می‌گویند؛ رفتار جنسی در کودکان مانند رفتار جنسی در بزرگسالان نیست که آگاهانه و هدف‌مندانه و با قصد ذهنی قبلی بخواهد انجام شود؛ عمده رفتارهای کودکان ناشی از رشد روانی و جنسی آنان است که به دنبال کنجکاوی‌ها یا بازی‌هایی که ممکن است به صورت تصادفی با هم‌بازی‌های خود داشته باشند یا حتی جهت شناخت ناشی از بدن باشد.  برای مثال وقتی به یک کودک دو الی سه ساله آموزش استفاده از سرویس بهداشتی به صورت انفرادی می‌دهیم، خواه نا خواه توجهش به برخی مسائل جنسی جذب می‌شود. بنابراین اتفاقی که می‌افتد این است که شناخت جنسی از دوران کودکی صورت می‌گیرد و ما وابسته به هر رده سنی رفتارهای جنسی یا رفتارهایی که  نشان‌هنده رشد طبیعی روانی جنسی است را تشخیص می‌دهیم. این رفتارها به صورت  اختصاصی در هر کودک وجود دارد و والدین باید از این رفتارها و طبیعی و غیر طبیعی بودن آن اطلاع داشته باشند. در واقع آن‌ها باید این مهارت را داشته باشند که بتوانند رفتار غیرطبیعی را از رفتار طبیعی باز شناسند.
 
کمی درباره کتابتان و رویکردی که در آن اتخاذ کردید بگویید؟
کتاب «آنچه والدین درباره تربیت جنسی کودکان باید بدانند به همراه 101 پرسش و پاسخ در باره تربیت جنسی کودکان» ثمره تلاش من و یکی دیگر از پژوهشگران به نام سمیه سلیمانی که در پایان‌نامه پژوهشی خود درباره این موضوع به تحقیق و پژوهش پرداخته بود، چاپ شده است. این اثر بسیار کاربردی  است و مطالعه  آن برای والدین و حتی مشاوران و مربیان مهدکودک‌ها و کسانی که به هر نوعی با حوزه کودکان در ارتباط هستند بسیار مفید است. در این کتاب به موضوعاتی چون رشد جنسی در کودکان، رفتارهای جنسی نرمال و متناسب با هر گروه سنی و مهارت‌های تشخیصی رفتار جنسی نرمال و غیر نرمال پرداختیم. در واقع این کتاب پژوهشی در حوزه بررسی تاثیر مهارت‌آموزی در زمینه تریت  جنسی کودکان در دانشگاه علوم پزشکی تهران است که از سوی انتشارات مشق شب منتشر شد.
این اثر شامل دو بخش است که بخش اول شامل محتوای علمی برای افزایش اطلاعات خواننده نسبت به مسائل جنسی کودکان است و بخش دوم پاسخ به صد و یک سوال رایج در زمینه مسائل جنسی کودکان است. گفتنی است، این پرسش‌ها ماحصل سوالات مطرح شده در کارگاه‌های آموزشی با محوریت تربیت جنسی کودکان بوده است. در واقع این پرسش و پاسخ‌ها در طول سال‌ها گردآوری و ذخیره شد و در این اثر مورد استفاده قرار گرفت.
 
شرط اصلی تولید محتوا در راستای تربیت جنسی کودکان چیست و  روند تالیف کتاب را در این زمینه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ابتدا درباره تالیف کتاب در زمینه سلامت جنسی باید بگویم، به لحاظ آماری کتاب در جامعه کم نیست. اما نکته مهم این است که چقدر کتاب‌هایی که در بازار موجود هستند، مبتنی بر علم مطالعه رفتار جنسی است؟ آیا مبتنی بر اصول و مبانی شواهد علمی هست یا خیر؟ این مهم‌ترین و اصلی‌ترین پرسشی است که هرگاه با هر کتابی در حوزه سلامت جنسی مواجه می‌شویم باید به آن پاسخ دهیم. نکته دوم  این است که جدای از اینکه کتاب باید مبتنی بر اصول و مبانی علمی نوشته باشد؛ به جهت اینکه سلامت جنسی حوزه‌ای مبتنی بر زمینه‌ است، (یعنی اینکه  بستر یا زمینه هر جامعه‌ای در  مبانی علمی حوزه سلامت جنسی اثرگذار است)  علاوه‌بر آن باید مبتنی بر مبانی علمی دنیا باشد، همچنین ملاحظات فرهنگی و اجتماعی خاص کشور ما هم باید در آن لحاظ شده باشد.
 به عبارت دیگر این علم باید ایرانیزه یا بومی شده باشد؛ چراکه هنجارهای فرهنگی و اجتماعی در هر جامعه‌ای بر سلامت جنسی اثر می‌گذارد. به همین دلیل اگر بخواهیم بحث سلامت جنسی را در کودکان و نوجوانان در کشور رصد کنیم باید به این مورد توجه ویژه داشت و طبق اصول فرهنگی و شرایط اجتماعی جامعه به تولید محتوا بپردازیم.
در حقیقت، ما نمی‌توانیم بدون لحاظ این موارد، مبانی این علم را از دنیا بگیریم و در جامعه پیاده‌سازی کنیم. این رویکرد در نهایت با شکست مواجه خواهد شد و برای اینکه بتوانیکم کاری انجام دهیم چه در حوزه تالیف و چه در حوزه آموزش و پیشگیری حتمن باید ملاحظات فرهنگی و اجتماعی جامعه را در نظر گرفته شود. بنابراین در حوزه سلامت جنسی کودکان و نوجوانان و بزرگسالان  چیزی که اهمیت دارد این است که رویکرد علمی بومی‌سازی شده برای جامعه  خودمان را لحاظ کنیم و این رویکرد را در منابع و محتوای آموزشی خودمان هم ادغام کنیم. باید نیروهای تخصصی در این زمینه تربیت شوند و این فرآیند در حوزه عموم هم باید طی شود. یعنی باید کتاب‌های حوزه سلامت جنسی برای عامه جامعه در مقاطع مختلف سنی وجود داشته باشد، اما هم مبتنی بر شواهد علمی و هم ملاحظات فرهنگی و اجتماعی را رعایت کرده باشد.
 تجربه چاپ کتاب در زمینه کودکان نشان داد که شرایط می‌تواند در حوزه سلامت جنسی با اعمال دو شرط گفته شده فراهم باشد. در این زمینه نیاز به تلاش محققان و استادان به خوبی حس می‌شود تا بتوانیم به تالیف محتواهای آموزشی و کتاب‌های درخور بپپردازیم تا نیاز آموزشی و اطلاعات جامعه را تامین کنیم.
 
اصولا نقش کتاب در این زمینه کجاست؟
کتاب می‌تواند نقش پیشگیرانه داشته باشد چراکه اولین رسالت آن افزایش اطلاعات و آگاهی است. وقتی اطلاعات فرد به دنبال مطالعات علمی مبتنی بر ملاحظات فرهنگی  و اجتماعی در جامعه افزایش پیدا کند، مردم جامعه آگاه‌تر می‌شند و به دنبال آن به آرامی تغییر نگرش و رفتار هم به وجود می‌آید. بنابراین کتاب‌ها در این زمینه نقش موثر و پیشگیرانه زیادی دارند. اما به اعتقاد من، نقش اهالی فرهنگ پررنگ نیست؛ البته نقدی هم وارد نیست چراکه تعداد نویسندگانی که دارای مهارت و توانمندی لازم در هر دو حیطه باشند؛ اندک است. در کل متخصصان این حوزه در جامعه ما زیاد نیست که بتوانند به تزریق اطلاعات علمی کمک کند. بنابراین رشته و تخصص در این علم به قدری نوپاست که نمی‌توان انتظار داشت کتاب‌های مبتنی بر علم بو با رعایت ملاحظات فرهنگی و احتماعی جامعه ما زیاد باشد. به عبارت دیگر  هنوز غذای حوزه نشر آماده نیست و متخصصان سلامت جنسی باید تعدادشان بیشتر شود و تا این علم بتواند در ایران جایگاه خود را پیدا کند. ابتدا باید تحقیقات گسترده‌ای داشته باشیم تا بتوانیم اطلاعات بیشتری به اهالی نشر و نویسندگان بدهیم تا در این حوزه دست به تالیف بزنند. بنابراین با توسعه فعالیت‌های علمی باید انتظار رشد بازار آموزشی نشر در این باره را داشت.
 
از سوی دیگر اینکه مخاطب محتوای آموزشی کدام گروه سنی هستند هم مهم است. در حوزه کوکان چون والدین نقس مهم‌تری دارند بنابراین بیشترین مطالب آموزشی باید خوراک والدین باشد در حوزه نوجوانان بسته به اینکه در کدام مرحله از بلوغ قرار دارد   مشاوران و معلمان مدارس و مربیان و مشاورانی که  با این افراد در ارتباط هستند گروه اصلی به شمار می‌رود. برای بزرگسالان هم به همین ترتیب باید کتاب‌هایی تالیف شود که اطلاعات دقیق، صحیح، علمی و متناسب با ملاحظات فرهنگی و اجتماعی را به بار بیاورد. نکته دیگری که در مورد کتاب‌ها باید به آن دقت کنیم، درج اطلاعات دقیق صحیح است. بنابراین محتوای اصلی کتا‌ب‌ها اگر در حوزه آموزش مخاطب عام است باید بتوانند اطلاعات جنسی افراد را افزایش دهند و باعث شکل‌گیری نگرش صحیح همراه با اصلاح نگرش غلط باشند. همانگونه که پیش‌تر هم اشاره کردم، ما باید متناسب با گروه‌های هدف خاص از روش‌های گوناگون اطلاع‌رسانی استفاده کنیم. به طور قطع کتاب بستر خوبی برای به هدف رساندن این نگرش است و جزو اولیه‌ترین روش‌هاست. اما به غیر از کتاب می‌توان از روش‌های انتقال اطلاعات استفاده کرد که نیازمند   مطالعات بیشتر در زمینه نیاز مخاطبان ایرانی است. راه‌های تامین نیاز  را در حوزه سلامت جنسی باید در جامعه به خوبی بررسی شود.
 
به نظر شما روش دسترسی به کتاب برای کودکان و نوجوانان در پیشبرد این هدف چقدر می‌تواند حائز اهمیت باشد؟
مراکزی مانند مشاوره‌های پیش از ازدواج مهدکودک‌ها و مدارس می‌توانند مکان‌های خوبی برای معرفی کتاب باشند تا کتاب به طور مستقیم به دست خانواده اصلی برسد. اگر کتاب‌ها در جاهایی که مخاطبان اصلی حضور دارند و در ارتباط هستند معرفی شوند، دسترسی به کتاب هم راحت است. در حقیقت این‌ها می‌تواننتد راه‌هایی باشند تا کتاب به دست مخاطبان اصلی خود برسد.