به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) هشتم مردادماه روز بزرگداشت شیخ اشراق، شهاب‌الدین یحیی سهروردی (۵۴۹ـ۵۸۷قر۱۱۵۴ـ۱۱۹۱م) مهم‌ترین فیلسوف مسلمان بین دوره ابن‌سینا و ابن‌رشد است در حقیقت مکتب اشراقی در جهان فلسفه اسلامی با سهروردی شناخته می‌شود.

اندیشه‌های سهروردی در زمینه فلسفه اشراق در سال‌های متمادی پیروان خود را در ایران و در خارج از ایران داشته است. در اغلب موارد گفته می‎شود که هانری کربن نخستین محققی بوده که سهروردی را به متفکران غربی معرفی کرده است. موضوع مطرح درباره معرفی سهروردی این است که اندیشه‌های او در خارج از کشور شناخته‌ شده‌تر از ایران است.

در ادامه این مطلب نگاهی داریم به برخی شرق‌شناسان که در زمینه آثار سهروردی تصحیح و تحقیقاتی انجام داده‌اند. سهروردی‌شناسی در غرب نخستین‌بار توسط آلمان‏‌ها صورت گرفت و سرانجام توسط فرانسوی‌ها دنبال شد و در حال حاضر محققان اسپانیایی ایتالیایی نیز به آن‌ها پیوسته و در حال بررسی افکار او هستند. در ژاپن هم توسط شاگردان سید حسین نصر اینگونه پژوهش‌ها ادامه یافت.

ای.فان.کرامر در کتاب «تاریخ ایده‎های مهم در اسلام» در سال ۱۸۶۸ و اثر دایره‌المعارف‌گونه کارل بروکلمان (تاریخ ادبیات عرب) که در آن نام سهروردی ذکر شده، نخستین و مهم‌ترین اثر درباره او را محقق آلمانی، ماکس هورتن در کتاب «فلسفه اشراق بعد از سهروردی» در ۱۹۱۱ نوشت. این اثر خلاصه‌ای از کتاب حکمة‌الاشراق سهروردی به زبان آلمانی و حواشی ملاصدرا بر آن است و کتاب مرجع برای بسیاری از محققان سهروردی‌شناس آلمانی دیگر به شمار می‌آید. هورتن در کتاب «الهیات نظری و ایجابی اسلامی بعد از رازی» فرهنگ لغتی از اصطلاحات فلسفی بر اساس آثار برخی از فلاسفه از قبیل ملاصدرا و رازی ترتیب داده که شامل اصطلاحات اشراقی سهروردی نیز می‌شود. وی به زبان خاص سهروردی (لسان الاشراق) توجهی ویژه‎ نشان می‌دهد.

قدیمی‌ترین منابع مربوط به سهروردی در جهان غرب، در کتاب‌‏های مختلف در زمینه تاریخ فلسفه جهان و دایره‌‌المعارف‏‌هایی‌نظیر دایره‌المعارف جهانی فلسفه فراهم آمده است. میرچا الیاده، نگارنده مشهور تاریخ ادیان و محقق دایره‌المعارف دین نیز در فصل سی و پنجم از اثر عظیمش، تاریخ عقاید و اندیشه‏‌های مذهبی، به اهمیت اندیشه کلامی و عرفانی سهروردی اشاره کرده است. او سهروردی را در میان شخصیت‏‌هایی نظیر فارابی، ابن سینا و غزالی، از برجسته‌‏ترین فیلسوفان مسلمان برمی‏‌شمارد.

قدیمی‌‏ترین اثر درباره سهروردی، به زبان فرانسه توسط کارا دو وو در سال ۱۹۰۲ تحت عنوان فلسفه اشراق نوشته شد و در آن، ساختار نظریه اشراق سهروردی مورد بحث قرار گرفت.

در میان نسل بعدی محققان فرانسوی، شخصیت برجسته‌‏ای چون هانری کربن را می‏‌یابیم. تنها معدودی از غربیان سهمی بیش از هانری کربن در معرفی فلسفه اسلامی به غرب داشته‏‌اند. نوشته‏‌های او نه تنها در غرب بلکه در ایران نیز دارای اهمیت است؛ چه این‏که او نیز منزلت سهروردی را به ایرانیان نشان داده است.

کوربن، اگر نگوییم همه، بیش‏تر آثار سهروردی را ترجمه و معرفی کرده است. در کشورهای شرق آسیا به خصوص در ژاپن، چند پژوهنده به تفکر سهروردی توجه کرده‌اند. توشیه‌یکو ایزوتسو در میان چنین محققانی است که در دهه ۱۹۷۰ با کربن و نصر کار کرده و دانشجویانی را تعلیم داده که به سهروردی علاقه‌مند بوده‌اند؛ مانند آکیروماتسومو که با سید جلال‌الدین آشتیانی کار می‌کرده و «رساله‌الوجود» جلال‌الدین دوانی را ترجمه کرده است. هائوروکو بایاشی نیز در مقاله «برخی ملاحظات مقایسه‌ای در باب دیدگاه ابن‌سینا و سهروردی در مورد خودآگاهی»، به مقوله معرفت‎شناسی و نظریه شناخت حضوری پرداخته و دیدگاه آن دو را با هم سنجیده است.

کم‌لطفی ایرانی‌ها در حق سهروردی را خارجی‌ها جبران کردند
نجفقلی حبیبی، پژوهشگر و سهروردی‌شناس با انتقاد از مشکلاتی که در زمینه تصحیح آثار سهروردی اتفاق افتاده و کشورهای دیگر بخش‌هایی از آن را جبران کرده‌اند، می‌گوید: با وجود کم لطفی‌هایی که به شیخ اشراق در کشور خودمان شده در کشورهای دیگر از جمله امریکا و کشورهای اروپایی جایگاه والایی برای وی قائل هستند، طی نیم قرن اخیر به واسطه فعالیت‌های «سیدحسن نصر» و پروفسور «کوربن» فرانسوی جهانیان بیش از پیش با اندیشه‌های سهروردی آشنا شده‌اند.

حبیبی بیان کرد: غرب امروزه به نحو چشم‌گيری به سهروردی می‌پردازد؛ البته بعيد نيست كه در سنت ما تعصبات و تخاصماتی در اين ميان بوده باشد؛ البته بايد تاكيد كرد كه نگاه تاريخی امری متاخر است و علمای ما اين‌گونه به فلسفه و كلام و عرفان اسلامی نگاه نمی‌كردند.

 او یکی از مهم‌ترین دلایلی که منجر به اهمیت تفکرات شیخ اشراق شده را در این می‌داند که سهروردی اندیشه ایرانی قبل از اسلام را وارد فلسفه اسلامی کرده که از آن به عنوان «نور» یا همان «روشنایی» یاد می‌شود. سهروردی در همین رابطه به قرآن و آیاتی که در ارتباط با نور آمده هم استناد کرده، نور را از ایران باستان گرفته و با فلسفه اسلامی بسط داده است.

مصحح کتاب «تلویحات» گفت: رساله «المقومات» صرفا الهيات آن توسط جناب هانری كربن تصحيح و منتشر شده است كه گمان نمی‌كنم كامل باشد و مابقی آن در دسترس ما نيست و از آن محرويم. نگاه ما به سهروردی بايد بر مبنای تمامی آثار او جامعيت بيشتری پيدا كند و با احتساب تمامی آثار او صورت پذيرد.