سراغ یکی از قدیمی‌ترین کتابفروش‌های شهر قم رفتم، اما او را در کتابفروشی همیشگی پیدا نکردم. بعد از پرس‌وجو از چند کتابفروشی، این کتاب‌فروش پیشکسوت که بیش از چهار دهه از عمر خود را صرف این حرفه کرده را در جای دیگری یافتم، در یک کتابفروشی جدید و جمع‌وجور که در زیرزمین پاساژی واقع شده بود. ساعتی با هم درباره اوضاع نشر و کتابفروشی از دیروز تا امروز گپ زدیم.
علی حاج‌باقریان با نگاهی به چند دهه قبل از شروع کار در حوزه کتاب گفت: از اول کتاب‌فروش نبودیم، در ابتدا به استخدام کتابخانه آیت‌الله مرعشی درآمدم و بعد مرا به بخش انتشارات منتقل کردند، به عبارتی از همان ابتدا در انبار کتاب چاپ و نشر و در نهایت به‌عنوان مسئول کتابفروشی انتشارات فعالیت داشتم. تقریبا 37 سال به‌صورت مستقیم کارمند کتابفروشی کتابخانه آیت‌الله مرعشی بودم و 9 سال بعد از بازنشستگی هم در کتابفروشی فعالیت کردم. اما یک خواسته کوچک داشتم که دوستان موافقت نکردند و بعد از 37 سال از آنجا بیرون آمدم و یک کتابفروشی جدید راه انداختم که هشت ماه است در آن کار می‌کنم.
وی درباره کتابفروشی آیت‌الله مرعشی، بیان کرد: یکی از خصوصیات کتابفروشی آیت‌الله مرعشی این بود که هر کتابی را نمی‌فروخت و بیشتر کتاب‌های مربوط به نَسَب، فهرست، رجال، تراجم و این اواخر کتاب‌های متفرقه مثل میراث مکتوب هم برای فروش عرضه می‌کرد. در آن مغازه ما 10 رمان هم نداشتیم. بیشتر فهارس کتابخانه‌ها و نسب‌ها را در اختیار داشتیم. کتاب‌های فقهی نسبت به فهارس کمتر بود، اما تعداد تراجم‌ها بیشتر بود.
مدیر کتابفروشی دارالصادقین قم ادامه داد: این کتاب‌ها مشتری‌های خودش را داشت، چراکه به‌جز من در قم کسی این کتاب‌ها را نمی‌آورد. همین الان هم فهارس را در کتابفروشی جدیدم دارم. در آنجا با حمایت انتشارات کتابخانه مرعشی در راستای ثبت مکتوب تاریخ و فرهنگ قم و همچنین شناساندن شهر قم کتاب‌هایی از قبیل تاریخ قم، قحطی بزرگ قم، فرهنگ قمی، سیاحت نامه قم، انوار مشعشع را چاپ کردیم و «تحفه الفاطمین» را با همکاری مرکز قم‌پژوهی به چاپ رساندیم.
حاج‌باقریان فعالیت کتابفروشی در زمان گذشته را خیلی بهتر از امروز ارزیابی کرد و گفت: در گذشته اوضاع اقتصادی مردم بهتر بود. الان کتاب در رتبه آخر انتخاب خانواده قرار گرفته است. خیلی خودمانی عرض کنم، تا شکم کسی سیر نباشد، کتاب نمی‌خرد. البته یکسری کتاب‌خوان‌اند و همیشه کتاب می‌خرند و یکسری هم کتاب‌باز. کتاب‌خوان همیشه کتاب می‌خرد، اما کتاب‌بازها کتاب‌ها را جمع می‌کنند که بعدا آن‌ها را بفروشند و به سود برسد.
این کتاب‌فروش قدیم قُمی در ادامه سخنانش بیان کرد: علاوه بر اینکه اوضاع کرونا و مسائل اقتصادی کتابفروشیهای قدیمی و سنتی را با مشکل مواجه کرده، امروزه دست زیاد شده و هر جایی که دست زیاد شود، کاسبی کمتر می‌شود. یک زمانی در قم از سه راه موزه (ابتدای خیابان شبستان) تا سر چهارراه، پنج تا شش کتابفروشی بود؛ کتاب‌فروشی‌هایی نظیر دارالعلم، دارالفکر، حاج اسدالله طباطبایی و یکی دو تای دیگر که یک طرف خیابان بودند و کتابفروشی آقای مرعشی و بصیرتی سمت دیگر خیابان. همه این کتابفروشیهای قدیمی هستند و فرزندانشان آن‌ها را اداره می‌کنند، بجز کتابفروشی بصیرتی حاج اسدالله طباطبایی که دیگر وجود ندارد. الان ببینید پاساژ قدس و مجتمع ناشران و خیابان‌های قم چه خبر است.
وی علاقه به کتاب را نکته مهمی در این شغل برشمرد و افزود: اگر به کتابفروشی علاقه نداشته باشید، شکست می‌خورید. نباید به فکر درآمد آنچنانی بود. با ناشر کاری ندارم، اما شغل کتابفروشی خیلی بتواند گل کند، می‌تواند اضافه از خرج زندگی، مالکش را صاحب یک ماشین یا خانه‌ای کند.
حاج‌باقریان گفت: با توجه به وضعیت اقتصادی و کرونا و قیمت تمام شده کاغذ، فیلم، زینک و گرفتاری‌های دیگر، اوضاع ناشران هم بد شده است، البته پیش از این وضعشان خوب بود. قدیم یک کتاب را 2 هزار تومان می‌زدند، اما در سال سه بار چاپ می‌خورد، اما همین میراث مکتوب را الان تهران 10 عدد می‌زند و به‌صورت سفارشی چاپ می‌کند.
مدیر کتابفروشی دارالصادقین، در ادامه نرخ جمعیت کتابخوانها را نسبت به کتابفروشیها کمتر دانست و اظهار کرد: زیاد شدن دست، خوبی‌ها و محاسنی دارد که یکسری از بغل این شغل زندگی‌شان تأمین می‌شود و نان می‌خورند، اما عیب آن این است که به همه نمی‌رسد. از طرفی با توجه به عدم رشد جمعیت کتابخوانها، نرخ رشد کتابفروشیها در 30 سال گذشته نسبت به کتابخوانها بیشتر بوده است.
وی علت افزایش بی‌رویه کتابفروشیها را بیکاری دانست و ادامه داد: کسانی هستند که اصلا شغل مرتبط با کتاب نداشتند و وارد این شغل شدند، نه قبلا کتاب می‌شناختند و نه حالا. هرچه شناخت شما از کتاب بیشتر باشد در کتابفروشی موفق‌تر و بهتر می‌توانید کاسبی کنید. کتابفروشی معاش آدم را تأمین می‌کند، لذا خیلی‌ها به این حداقل راضی‌اند و شغلی هم ندارند و به این شغل روی می‌آورند. اگر رعایت کنند، شغل پاکی است.
حاج‌باقریان همچنین گفت: امروز یک بند کاغذ 420 هزار تومان است، 16 صفحه کتاب 120 هزار تومان آب می‌خورد. اگر یک کتاب هزار و 500 صفحه‌ای را چاپ کنید، برای شما 90 هزار تومان درمی‌آید. خب، شما بفرمایید چند بفروشیم؟ چقدر سود کنیم؟ اوضاع خیلی سخت شده است. دولت باید حمایت کند. قدیم‌ها حمایت می‌کرد و در کتاب مثلا درج می‌شد این کتاب با حمایت وزارت ارشاد چاپ شده است. اگر 50 تومان بود می‌شد 35 تومان. اگر حمایت کنند قیمت پایین می‌آید و مردم، طلبه‌ها، دانشجوها، استاد دانشگاه و کتابخوانها هم کتاب می‌خرند. چیزی که ارزان باشد همه می‌خواهند. دوجلدی میراث مکتوب 120 هزار تومان شده است؛ نه برای من صرف دارد نه برای خریدار.
این فعال حوزه نشر و کتاب، با توجه به وجود حوزه‌های علمیه در قم و نیاز آن‌ها به کتاب‌های درسی، سرمایه‌گذاری در این زمینه را سودآور ندانست و تصریح کرد: به دو دلیل سرمایه‌گذاری در این زمینه با مشکل جدی مواجه می‌شود؛ اول اینکه خود حوزه‌های علمیه خواهران و برادران انتشاراتی زده‌اند، دوم اینکه برنامه ثابتی برای کتاب‌ها ندارند. مثلاً کتاب سیوطی را چاپ می‌کنند و جزو متون درسی آن‌هاست و سال دیگر یک کتاب دیگر را به‌عنوان کتاب درسی معرفی می‌کنند. اگر کسی وارد این موضوع شد و کتاب چاپ کرد، خیلی از کتاب‌ها روی دستش می‌ماند.
وی با پیشنهاد راهکاری در این زمینه، گفت: راهکار این است که ناشر کتابش را به کتابفروشی بدهد نه اینکه خودش هم چاپ کند و هم در فروشگاه تک‌فروشی راه بیندازد. به‌عنوان مثال، نشر سخن به ما 30 درصد می‌دهد، اما خودش 20 درصد تخفیف به مشتری، یا میراث مکتوب همایش می‌گیرد و به همه کتابش را با 20 درصد تخفیف می‌فروشد، آن وقت همان را به ما 30 درصد می‌دهد. مشخص است که برای ما سودی ندارد. حالا شما ببینید منِ کتاب‌فروش این کتاب را با چه قیمتی باید بخرم و بفروشم.
مدیر کتابفروشی دارالصادقین با انتقاد از تبدیل شدن ناشر به کتاب‌فروش، افزود: ناشرها به کتابفروشی تبدیل شده‌اند و با این شیوه دنبال مسکن هستند. اگر مثلا قرار باشد ناشر کتابی را تک‌فروشی کند، مناسب است آن‌را به چهار کتابفروشی بسپارد و دنبال تک‌فروشی نباشد.
حاج‌باقریان در پایان درباره برپایی نمایشگاه‌های استانی، بیان کرد: نمایشگاه‌های استانی هم ضرر دارد و هم سود. سودش این است که ناشرهای مختلف داخلی و خارجی می‌آیند و مخاطب هم کتاب‌ها را می‌بیند. به هر دلیلی اگر توان خرید نداشته باشد، بعد از تعطیلی نمایشگاه برای پیدا کردن کتاب‌های موردنظرش به کتابفروشیها مراجعه می‌کند. به‌نظرم اگر به کتابفروشیها و حتی دست‌دوم فروشی‌های قم که معروف هستند در نمایشگاه غرفه بدهند، خوب است.
نظر شما