به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، بدون تردید واقعه عظیم عاشورا برای همه مسلمانان، حادثه‌ای شگفت و دردناك بوده و در مقایسه با رخدادهایی كه در قرون نخستین اسلامی رخ داده، مهم‌ترین حادثه شناخته شده است. به همین دلیل، توجه به آن و نگارشِ تاریخ آن، جدی‌تر از سایر رویدادها بوده و آثار گوناگونی در این باره نوشته شده است. بسیاری از این تواریخ از میان رفته است.

با این حال، در میان آثار برجای مانده، هنوز می‌توان امیدوار بود كه نه تنها كلیت حادثه بلكه بسیاری از جزئیات آن ثبت، و سیر تاریخی این رخداد از حركت امام حسین(علیه السلام) از مدینه تا شهادت آن حضرت و اصحابشان در كربلا، در منابع ضبط شده باشد. باید به این نکته نیز اشاره کرد که اختلافاتی در نقل‌ها، درباره برخی رخدادها و اشخاص و گفته‌ها و مكان‌ها هست كه جای نقد و بررسي دارد.

مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب در کارنامه نشر خود سه نسخه خطی منتشر کرده که این متون کهن به شرح واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) پرداخته است. «شرح منظوم حماسه کربلا به سبک شاهنامه»، «فیض الدموع» و «هفت دیوان محتشم کاشانی» سه آثاری هستند که به رویداد تاریخی کربلا و شهادت امام حسین اشاره کرده‌اند.



شرح منظوم حماسه کربلا به سبک شاهنامه
«شرح منظوم حماسه کربلا به سبک شاهنامه» با کوشش‌های امید اسلام‌پناه و از سوی انتشارات میراث مکتوب به چاپ رسیده است. این تصحیح براساس پنج نسخه انجام شده و در ابتدای آن ذكری از احوال و آثار شاعر، به همراه مختصات شعری او، به میان آمده است. میرزا احمد کرمانشاهی (1264-1325 ه.ق) ملقب به فردوسی حسینی و متخلص به «الهامی»، صاحب دیوانی با محوریت مدح خاندان رسالت است، که با وجود سابقه اندک سراینده در پرداختن شعر، در سلامت الفاظ و نفاست معانی و فصاحت بیان و حسن ایجاز مشهور ادبا بوده است. این اثر یک مثنوى حماسى مذهبى و مهمترين اثر الهامى است كه بر وزن شاهنامه (بحر متقارب) و در بیش از شانزده هزار بیت سروده شده است. مضامين و موضوع‌هاى اين سروده، مقتبس از روايات صحيح كتب و مقاتل معتبر است و به شرح وقايع حادثه كربلا از آغاز تا انجام به انضمام شرح حال مختار ثقفى می‌پردازد.

كتاب از چهار خیابان (بخش) تشكیل یافته است. خیابان اول متضمن اشعاری است در توحید باری، نیایش پروردگار، و ستایش بزرگان دین. خیابان دوم نیز با ستایش خدا، پیامبر (ص) و امام علی (ع) و امام زمان (عج) آغاز می‌شود و سپس وقایع روز عاشورا در آن به توصیف درمی‌آید. در خیابان سوم، پس از نعت رسول خدا و ائمه هدی، وقایع پس از شهادت امام حسین (ع) تشریح می‌شود. خیابان چهارم نیز در ستایش پروردگار، و نعت پیامبر و منقبت علی (ع) و اولاد اوست كه افزون بر آن یك ساقی‌نامه و شرح حال مختار ثقفی در آن جمع آمده است. در انتهای كتاب نیز اشعاری از دكتر عبدالحسین الهامی (فرزند شاعر) درج شده است.



«فیض الدموع» شرح واقعه کربلا به نثر قدیم فارسی
فیضُ الدّموع و عبرةُ المُستَهام (ریزش اشک‌ها و اشک محزون و دل‌شکسته)، مقتلی به زبان فارسی نوشته محمدابراهیم نواب تهرانی است که با نثری ساده و به فارسی فصیح و بلیغ، ماجرای عاشورا را بازگفته است. محمدابراهیم نواب تهرانی ملقب به بدایع نگار (1241-1299هـ.ق)، از نویسندگان بزرگ و ادیبان برجسته و سیاستگران آگاه زمان محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار بوده و اثر شیوای او، فیض الدموع، یادآور نثر فارسی قرن چهارم و پنجم هجری است.

انگیزه مؤلف، به گفته خودش، برطرف کردن مشکل عدم دسترسی عموم مردم به کتابی موثق و صحیح به فارسی شیوا و بلیغ بوده است. وی تلویحاً گویندگان و راویانی را که در بیان حوادث زندگانی امام حسین(ع) صداقت را ارج نمی‌نهند، به نقد کشیده و سخنوران کم‌اطلاع و ناآشنا به آیین فصاحت و بلاغت را که به گفته او عوام‌پروری می‌کنند، نکوهش می‌کند. او کوشیده تا مقتلی بنگارد که هم خالی از نقایص یادشده و هم دربرگیرنده نثری فصیح، صناعات سخن و علم معانی باشد.

این کتاب یک متن ادبی به زبان فارسی فاخر و اثری حماسی و مستند به اسناد معتبر تاریخی است. بر اساس تحقیقاتی که شده تاکنون کتابی فارسی با ویژگی‌های یاد شده، چنین شیوا و مستند به منابع دست اول تألیف نشده است. بیشترین منابع وی اللهوف یا الملهوف اثر سید بن طاووس است و برخی از فهرست‌نویسان نیز فیض الدموع را به اشتباه ترجمۀ اللهوف دانسته‌اند. فيض الدموع با بیان تولد امام حسین(ع) و ذكر فضایل او و آنگاه مرگ معاویه و سلطنت یزید آغاز می‌شود و دربرگیرنده مقتل مسلم و دیگر شهدای کربلا و نیز غارت خیام امام(ع) و اسارت خاندان او در كوفه و شام و خطبه‌های حضرت زینب و امام سجاد(ع) در مجلس یزید است.



هفت دیوان محتشم کاشانی؛ آینه عرفان عصر صفوی
محتشم کاشانی از شاعران بزرگ قرن دهم هجری، در شعر خود بيشتر به نظم غزليات و قصايد و ماده تاريخ‌ها و معميات پرداخته و ابيات عاشقانه و اشعار مدحيه بسيارى به يادگار گذاشته است. هفت دیوان محتشم کاشانی را مرحوم دکتر عبدالحسین نوائی، محقق تاریخ صفویه، و مهدی صدری، یکی از فضلای کاشان، تصحیح کرده و مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب آن را در سال 1380 به چاپ رسانده است. ارزش این کار خوشبختانه از دید اهل نظر دور نمانده و «حامیان نسخ خطی» آن را مورد تقدیر قرار داده‌اند.

این اثر شامل هفت ديوان است كه براى نخستين بار مطابق نظم و ترتيب خود شاعر به زينت طبع آراسته شده است. آغاز جلد نخست با شامل شرح حال محتشم است كه در آن از زندگی، خانواده، فقر و تنگدستی و اعتقادات محتشم و نیز آوازه سخن وی در ایران و هند سخن می‌رود. در ادامه نیز مباحثی درباره شیوه سخن‌سرایی محتشم، از جمله مفاخره وی در شعر، نقد اجتماعی در اشعار او و دوازده بند معروف محتشم، مطرح شده است. بخش بعدی این جلد شامل دیوان اول موسوم به «شیبیه» است كه در قالب 79 قصیده، 9 تركیب‌بند، 5 مثنوی، 78 قطعه، 112 غزل، و 106 رباعی به نظم درآمده است.

شش دیوان دیگر در جلد دوم به چاپ رسیده است. دیوان شبابیه که در ایام جوانی شاعر سروده شده به غزلیات اختصاص دارد. دیوان سوم نیز شامل 276 غزل و به صبائیه معروف است. در دیوان چهارم موسوم به رساله جلالیه توصیفی از عشق و علاقه محتشم به جوان زیبارویی به نام شاطر جلال، در قالب نظم و نثر می‌بینیم. دیوان پنجم با عنوان رساله نقل عشاق نیز در قالب نظم و نثر به نگارش درآمده است. دیوان ششم موسوم به ضروریات به ماده تاریخ‌هایی راجع به احیا و اموات اختصاص دارد. دیوان هفتم با نام معمیات نیز شامل معماهای منظوم است. در كتاب همچنین، نسخه‌های مورد استفاده در تصحیح دیوان معرفی شده و تصاویری از نسخه‌ها به چاپ رسیده است.