به گزارش خبرگرازی کتاب ایران(ایبنا) «جامعه‌شناسی مصرف و بازار؛ مطالعه میدانی در هفت بازار تهران» کتابی است به قلم حسین ابوالحسن تنهایی و مریم السادات حسینی‌فر که به همت انتشارات اندیشه احسان در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. این کتاب که برآمده از پایان نامه دکتری مریم السادات حسینی فر است، در یک پژوهش میدانی و با رویکرد روش‌شناختی فرود به زمین و نظریه زمینه‌ای به تحلیل رفتار مصرفی شهروندان در پایتخت کشور پرداخته است. کتاب در پنج فصل اصلی سامان یافته است که همراه با عکس و نمودار به پرسش چرایی مصرف گرایی در تهران پاسخ می‌دهد. در ادامه مروری اجمالی بر فصل‌ها و مطالب کتاب می‌اندازیم.
مفاهیم جامعه‌شناسی مصرف
مولفان کتاب در فصل نخستین برای ایجاد آمادگی ذهنی مخاطبان به توضیح مهم‌ترین مفاهیم در جامعه‌شناسی مصرف پرداخته‌اند. وقتی که ما از جامعه‌شناسی مصرف صحبت می‌کنیم دقیقا منظورمان و نقطه تمرکزمان بر کدام یک از مفاهیم رفتاری و اجتماعی است؟ به عبارت دیگر مصرف به چه معناست و چرا برای یک فعال حوزه علوم اجتماعی پدیده مصرف کردن می‌تواند دارای اهمیت و معنا باشد؟ در بخشی از این فصل در چرایی مهم شدن مصرف‌گرایی برای علوم اجتماعی این طور می‌خوانیم:«واژه مصرف‌گرایی مفهومی اقتصادی نیست بلکه واژه‌ای است که بر رسم، آیین و راه و روشی در زندگی دلالت می‌کند که وجود انسان را فراگرفته و به طور کلی هر گونه زیاده روی در کمیت و اتلاف منابع را شامل می‌شود.»
نظریه‌های مصرف
پس از تعاریف مفاهیم در فصل اول، مولفان در فصل دوم که حجم قابل توجهی از کتاب را به خود اختصاص داده است به نظریه‌های مصرف می‌پردازند و مصرف را در افق فکری متفکران اجتماعی مورد بررسی قرار می‌دهند. بررسی آثار متفکران در سه دوره یعنی مدرنیته میانی، مدرنیته در گذار و مدرنیته اخیر تفکیک شده‌اند و به این ترتیب در نظریه‌پردزان مدرنیته میانی اندیشه‌های کارل مارکس(ازجمله مفهوم بیگانگی)، ماکس وبر و جرج زیمل مورد بررسی قرار گرفته‌اند و در ادامه اندیشه افرادی چون تورستاین ویلن، هربرت مارکوزه، آدورنو و هورکهایمر، اریک فروم و هربرت بلومر در نظریه پردازان مدرنیته در گذار بررسی شده و اندیشه افرادی چون پیر بوردیو، اروینگ گافمن، میشل فوکو، آنتونی گیدنز و ریچارد پیترسون نیز در نظریه‌پردازان مدرنیته اخیر مورد واکاوی قرار گرفته است.
رویکردهای پژوهشی
پس از مباحث نظری در فصل‌های اول و دوم مولفان در فصل سوم به سراغ روش پژوهش رفته‌اند و به توضیح روش‌های مورد استفاده در این تحقیق می‌پردازند در ادامه این فصل جامعه آماری پژوهش، روش‌های تحلیل داده‌ها و گام‌های پیمودن مسیر تحقیق برای خوانندگان تشریح می‌شود. «بازار بزرگ تهران، مرکز خرید مریم در بازار تهران، مرکز خرید قائم در شمال تهران، مرکز خرید گلدیس در غرب تهران، مرکز خرید سپید در شرق تهران، بازار محلی عبدل آباد در جنوب تهران و مرکز خرید پردیس کیان در عبدل آباد» هفت بازار انتخابی محققان برای این پژوهش معرفی می‌شوند. علاوه بر این خرید از دستفروشان مترو نیز به عنوان شکل دیگری از خرید مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مصرف‌گرایی در بازارهای تهران
فصل چهارم کتاب به داده‌های گردآوری شده در روند پژوهش اختصاص دارد و برای درک بهتر، مولفان از عکس و جدول نیز استفاده کرده‌اند. تحلیل موقعیت مراکز خرید انتخابی، مراحل ساخت نظریه زمینه‌ای، توضیح مقولات مصرف‌گرایی، مدگرایی، برند گرایی، رواج کالاهای ارزان، تقلید، آگاهی، تعدد و گستره روابط، به رخ کشیدن، زمان، فضای فروش، توضیح و رسیدن به مدل‌های پاراداریمی مرتبط با این مقولات و در نهایت معرفی «هویت نمایی و مصرف‌گرایی» به عنوان مقوله هسته‌ای از جمله مطالب این بخش را تشکیل می‌دهد. مولفان بر اساس داده‌های به دست آمده بیان می‌کنند که کنش پیوسته ناشی از پدیده هویت نمایی در کنار سایر عناصر مطرح شده در طیفی از مصرف قابل بیان است و کنشگران هویت خود را با کالاهایی که مصرف می‌کنند به هفت گونه به نمایش می‌گذارند. این هفت شکل عبارتند از: مصرف مبتنی بر برند، مصرف نمایشی یا متظاهرانه، مصرف مبتنی بر مد یا مدگرایانه، مصرف بساطی، مصرف منزلتی، مصرف سلیقه‌ای، مصرف کالاهای ضروری.
مصرف‌گرایی: گونه‌ها، زمینه‌ها، پیامدها و راهکارها
فصل پنجم به روال معمول پژوهش‌هایی از این دست به تفسیر داده‌ها و نوعی نتیجه‌گیری اختصاص یافته است. در این بخش مولفان با رجوع به تاریخچه مصرف‌گرایی در کشور از دوران پهلوی به بعد و در کنار آن با اتکا به چارچوب نظری پژوهش به تفسیر داده‌ها می‌پردازند.در بخشی از این فصل می‌خوانیم: «مصرف به خودی خود مساله نیست بلکه این مصرف‌گرایی و مصرف نانمادی است که مساله است؛ مصرفی که با خرید و دور ریختن هر چه بیشتر همراه است، مبتنی بر انتخاب و آگاهی و نیاز نیست و پیامدهایی چون به تاخیر انداختن توسعه و توسعه پایدار، ایجاد زباله‌های غیر قابل بازیافت و مضر برای محیط زیست، به خطر افتادن سلامت انسان، تبدیل شدن برخی کشورها و به زباله‌دان و حیاط خلوت و تبدیل محیط زیست آن‌ها به کشورهای ناسالم، مصرف‌گرایی در زمینه آب و منابع طبیعی و خطرات کمبود و تخریب ناشی از آن، مصرف‌گرایی در زمینه کالاهای وارداتی ... از دست دادن خلاقیت و فاعلیت انسان، تبدیل شدن انسان به موجودی منفعل، خمیری و منقاد را به همراه دارد.»
کتاب «جامعه شناسی مصرف و بازار» به قلم حسین ابوالحسن تنهایی و مریم السادات حسینی فر به همت انتشارات اندیشه احسان در 258 صفحه، با شمارگان 500 نسخه و قیمت 51 هزار تومان در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
شنبه ۱۵ شهریور ۱۳۹۹ - ۰۹:۲۹
نظر شما