کتاب «خاطرات تهران و بیروت» پیوند لبنان و بیروت را با ایران و تهران به تصویر می‌کشد. نویسنده کتاب در سن ۱۳-۱۲ سالگی و پس از پایان جنگ جهانی دوم برای زندگی با پدر و مادرش از راه لبنان، سوریه، عراق به ایران می‌آید. جان اسکیلز ایوری، به دور از یک‌سونگری و با ظرافت و دقت به برهه‌ای از تاریخ معاصر ایران نگاه کرده است. از مطالعه این کتاب، میتوان به نکات و اشارات تازه فراوانی دست پیدا کرد و میتوان به گوشه‌های کم‌نوشته و ناگفته سیاست رضاشاهی در مقابل آلمان هیتلری اشاره کرد.
علاوه‌براین، علاقه قلبی نویسنده به فرهنگ و تمدن ایران و به‌طورکلی خاورمیانه تصویری دلپذیر را برای خواننده ایرانی ترسیم می‌کند که در کمتر آثار نویسندگان غربیِ معاصر دیده می‌شود. تصویر واضحی که از بیروت و خاورمیانه توسط نویسنده ترسیم می‌شود از دیگر جذابیت‌های کتاب حاضر است.
جان اسکیلز ایوری در بخشی از کتاب می‌نویسد: «بیروت روزگاری سرآمد شهرهای خاورمیانه بود. مدارس و دانشگاه‌هایش نخبه‌های بسیاری را برای بسیاری از کشورهای خاورمیانه تربیت کردند. ایران هم از مدارس و دانشگاه‌های بیروت سهمی داشت. امیرعباس هویدا نخست‌وزیر را میتوان از میان تحصیل‌کرده‌های بیروتی نام برد. همه اینها و پیوندهایی که میان ایران و لبنان وجود دارد، اشتراکات فرهنگی، گذار از سنت به مدرنیته و... روایتی دست‌اول و پر از جزيیات را پیش‌روی مخاطب می‌گذارد.»
اسکیلز ایوری در یادداشتی که برای ترجمه فارسی کتاب نوشته، آورده است: «در این کتاب تمایل دارم بیروت و تهران را آنگونه که بود، نشان دهم. متاسفانه امروز خاورمیانه به‌طرز غم‌انگیزی ویران شده است.» و در ادامه می‌گوید: «چرا خاورمیانه به صحنه درگیری و مرگ میلیون‌ها شهروند تبدیل شده است؟ چرا آمریکایی‌‌ها که روزی محبوب بودند اکنون به شکل جهان‌شمولی مورد نفرت واقع شده‌اند؟ پاسخ به بیانیه بالفور به سال 1917 م برمی‌گردد.» و در پاسخ می‌گوید: «امروزه اسرائیل به‌عنوان دولتی بدتر از آپارتاید(دولت تبعیض‌آمیزی که یک بار در جنوب آفریقا ظهور کرده) محکوم شده است. امروز اسرائیل می‌خواهد بر ارتش‌های خاورمیانه چیره شود. امروز اِی‌پک صاحب هر دو خانه دولت‌های آمریکایی است. پاسخ در تهدید‌هایی است که امروز دونالد ترامپ و جان بولتون علیه ایران به کار می‌برند.»
نویسنده کتاب در پایان سخنانش در مقدمه کتاب این چنین اظهار امیدواری می‌کند و می‌نویسد: «بیایید امیدوار باشیم زوال دموکراسی و عقلانیت می‌تواند متوقف شود. من فکر نمی‌کنم مردم ایالات متحده آمریکا چیزی را که دولت‌شان در حال انجام است، تایید کنند. مقاومت در برابر زورگویی و تهدید در حال رویش است. ترامپ با استیضاح روبه‌رو است. ممکن است جمهوری‌خواهان بازنده انتخابات بعدی باشند.»
ضحی حسین‌نصر و حسن فتاحی در مقدمه کتاب نوشته‌اند: «نخستین دلیل در انتخاب این اثر برای ترجمه روایت به‌دور از یک‌سونگری نویسنده است. او به برهه‌ای از تاریخ معاصر ایران که در آن حضور مستقیم داشت با عینکی سلیم و ظریف نگاه کرده است. علاوه بر این علاقه قلبی او به فرهنگ و تمدن ایران و به طور کلی خاورمیانه تصویری دلپذیر را برای خواننده ایرانی ترسیم می‌کند که در کمتر آثار نویسندگان غربی معاصر دیده می‌شود. او در کنار کاستی‌های ایران آن زمان که برآمده از دوره بی‌رونق قاجار بود، اصالت تمدن کهن ایران را هم با صراحت بیان می‌کند. این نگاه نه فقط در نویسنده بلکه در دیدگاه پدر و مادرش هم که با مقامات عالی‌رتبه ایران آن زمان در ارتباط بودند، مشهود است.»
این کتاب دو روایتگر برجسته دارد. راوی اول پروفسور جان ایوری است که کتاب را یک‌دهه قبل نوشته و راوی دوم مادرش است که یادداشت‌هایش از ایران آن زمان بی‌کم و کاست به شکل نقل قول‌های طولانی در کتاب به‌چشم می‌خورد. تمام یادداشت‌های مادر پروفسور ایوری، مارگارت به بیش از هفتاد سال قبل تعلق دارد و تصویری متفاوت از جامعه ایران را توصیف می‌کند.
نکته‌ای که در این کتاب به چشم می‌خورد اهمیت دانشگاه آمریکایی بیروت و تربیت نسلی است که تک‌تک افراد آن صرف‌نظر از رنگ و ملیت‌شان در کنار یکدیگر برای هدفی مشترک که آن کمک به جامعه خود پس از کسب مهارت و دانش لازم است گام برمی‌دارند. در ایران هم دانشگاه‌ها به معنای امروزی آن و نیز آنچه در قدیم بوده، همواره محل ارتقای سطح علمی و فرهنگی جامعه ایرانی بوده است. زمانی نیشابور یکی از پنج قطب علمی ایران در دوره شکوفایی تمدن اسلامی بوده و زمانی دارالفنون در عهد ناصری. در دوره معاصر هم برخی از دانشگاه‌های بااصالت که از استانداردهای علمی برخوردارند گام‌های موثری در توسعه کشور داشته‌اند.
از دیگر نکات قابل تامل کتاب روایت جان ایوری از مدرسه کامیونیتی در تهران است. این مدرسه تا سال 1979 دایر بود اما در پی وقایع پس از آن مدرسه منحل شد. با نگاهی به لیست فارغ‌التحصیلان این مدرسه به‌روشنی میتوان دریافت محیط آن در بستر جامعه‌ایرانی و معلمان باتجربه افراد شاخصی همچون نویسنده این اثر را تحویل جامعه جهانی داده است. به‌طوری که طی چهل سال گذشته جان ایوری یکی از معرفی‌کنندگان فرهنگ و تمدن ایرانی به جهان بوده است و از مخالفان سرسخت تحریم علیه ایران.
آخرین نکته‌ای که توجه به آن اهمیت دارد اوضاع خاورمیانه دیروز و خاورمیانه امروز است. اوضاع خاورمیانه امروز هم نامطلوب است. امروز شاهد انواع خشونت‌ها و جنگ‌ها در آن هستیم. منطقه‌ای که به لحاظ منابع زیرزمینی و ینز قدمت تمدنی سرآمد جهان است تبدیل به محیطی پرتنش شده و مردمان آن در شرایطی دشوار به‌سر می‌برند. نمونه ملموس آن هم ویرانی شهرهای بستانی عراق؛ سوریه و افغانستان است و آوارگی میلیونی شهروندان خاورمیانه.
کتاب «خاطرات تهران و بیروت» نوشته جان اسکیلز ایوری خاطرات دانشمند آمریکایی از ایران بین دو جنگ جهانی است که با ترجمه مشترک سید ضحی حسینی‌نصر و حسین فتاحی در 176 صفحه، شمارگان 1100 نسخه و بهای 35 هزار تومان از سوی بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شد.
نظر شما