به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مدتی است در خبرگزاری ایبنا به بررسی ادبیات کودک و نوجوان سایر کشورها می‌پردازیم و تا به‌حال این موضوع را در کشورهایی مانند ترکیه، تاجیکستان، ژاپن و افغانسان بررسی کرده‌ایم. در این گزارش نیز تصمیم داریم به ادبیات کودک و نوجوان ایتالیا بپردازیم. ایتالیا از جمله کشورهای مطرح در حوزه ادبیات کودک و نوجوان است و بزرگترین نمایشگاه بین‌المللی کتاب کودک با عنوان «نمایشگاه کتاب کودک بلونیا» هم در این کشور برگزار می‌شود و ناشران و نویسندگان و تصویرگران بنام و شناخته‌شده‌ای دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به کارلو کلودی خالق کتاب مشهور و پرآوازه «پینوکیو» اشاره کرد. «پینوکیو» از آثار کلاسیک و ماندگار ادبیات کودکان جهان است که با تصویرگری‌های روبرتو اینوچنتی از تصویرگران برجسته ادبیات کودک ایتالیا جانی تازه گرفته است. روبرتو اینوچنتی در سال ۱۹۹۲ لوح افتخار جایزه هانس کریستین اندرسن را به خاطر تصویرگری این کتاب دریافت کرد و در سال ۲۰۰۸ نیز برنده جایزه هانس کریستین اندرسن شد.

ادبیات کودک ایتالیا بر پایه ادبیات شفاهی بنیان نهاده شده است 
غلامرضا امامی از نویسندگان و مترجمان پرکار کشورمان که سال‌ها در ایتالیا زندگی کرده، نخستین بار کتاب «پینوکیو» را از زبان اصلی ایتالیایی به فارسی برگرداند و با ترجمه آثاری از سه نویسنده بزرگ ادبیات کودک و نوجوان ایتالیا یعنی کارلو کلودی، لئو لئونی و جانی روداری این نویسندگان را به مخاطبان ایرانی معرفی کرد. او همچنین با ترجمه برخی از آثار نویسندگان ایرانی مانند نوید سیدعلی‌اکبر و طاهره ایبد به زبان ایتالیایی توانست ادبیات کودک و نوجوان ایران را در ایتالیا مطرح کند.
 
امامی معتقد است ادبیات کودکان و نوجوانان در ایتالیا همچون کشور ما و دیگر کشورهای جهان بر پایه ادبیات شفاهی بنیان نهاده شده و قصه‌گویانی که بیشتر مادران بودند قصه‌های شفاهی را برای فرزندانشان باز می‌گفتند و گاه آن‌ها این روایت‌ها را می‌نگاشتند.
 
کارلو کلودی؛ خالق «پینوکیو» 
او ایتالو کالووینو، را ازجمله نویسندگان بزرگ ایتالیایی معرفی می‌کند که مانند نویسنده، قصه‌گو و پژوهشگر نامدار ایران، فضل‌الله مهتدی صبحی، قصه‌های مردمی ایتالیا را گرد آورده است و در این باره می‌گوید: ایتالو کالووینو، با جمع‌آوری و گردآوری افسانه‌های ایتالیا سهمی به‌سزا در تاریخ ادبیات کودک و نوجوان ایتالیا ایفا کرد. ایتالیا نخستین بار با نام کارلو کلودی (1826 م-1890) در جهان خوش درخشید. او با نگارش داستان زیبای پینوکیو سهمی بزرگ در ادبیات جهان داشت. کالووینو نخستین بار در سال 1881 میلادی داستان پینوکیو را در روزنامه‌ای نوشت و بعد از آن مجموعه این قصه دنباله‌دار به‌صورت کتاب زیبایی نشر یافت. داستان پینوکیو تا کنون به بیش از 100 زبان و لهجه در دنیا نشر یافته است. کتابی چند لایه که نه تنها کودکان و نوجوانان به آن دل بسته‌اند بلکه بزرگان هم از آن بهره برده‌اند.
 
امامی درباره ترجمه این کتاب در ایران نیز توضیح می‌دهد: در کشور ما پینوکیو نخستین بار با ترجمه زنده‌یاد صادق چوبک از متن انگلیسی به فارسی در کشور نشر یافت که ترجمه‌ای آزاد بود و چندان وفادار به متن اصلی نبود. اما دریغا که برپایه این ترجمه، افراد بسیاری که خودشان را مترجم می‌دانند و از زبان انگلیسی، ایتالیایی و فرانسه بی‌بهره‌اند از آن ترجمه رونویسی کرده‌اند و با افزودن و تغییر کلماتی این کتاب در نشرهای مختلف منتشر شده است. اما از آنجا که متن اصلی این کتاب، به زبان ایتالیایی است، زنده‌یاد محمد زهرایی، مدیر کاردان نشر کارنامه، از من خواست کتاب «پینوکیو» را از متن اصلی ایتالیایی به فارسی برگردانم. من این کار را انجام دادم و پس از پایان یافتن ترجمه، آن را از نظر دو استاد بزرگ ایران‌شناس ایتالیایی، استاد «آنجلو میکله پیه مونتسه» ایران‌شناس نامی و برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی و بنیاد استاد افشار، و استاد «ماریو کاستای» استاد ادبیات فارسی دانشگاه روم، گذراندم. ترجمه کتاب «پینوکیو» با حسن نظر آن‌ها روبه‌رو شد و هر دو بر ترجمه فارسی کتاب دیباچه‌ای نگاشتند و این کتاب با طرح‌های زیبایی از نقاشی ایتالیایی، چندسال پیش از سوی نشر سپاس منتشر شد.
 
این پژوهشگر در ادامه به نویسنده و تصویرگر ایتالیایی بزرگ دیگری در حوزه ادبیات کودک و نوجوان اشاره می‌کند و می‌گوید: بعد از کارلو کلودی در ادبیات کودک و نوجوان ایتالیا با نام بزرگ لئو لیونی (1910 - 1999 م) نویسنده و تصویرگر ایتالیایی روبه‌رو ‌می‌شویم، او هرچند زاده آمستردام هلند است اما از آنجا که همسرش نورا مافی، دختر فابریزیو مافی، بنیانگذار حزب کمونیست ایتالیا ازدواج کرد و بیشتر زندگی‌اش را در ایتالیا گذراند و کتاب‌هایش به‌همراه نقاشی‌های زیبایش نه تنها در ادبیات ایتالیا بلکه در ادبیات جهان طرحی نو بیافکند.
 
امامی می‌افزاید: نام لئو لیونی نخستین بار با کتاب «آبی کوچولو، زرد کوچولو» خوش درخشید. به گفته خودش، وقتی برای دیدار نوه‌اش با قطار به بلونیا می‌رفته این انگیزه در ذهنش به‌وجود آمده که داستان زیبای «آبی کوچولو، زرد کوچولو» را بنویسد که در کنار هم رنگ سبز را تشکیل می‌دهند. این کتاب تحولی نوین در ادبیات کودک و نوجوان ایتالیا پدید آورد و گذشته از این کتاب، کتاب‌های دیگرش نیز که به‌صورت انیمیشن درآمده، جوایز بزرگ ملی و بین‌المللی را نصیبش کرده است. من هم این بخت را داشته‌ام که سال‌ها پیش نخستین بار کتاب «آبی کوچولو، زرد کوچولو» او را به فارسی برگردانم که به همراه مجموعه‌ای از زیباترین کارهای این نویسنده بزرگ از سوی نشر شهر منتشر شد.

«ماهی سیاهه»؛ اثر ماندگار لئو لیونی
او در ادامه بیان می‌کند: ازجمله آثار ماندگار لئو لیونی می‌توانم به «ماهی سیاهه» اشاره کنم که با ترجمه من از سوی انتشارات به‌نگار منتشر شده است. لئو لیونی ایران هم آمده بود یکی از کتاب‌هایش بنام «ماهی سیاهه» که من ترجمه کردم به صورت انیمیشن درآمده بود و در فستیوال فیلم کودک و نوجوان قبل از انقلاب به نمایش درآمد.

ادبیات کودک و نوجوان در جهان به جانی روداری مدیون است
امامی، جانی روداری را به عنوان نویسنده بزرگ دیگر ادبیات کودک و نوجوان در ایتالیا معرفی می‌کند و می‌گوید: می‌توانیم بگوییم حلقه ادبیات کودک و نوجوان ایتالیا که سه چهره در آن برجسته‌تر است، همچون زنجیری بهم پیوسته است. پس از لئو لیونی، نام بلند جانی روداری (1920-1980 م) در تاریخ ادبیات این کشور به چشم می‌خورد. او تنها نویسنده ایتالیایی برنده جایزه جهانی هانس کریستین اندرسن است و نه تنها ادبیات کودک و نوجوان ایتالیا بلکه ادبیات کودک و نوجوان در جهان به او مدیون است.
 
به گفته امامی، جانی روداری که به نام «اندرسن زمانه» هم معروف است، طرحی نو در ادبیات کودک و نوجوان جهان افکند. او با طنزی زیبا و زبانی رسا به دنیای کودکان و نوجوانان پرداخت. قصه‌هایش را قبل از نشر برای آن‌ها می‌خواند و از نظرات‌شان باخبر می‌شد. و امروزه کتاب‌های جانی روداری به بیش از 30 زبان نشر یافته و هرساله میلیون‌ها نسخه از آن در جهان ترجمه و منتشر می‌شود.
 
او درباره ترجمه آثار جانی روداری در ایران می‌گوید: در آستانه صدمین زادروز جانی روداری به همت نشر هوپا و با پرداخت حق کپی‌رایت چهار کتاب زیبای این نویسنده بزرگ به فارسی منتشر شده است. کتاب‌های «روزی که در میلان از آسمان کلاه می‌بارید» با ترجمه زنده‌یاد چنگیز داورپناه، «یاس در دیار دروغگویان» با ترجمه محبوبه خدایی، «فروشگاه ساحره» با ترجمه بانوی روشندل هما میرزایی و محبوبه خدایی و کتاب «یکی بود که خودش نبود» با ترجمه من که در این کتاب در یادداشتی به نام «اندرسن زمانه» به تفصیل به زندگی و روزگار و نقش جانی روداری پرداخته‌ام.
 
امامی معتقد است در میان نویسندگان معاصر و گذشته ادبیات کودک و نوجوان ایتالیا بی‌شک این ‌چهره‌های نامی یعنی کارلو کلودی، لئو لیونی و جانی روداری نقشی برجسته در ادبیات کودک و نوجوان ایتالیا و جهان دارند و ادبیات کودک و نوجوان ایتالیا به واسطه این سه چهره برجسته در سطح دنیا شناخته و مطرح شده است درصورتی‌که ما چنین افرادی را نداریم.
 
«سه‌ قصه» شاهکار امبرتو اکو است
امامی در ادامه به اومبرتو اکو اشاره می‌کند و می‌گوید: اومبرتو اکو نیز از نویسندگان بزرگ ایتالیایی است که به ادبیات کودک و نوجوان پرداخته‌ و با شاهکارش یعنی کتاب «سه‌ قصه» قصه‌ای برای 9 ساله تا 90 ساله‌ها نوشت. آخرین کتابش برای کودکان و نوجوانان یک داستان قدیمی مستند است که روایتی تازه پیدا کرده. این کتاب به نام «دلباختگان» به زودی باترجمه من از سوی نشر پرتقال برای کودکان و نوجوانان منتشر خواهد شد. اومبرتو اکو در کتاب تازه‌اش شاهکاری را آفریده که روایتی قدیمی و مستند و برمی‌گردد به حدود 200 سال پیش، زمانی که وبا در ایتالیا شیوع پیدا کرده و با اوضاع امروز جهان هم همخوانی دارد.
 
نویسندگان ایتالیایی توجهی به بازنویسی متون کهن ندارند
امامی در ادامه به میزان توجه نویسندگان به بازنویسی متون کهن در ادبیات کودک و نوجوان اشاره می‌کند و می‌گوید: برعکس کشور ما، آن‌ها چندان به بازنویسی آثار کهن عنایت ندارند. فقط از این آثار الهام می‌گیرند و آثاری نو می‌آفرینند و خیلی به بازنویسی توجه نمی‌کنند. آن‌ها با زبانی روان و رسا و طنز به زمانه خویش می‌پردازند. مثلا در ایران می‌بینیم تعداد زیادی از نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان، متون کهن مثلا مثنوی مولوی را برای بچه‌ها بازنویسی کرده‌اند اما آن‌ها با اینکه آثاری مانند «کمدی الهی» اثر دانته را دارند اما کسی به سراغ بازنویسی آن‌ها نمی‌رود.
 
او در ادامه می‌افزاید: افسانه‌ها و ضرب‌المثل‌ها هم در ادبیات کودک و نوجوان ایتالیا بیشتر جنبه شفاهی دارد و نویسندگان از آن‌ها در آثارشان الهام می‌گیرند. مثلا با نگاهی به آثار جانی روداری می‌بینیم که او در طنزهای زیبایش از گذشته فقط الهام می‌گیرد اما تمام حوادث در زمان حال می‌گذرد.

تعداد کودکان ایتالیایی کم است و بیشتر مهاجرند 
امامی در ادامه می‌گوید: متاسفانه در ایتالیا آمار موالید بسیار کم است یعنی ایتالیایی‌ها متاسفانه ضریب مرگ‌شان بیش از تولدشان است. براین اساس نسل جدید مهاجران در ایتالیا روبه‌رو گسترش است و براین اساس بیشتر کتاب‌هایی که منتشر می‌شود، برای همه جالب است و موضوعاتش جنبه جهانی دارند. از سویی وضعیت تالیف و ترجمه هم تقریبا همسان است و هر کتاب کودکی که در دنیا برای کودکان و نوجوانان منتشر شود در ایتالیا مورد استقبال قرار می‌گیرد، چون تعداد بچه‌های ایتالیایی کم است و بیشتر مهاجرند. 
 
توجه نهادهای دولتی به ادبیات کودک و نوجوان کم است
امامی توجه نهادهای دولتی به ادبیات کودک و نوجوان را کم ارزیابی می‌کند و می‌گوید: در این حوزه بیشتر فعالیت‌ها مربوط به بخش خصوصی است نه دولتی مثلا در بزرگترین نمایشگاه کتاب کودک جهان که در بلونیا برگزار می‌شود، نهادهای دولتی ایتالیا، شاید فقط یک غرفه داشته باشند اما با انبوهی از ناشران خصوصی مواجهیم.
 
به گفته امامی میزان توجه به ادبیات کودک و نوجوان در کتاب‌های درسی بچه‌ها در ایتالیا زیاد است و هر کودک و نوجوان ایتالیایی با قصه زیبای «دلباختگان» آشناست همچنین همه بچه‌ها در ایتالیا با نام جانی روداری آشنا هستند و آثارش را خوانده‌اند.

در این باره بیشتر بخوانید:
http://www.ibna.ir/fa/longint/291938

http://www.ibna.ir/fa/report/292350