به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، متنی که در ادامه می‌خوانید، از تولیدات رایزنی فرهنگی ایران در آذربایجان است که برای ایبنا ارسال شده. این متن به بررسی کتاب «قاییدیش» (به معنای بازگشت) اختصاص دارد که تالیف مشترک واصف طالب اف (رئیس مجلس عالی جمهوری خودمختار نخجوان) و علی حسن اف (معاون پیشین امور اجتماعی - سیاسی رئیس جمهور آذربایجان است. نام این کتاب برگرفته از بازگشت حیدر علی اف از روسیه به آذربایجان و نخجوان و وقایع آن زمان حکایت می‌کند. در ادامه خلاصه‌ای از بخش‌های مختلف کتاب را می‌خوانید:
پیشگفتار کتاب
بعد از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی سوسیالیستی، در تاریخ ۱۸ اکتبر ۱۹۹۱ جمهوری آذربایجان نیز مانند سایر کشورهای این اتحادیه استقلال خود را به دست آورد. در ادامه، به تاریخ ۱۲ نوامبر ۱۹۹۵ قانون اساسی جمهوری آذربایجان به تصویب رسید و بر اساس آن منطقه نخجوان به عنوان جمهوری خود مختار اعلام شد.
مجلس عالی جمهوری خود مختار نخجوان به عنوان قوه مقننه عالی محسوب می‌شود. تعداد اعضای مجلس عالی نخجوان ۴۵ نفر است که توسط مردم نخجوان و برای مدت ۵ سال انتخاب می‌شوند. یک نفر از ۴۵ نفر که اعضای مجلس عالی هستند، بعد از انتخابات بر اساس آرای بین نمایندگان مجلس به عنوان رئیس عالی این مجلس تعیین می‌شود. از سال ۱۹۹۵ تاکنون آقای واصف طالب‌اف ریاست مجلس عالی جمهوری خود مختار نخجوان را بر عهده دارد.
جمهوری خود مختار نخجوان با ارمنستان (۲۴۶ کیلومتر)، جمهوری ترکیه (۱۱ کیلومتر) و جمهوری اسلامی ایران (۲۰۴ کیلومتر) هم مرز است. جمهوری خود مختار نخجوان ۷ منطقه دارد که اردوباد، جلفا، شرور، صدرک، شاهبوز، بابک و کنگرلری نام دارند.
موضوع
اسم این کتاب از بازگشت حیدر علی‌اف از روسیه به کشور خود حکایت دارد. این کتاب به مناسبت هشتاد و پنجمین سالگرد حیدر علی‌اف توسط واصف طالب اف (درآن زمان به عنوان مشاور ارشد رئیس مجلس عالی، یعنی مشاور حیدر علی‌اف مشغول به کار بود) رئیس مجلس عالی کنونی جمهوری خود مختار نخجوان و علی حسن‌اف معاون پیشین امور اجتماعی - سیاسی رئیس جمهور آذربایجان تدوین و تالیف شده است. این کتاب شامل مجموعه‌ای از اسناد رسمی درباره فعالیت‌های سیاسی حیدر علی‌اف رئیس جمهور سابق آذربایجان از تاریخ ۲۲ جولای ۱۹۹۰ تا ۹ ژوئن ۱۹۹۳ است که در سال ۲۰۰۸، در انتشارات «آذربایجان» شهر باکو منتشر شد. کتاب حاوی اطلاعاتی در مورد اسنادی است که براساس دست نوشته‌های حیدر علی‌اف رئیس جمهور سابق آذربایجان و مطالب رسانه‌ها در زمان فعالیت‌های سیاسی وی در نخجوان منتشر شده است. کتاب با شمارگان دو هزار نسخه در ۸۷۰ صفحه منتشر شد.
«قاییدیش» فعالیت‌های حیدر علی‌اف در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... در نخجوان را از تاریخ ۲۲ جولای ۱۹۹۰ تا ۹ ژوئن ۱۹۹۳ بر اساس اسناد رسمی روایت می‌کند. بخش عمده کتاب را مصاحبه‌های حیدر علی‌اف با رسانه‌های محلی و خارجی، دیدار و مذاکرات سیاسی، اقتصادی، برقراری روابط خارجی نخجوان با کشورهای جهان تشکیل می‌دهد. علاوه بر این، مذاکرات سیاسی حیدر علی‌اف برای حل و فصل مناقشه قره باغ با جمهوری اسلامی ایران، ترکیه، روسیه و کشورهای غرب نیز از موضوعات ویژه کتاب هستند. این کتاب از نظر تاریخ نخجوان جایگاهی ویژه دارد و برای محققان علاقه‌مند به تحقیق درباره تاریخ جدید نخجوان منبعی معتبر به شمار می‌رود.
خلاصه فصل اول
در بخشی از این کتاب بنا به روایت مولفان پس از اتفاق افتادن حادثه خونین «ژانویه سیاه» به تاریخ ۲۰ژانویه ۱۹۹۰، حیدر علی‌اف از شهر مسکو از حکومت شوروی سوسیالیستی انتقاد کرد و از روسیه به آذربایجان بازگشت. زیرا در تاریخ شب ۱۹ ژانویه، ارتش نظامی روسیه با هدف سرکوب جنبش استقلال خواهی و آزادی طلبی مردم آذربایجان بدون اعلام قبلی، به شهر باکو وارد شد. ارتش شوروی اقدام به استفاده از زور برای سرکوب معترضان کرد که در نتیجه آن تعداد زیادی از تظاهرکنندگان کشته شدند. امروزه از تاریخ بیستم ژانویه به عنوان روز زنده شدن مجدد جمهوری آذربایجان یاد می‌شود.
میخائیل گورباچف دبیرکل حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی و دمیتری یازوف وزیر دفاع اتحاد جماهیر شوروی ادعا کردند که اقدام نظامی برای خنثی کردن تلاش‌های جنبش استقلال طلبانه جمهوری آذربایجان برای سرنگونی دولت کمونيستی آذربایجان ضروری بوده است. براساس برآوردهای رسمی، ۱۴۷ غیرنظامی آذربایجانی کشته و ۶۳۸ نفر نیز در این رویداد زخمی شدند. همچنین، در جریان این حادثه، ۸۴۱ نفر به صورت غیر قانونی توسط حکومت شوروی دستگیر شدند.
شایان ذکر است جمهوری دموکراتیک آذربایجان که در تاریخ ۲۸ می ۱۹۱۸ تاسیس شده بود، در تاریخ ۲۸ آوریل ۱۹۲۰ میلادی، توسط روسیه تصرف و در آذربایجان ایجاد حکومت شوروی روسیه اعلام شد. و مجدد در تاریخ ۲۴ فوریه ۱۹۲۴ نخجوان رژیم جمهوری خود مختار اعلام شد.
خلاصه فصل دوم
در این فصل کتاب جنگ بین نخجوان – ارمنستان، وضعیت نخجوان و اهالی نخجوان در شرایط جنگ، ایجاد گروه‌های خودگردان نظامی برای دفاع از سرزمین نخجوان، اختلافات سیاسی بین سیاسیون باکو و نخجوان، راه اندازی گمرکات با ترکیه و ایران و سایر موضوعات منعکس شده است. در رابطه با مناسبات نخجوان و ترکیه چنین آورده شده است در تاریخ پنجم فوریه ۱۹۹۳در جمهوری خود مختار نخجوان سرکنسولگری ترکیه افتتاح شده است.
قابل ذکر است که تا سال ۱۹۹۲ نخجوان با ایران و ترکیه گمرک نداشته است. در تاریخ ۲۸ می ۱۹۹۲ بین جمهوری خود مختار نخجوان و ترکیه گمرک «امید» راه اندازی شد. همچنین در تاریخ هشتم مارس ۱۹۹۲ سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در نخجوان افتتاح شده است. در تاریخ ۲۹ دسامبر ۱۹۹۳ بین ایران و نخجوان گمرک شاه تختی ـ پلدشت راه اندازی شده است.
همچنین، در این کتاب، در مورد نقشه‌های حزب جبهه خلق آذربایجان با هدف انجام کودتای سیاسی و نظامی در جمهوری خود مختار نخجوان و تلاش‌های حیدر علی‌اف برای جلوگیری از این اقدامات تحلیل شده است. در تاریخ ۲۴ اکتبر ۱۹۹۲ گروهی از حزب جبهه خلق آذربایجان، تلویزیون دولتی نخجوان و وزارت کشور جمهوری خود مختار نخجوان را تصرف کردند. تعداد گروه مسلح ۳۰۰ نفر بود و رهبران آنها فرج قلی‌اف رئیس شعبه اردوباد حزب جبهه خلق آذربایجان، آصف قلی‌اف رئیس حزب جبهه خلق آذربایجان در نخجوان و واقف آلموراداف نماینده مجلس عالی نخجوان بودند.
نقشه کودتا توسط اسکندر حمیداف وزیر کشور سابق جمهوری آذربایجان در حکومت ابوالفضل ائلچی بیگ ترسیم شده بود. این گروه مسلح با استفاده از تعطیلات و عدم حضور کارمندان، روز شنبه را انتخاب کردند. از این رو به راحتی ساختمان تلویزیون دولتی نخجوان و ساختمان وزارت کشور جمهوری خود مختار نخجوان را تصرف کردند. حیدر علی‌اف در تماس تلفنی با ابوالفضل ائلچی بیگ رئیس جمهور سابق آذربایجان و رئیس حزب جبهه خلق آذربایجان خواستار انجام اقدامات لازم برای خلع سلاح گروه مسلح و تحویل خودروهای زرهی شد. ولی ابوالفضل ائلچی بیگ برای حل این مسئله هیچ کمکی نکرد و به آن موضوع اهمیت نداد. در همین موقع آصف کلنترلی و قالب محمداف که طرفداران ائلچی بیگ و عضو حزب جبهه خلق آذربایجان بودند در این ملاقات شرکت کرده بودند.
در ادامه این پروسه مردم نخجوان مقابل ساختمان‌های تصرف شده جمع شدند و بر علیه این اقدامات غیرقانونی اعتراض کردند. حیدر علی‌اف به مردم درباره وضعیت اطلاع رسانی کرد و توضیح داد و گفت اگر به طرف آن ساختمان‌ها حرکت کنند، ممکن است که توسط گروه مسلح به آنها شلیک شود. ولی با این حال نیز معترضان به خانه برنگشتند و شب را مقابل ساختمان‌های تسخیر شده گذراندند.
با اینکه حیدر علی‌اف چند دفعه به ابوالفضل ائلچی بیگ زنگ زد، از این صحبت‌ها نتیجه‌ای حاصل نشد. در این میان گروهی از مردم نخجوان به حیدر علی‌اف مراجع نموده خواستند که وارد ساختمان وزارت کشور ج.خ.نخجوان شده و گروه مسلح را خلع سلاح کنند. ولی حیدر علی‌اف به آنها اجازه نداد. در ادامه به دستور حیدر علی‌اف مردم در مقابل ساختمان‌های اشغال شده تجمع کردند و گروه مسلح با دیدن این صحنه‌ها مجبور به ترک ساختمان‌های دولتی شد. در نتیجه این اقدامات این گروه به اهداف شوم خود نرسید و اعضایش دستگیر شدند.
هدف اصلی از تصرف ساختمان وزارت کشور و بنای تلویزیون دولتی نخجوان، برکنار کردن حیدر علی‌اف از رهبری جمهوری خود مختار نخجوان بود. آنها قصد داشتند که وی را در نظر مردم آذربایجان به عنوان سیاستمدار ضعیف و بی‌کفایت نشان دهند. ولی مردم از حیدر علی‌اف حمایت کردند. پس از آنکه حیدر علی‌اف در جمهوری خود مختار نخجوان وضیعت داخلی را سروسامان داد، روابط خارجی نخجوان نیز توسعه و گسترش پیدا کرد. در حوزه سیاسی، اقتصادی، دینی، فرهنگی و سایر با جمهوری اسلامی ایران قراردادهای متعددی منعقد شد. فرمانداران استان‌های همجوار ایران به این جمهوری خود مختار سفر کرده و روابط دوستی برقرار شد.
خلاصه فصل سوم
دراین قسمت از کتاب وضعیت مناسبات و روابط جمهوری اسلامی ایران با جمهوری خود مختار نخجوان که بین سال‌های۱۹۹۰–۱۹۹۳درحال جنگ با ارمنستان بود، ارائه می‌شود. این بخش شامل موضوعات مختلف راجع به مناسبات دوجانبه ایران- نخجوان مانند قراردادهای به امضا رسیده و سفرهای متقابل هیات‌های سیاسی، اقتصادی، دینی و فرهنگی، راه اندازی دفاتر اقتصادی، دینی و فرهنگی در نخجوان است.
در بین موضوعات این فصل می‌توان به سفر حیدر علی‌اف رئیس مجلس عالی نخجوان (رئیس جمهور سابق آذربایجان) به جمهوری اسلامی ایران بر اساس دعوت جناب آقای علی اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور سابق ایران اشاره کرد که برای ادامه زندگی مردم نخجوان اتفاق مهمی بود. به دلیل آنکه بعد از سفر وی به جمهوری اسلامی ایران، مایحتاج اولیه و سایر لوازم به این منطقه خودمختار ارسال شد.
در تاریخ هشتم جولای ۱۹۹۲، آقای رسول رضایی معاون فرماندار استان آذربایجان غربی جمهوری اسلامی ایران همراه با هیاتی به نخجوان سفر و با حیدر علی‌اف دیدار و ملاقات کرد. ضمن دیدار و ملاقات آقای رضایی یاد آوری کرد که وی ۲۵ تن آرد، ۲۰۰ چادر، دارو، دو ماشین پر از غذای کودک و ۵ تن ۴۰۰ کیلوگرم خوراک برای کارخانه مرغداری آورده است. حیدر علی‌اف رییس مجلس عالی جمهوری خود مختار نخجوان به خاطر آن کمک‌ها از مردم ارومیه تشکر کرد و در مورد مناقشه قره باغ گزارش داد.
در تاریخ ۲۷ جولای ۱۹۹۲ از استان آذربایجان غربی به جمهوری خود مختار نخجوان کمک های بشردوستانه ارسال شد. ماشین‌های حمل بار ارومیه به نخجوان ۴۰تن آرد، ۲۰ تن قند، ۳۰ تن غذای کودک، ۳۶ تن بنزین و ۳۲ هزار عدد آجر آوردند.
در همین روز حیدر علی‌اف از آقای سیاوش قهوه‌چیان معاون فرماندار و مدیر کل سیاسی و انتظامی استانداری آذربایجان غربی استقبال و با وی دیدار و ملاقات کرد. در چارچوب این ملاقات سیاوش قهوه چیان گفت که در ارومیه به منظور کمک کردن ماهانه به نخجوان جلساتی برگزار می‌شود. رئیس هیات ارومیه با وضعیت مردم نخجوان آشنا شده است.
حیدر علی‌اف به دلیل کمک‌های بشر دوستانه و حمایت و پشتیبانی ایران از نخجوان تشکر کرد. وی یاد آوری کرد که بدلیل جنگ قره باغ رابطه جمهوری خود مختار نخجوان با جمهوری آذربایجان قطع شده است. زیرا راه آهن، اتوبوس‌ها و ماشین‌ها نمی‌توانند از سرزمین ارمنستان به باکو بروند. در حال حاضر مردم نخجوان به کمک نیاز دارند. در تاریخ ۲۲-۲۶ آگوست ۱۹۹۲ حیدر علی‌اف رئیس مجلس عالی جمهوری خود مختار نخجوان به شهر تهران پایتخت جمهوری اسلامی ایران سفر کرد.
وی ضمن این سفر با حضرت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی، هاشم رفسنجانی رئیس جمهور فقید ایران، ناطق نوری رئیس شورای مجلس اسلامی جمهوری اسلامی ایران، علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه ایران و سایر سیاستمداران دیدار و ملاقات کرد. همچنین حیدر علی‌اف در چارچوب سفر رسمی خود با محسن رفیق دوست رئیس بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی نیز دیدار و ملاقات کرد که بعد از آن روابط ایران و نخجوان توسعه و گسترش پیدا کرد و توسط همین بنیاد در شهر نخجوان مسجدی به نام حضرت زهرا (ع) ساخته شد. در نتیجه این سفر مقرر شد که در جمهوری خود مختار نخجوان سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران راه اندازی شود و در حوزه های سیاسی، اقتصادی، علمی، هنری فرهنگی،گردشگری، ورزش، چاپ کتاب و سایر همکاری مشترک بین ایران و نخجوان انجام شود.
پیشگفتار کتاب
بعد از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی سوسیالیستی، در تاریخ ۱۸ اکتبر ۱۹۹۱ جمهوری آذربایجان نیز مانند سایر کشورهای این اتحادیه استقلال خود را به دست آورد. در ادامه، به تاریخ ۱۲ نوامبر ۱۹۹۵ قانون اساسی جمهوری آذربایجان به تصویب رسید و بر اساس آن منطقه نخجوان به عنوان جمهوری خود مختار اعلام شد.
مجلس عالی جمهوری خود مختار نخجوان به عنوان قوه مقننه عالی محسوب می‌شود. تعداد اعضای مجلس عالی نخجوان ۴۵ نفر است که توسط مردم نخجوان و برای مدت ۵ سال انتخاب می‌شوند. یک نفر از ۴۵ نفر که اعضای مجلس عالی هستند، بعد از انتخابات بر اساس آرای بین نمایندگان مجلس به عنوان رئیس عالی این مجلس تعیین می‌شود. از سال ۱۹۹۵ تاکنون آقای واصف طالب‌اف ریاست مجلس عالی جمهوری خود مختار نخجوان را بر عهده دارد.
جمهوری خود مختار نخجوان با ارمنستان (۲۴۶ کیلومتر)، جمهوری ترکیه (۱۱ کیلومتر) و جمهوری اسلامی ایران (۲۰۴ کیلومتر) هم مرز است. جمهوری خود مختار نخجوان ۷ منطقه دارد که اردوباد، جلفا، شرور، صدرک، شاهبوز، بابک و کنگرلری نام دارند.
موضوع
اسم این کتاب از بازگشت حیدر علی‌اف از روسیه به کشور خود حکایت دارد. این کتاب به مناسبت هشتاد و پنجمین سالگرد حیدر علی‌اف توسط واصف طالب اف (درآن زمان به عنوان مشاور ارشد رئیس مجلس عالی، یعنی مشاور حیدر علی‌اف مشغول به کار بود) رئیس مجلس عالی کنونی جمهوری خود مختار نخجوان و علی حسن‌اف معاون پیشین امور اجتماعی - سیاسی رئیس جمهور آذربایجان تدوین و تالیف شده است. این کتاب شامل مجموعه‌ای از اسناد رسمی درباره فعالیت‌های سیاسی حیدر علی‌اف رئیس جمهور سابق آذربایجان از تاریخ ۲۲ جولای ۱۹۹۰ تا ۹ ژوئن ۱۹۹۳ است که در سال ۲۰۰۸، در انتشارات «آذربایجان» شهر باکو منتشر شد. کتاب حاوی اطلاعاتی در مورد اسنادی است که براساس دست نوشته‌های حیدر علی‌اف رئیس جمهور سابق آذربایجان و مطالب رسانه‌ها در زمان فعالیت‌های سیاسی وی در نخجوان منتشر شده است. کتاب با شمارگان دو هزار نسخه در ۸۷۰ صفحه منتشر شد.
«قاییدیش» فعالیت‌های حیدر علی‌اف در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... در نخجوان را از تاریخ ۲۲ جولای ۱۹۹۰ تا ۹ ژوئن ۱۹۹۳ بر اساس اسناد رسمی روایت می‌کند. بخش عمده کتاب را مصاحبه‌های حیدر علی‌اف با رسانه‌های محلی و خارجی، دیدار و مذاکرات سیاسی، اقتصادی، برقراری روابط خارجی نخجوان با کشورهای جهان تشکیل می‌دهد. علاوه بر این، مذاکرات سیاسی حیدر علی‌اف برای حل و فصل مناقشه قره باغ با جمهوری اسلامی ایران، ترکیه، روسیه و کشورهای غرب نیز از موضوعات ویژه کتاب هستند. این کتاب از نظر تاریخ نخجوان جایگاهی ویژه دارد و برای محققان علاقه‌مند به تحقیق درباره تاریخ جدید نخجوان منبعی معتبر به شمار می‌رود.
خلاصه فصل اول
در بخشی از این کتاب بنا به روایت مولفان پس از اتفاق افتادن حادثه خونین «ژانویه سیاه» به تاریخ ۲۰ژانویه ۱۹۹۰، حیدر علی‌اف از شهر مسکو از حکومت شوروی سوسیالیستی انتقاد کرد و از روسیه به آذربایجان بازگشت. زیرا در تاریخ شب ۱۹ ژانویه، ارتش نظامی روسیه با هدف سرکوب جنبش استقلال خواهی و آزادی طلبی مردم آذربایجان بدون اعلام قبلی، به شهر باکو وارد شد. ارتش شوروی اقدام به استفاده از زور برای سرکوب معترضان کرد که در نتیجه آن تعداد زیادی از تظاهرکنندگان کشته شدند. امروزه از تاریخ بیستم ژانویه به عنوان روز زنده شدن مجدد جمهوری آذربایجان یاد می‌شود.
میخائیل گورباچف دبیرکل حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی و دمیتری یازوف وزیر دفاع اتحاد جماهیر شوروی ادعا کردند که اقدام نظامی برای خنثی کردن تلاش‌های جنبش استقلال طلبانه جمهوری آذربایجان برای سرنگونی دولت کمونيستی آذربایجان ضروری بوده است. براساس برآوردهای رسمی، ۱۴۷ غیرنظامی آذربایجانی کشته و ۶۳۸ نفر نیز در این رویداد زخمی شدند. همچنین، در جریان این حادثه، ۸۴۱ نفر به صورت غیر قانونی توسط حکومت شوروی دستگیر شدند.
شایان ذکر است جمهوری دموکراتیک آذربایجان که در تاریخ ۲۸ می ۱۹۱۸ تاسیس شده بود، در تاریخ ۲۸ آوریل ۱۹۲۰ میلادی، توسط روسیه تصرف و در آذربایجان ایجاد حکومت شوروی روسیه اعلام شد. و مجدد در تاریخ ۲۴ فوریه ۱۹۲۴ نخجوان رژیم جمهوری خود مختار اعلام شد.
خلاصه فصل دوم
در این فصل کتاب جنگ بین نخجوان – ارمنستان، وضعیت نخجوان و اهالی نخجوان در شرایط جنگ، ایجاد گروه‌های خودگردان نظامی برای دفاع از سرزمین نخجوان، اختلافات سیاسی بین سیاسیون باکو و نخجوان، راه اندازی گمرکات با ترکیه و ایران و سایر موضوعات منعکس شده است. در رابطه با مناسبات نخجوان و ترکیه چنین آورده شده است در تاریخ پنجم فوریه ۱۹۹۳در جمهوری خود مختار نخجوان سرکنسولگری ترکیه افتتاح شده است.
قابل ذکر است که تا سال ۱۹۹۲ نخجوان با ایران و ترکیه گمرک نداشته است. در تاریخ ۲۸ می ۱۹۹۲ بین جمهوری خود مختار نخجوان و ترکیه گمرک «امید» راه اندازی شد. همچنین در تاریخ هشتم مارس ۱۹۹۲ سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در نخجوان افتتاح شده است. در تاریخ ۲۹ دسامبر ۱۹۹۳ بین ایران و نخجوان گمرک شاه تختی ـ پلدشت راه اندازی شده است.
همچنین، در این کتاب، در مورد نقشه‌های حزب جبهه خلق آذربایجان با هدف انجام کودتای سیاسی و نظامی در جمهوری خود مختار نخجوان و تلاش‌های حیدر علی‌اف برای جلوگیری از این اقدامات تحلیل شده است. در تاریخ ۲۴ اکتبر ۱۹۹۲ گروهی از حزب جبهه خلق آذربایجان، تلویزیون دولتی نخجوان و وزارت کشور جمهوری خود مختار نخجوان را تصرف کردند. تعداد گروه مسلح ۳۰۰ نفر بود و رهبران آنها فرج قلی‌اف رئیس شعبه اردوباد حزب جبهه خلق آذربایجان، آصف قلی‌اف رئیس حزب جبهه خلق آذربایجان در نخجوان و واقف آلموراداف نماینده مجلس عالی نخجوان بودند.
نقشه کودتا توسط اسکندر حمیداف وزیر کشور سابق جمهوری آذربایجان در حکومت ابوالفضل ائلچی بیگ ترسیم شده بود. این گروه مسلح با استفاده از تعطیلات و عدم حضور کارمندان، روز شنبه را انتخاب کردند. از این رو به راحتی ساختمان تلویزیون دولتی نخجوان و ساختمان وزارت کشور جمهوری خود مختار نخجوان را تصرف کردند. حیدر علی‌اف در تماس تلفنی با ابوالفضل ائلچی بیگ رئیس جمهور سابق آذربایجان و رئیس حزب جبهه خلق آذربایجان خواستار انجام اقدامات لازم برای خلع سلاح گروه مسلح و تحویل خودروهای زرهی شد. ولی ابوالفضل ائلچی بیگ برای حل این مسئله هیچ کمکی نکرد و به آن موضوع اهمیت نداد. در همین موقع آصف کلنترلی و قالب محمداف که طرفداران ائلچی بیگ و عضو حزب جبهه خلق آذربایجان بودند در این ملاقات شرکت کرده بودند.
در ادامه این پروسه مردم نخجوان مقابل ساختمان‌های تصرف شده جمع شدند و بر علیه این اقدامات غیرقانونی اعتراض کردند. حیدر علی‌اف به مردم درباره وضعیت اطلاع رسانی کرد و توضیح داد و گفت اگر به طرف آن ساختمان‌ها حرکت کنند، ممکن است که توسط گروه مسلح به آنها شلیک شود. ولی با این حال نیز معترضان به خانه برنگشتند و شب را مقابل ساختمان‌های تسخیر شده گذراندند.
با اینکه حیدر علی‌اف چند دفعه به ابوالفضل ائلچی بیگ زنگ زد، از این صحبت‌ها نتیجه‌ای حاصل نشد. در این میان گروهی از مردم نخجوان به حیدر علی‌اف مراجع نموده خواستند که وارد ساختمان وزارت کشور ج.خ.نخجوان شده و گروه مسلح را خلع سلاح کنند. ولی حیدر علی‌اف به آنها اجازه نداد. در ادامه به دستور حیدر علی‌اف مردم در مقابل ساختمان‌های اشغال شده تجمع کردند و گروه مسلح با دیدن این صحنه‌ها مجبور به ترک ساختمان‌های دولتی شد. در نتیجه این اقدامات این گروه به اهداف شوم خود نرسید و اعضایش دستگیر شدند.
هدف اصلی از تصرف ساختمان وزارت کشور و بنای تلویزیون دولتی نخجوان، برکنار کردن حیدر علی‌اف از رهبری جمهوری خود مختار نخجوان بود. آنها قصد داشتند که وی را در نظر مردم آذربایجان به عنوان سیاستمدار ضعیف و بی‌کفایت نشان دهند. ولی مردم از حیدر علی‌اف حمایت کردند. پس از آنکه حیدر علی‌اف در جمهوری خود مختار نخجوان وضیعت داخلی را سروسامان داد، روابط خارجی نخجوان نیز توسعه و گسترش پیدا کرد. در حوزه سیاسی، اقتصادی، دینی، فرهنگی و سایر با جمهوری اسلامی ایران قراردادهای متعددی منعقد شد. فرمانداران استان‌های همجوار ایران به این جمهوری خود مختار سفر کرده و روابط دوستی برقرار شد.
خلاصه فصل سوم
دراین قسمت از کتاب وضعیت مناسبات و روابط جمهوری اسلامی ایران با جمهوری خود مختار نخجوان که بین سال‌های۱۹۹۰–۱۹۹۳درحال جنگ با ارمنستان بود، ارائه می‌شود. این بخش شامل موضوعات مختلف راجع به مناسبات دوجانبه ایران- نخجوان مانند قراردادهای به امضا رسیده و سفرهای متقابل هیات‌های سیاسی، اقتصادی، دینی و فرهنگی، راه اندازی دفاتر اقتصادی، دینی و فرهنگی در نخجوان است.
در بین موضوعات این فصل می‌توان به سفر حیدر علی‌اف رئیس مجلس عالی نخجوان (رئیس جمهور سابق آذربایجان) به جمهوری اسلامی ایران بر اساس دعوت جناب آقای علی اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور سابق ایران اشاره کرد که برای ادامه زندگی مردم نخجوان اتفاق مهمی بود. به دلیل آنکه بعد از سفر وی به جمهوری اسلامی ایران، مایحتاج اولیه و سایر لوازم به این منطقه خودمختار ارسال شد.
در تاریخ هشتم جولای ۱۹۹۲، آقای رسول رضایی معاون فرماندار استان آذربایجان غربی جمهوری اسلامی ایران همراه با هیاتی به نخجوان سفر و با حیدر علی‌اف دیدار و ملاقات کرد. ضمن دیدار و ملاقات آقای رضایی یاد آوری کرد که وی ۲۵ تن آرد، ۲۰۰ چادر، دارو، دو ماشین پر از غذای کودک و ۵ تن ۴۰۰ کیلوگرم خوراک برای کارخانه مرغداری آورده است. حیدر علی‌اف رییس مجلس عالی جمهوری خود مختار نخجوان به خاطر آن کمک‌ها از مردم ارومیه تشکر کرد و در مورد مناقشه قره باغ گزارش داد.
در تاریخ ۲۷ جولای ۱۹۹۲ از استان آذربایجان غربی به جمهوری خود مختار نخجوان کمک های بشردوستانه ارسال شد. ماشین‌های حمل بار ارومیه به نخجوان ۴۰تن آرد، ۲۰ تن قند، ۳۰ تن غذای کودک، ۳۶ تن بنزین و ۳۲ هزار عدد آجر آوردند.
در همین روز حیدر علی‌اف از آقای سیاوش قهوه‌چیان معاون فرماندار و مدیر کل سیاسی و انتظامی استانداری آذربایجان غربی استقبال و با وی دیدار و ملاقات کرد. در چارچوب این ملاقات سیاوش قهوه چیان گفت که در ارومیه به منظور کمک کردن ماهانه به نخجوان جلساتی برگزار می‌شود. رئیس هیات ارومیه با وضعیت مردم نخجوان آشنا شده است.
حیدر علی‌اف به دلیل کمک‌های بشر دوستانه و حمایت و پشتیبانی ایران از نخجوان تشکر کرد. وی یاد آوری کرد که بدلیل جنگ قره باغ رابطه جمهوری خود مختار نخجوان با جمهوری آذربایجان قطع شده است. زیرا راه آهن، اتوبوس‌ها و ماشین‌ها نمی‌توانند از سرزمین ارمنستان به باکو بروند. در حال حاضر مردم نخجوان به کمک نیاز دارند. در تاریخ ۲۲-۲۶ آگوست ۱۹۹۲ حیدر علی‌اف رئیس مجلس عالی جمهوری خود مختار نخجوان به شهر تهران پایتخت جمهوری اسلامی ایران سفر کرد.
وی ضمن این سفر با حضرت آیت‌الله سید علی خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی، هاشم رفسنجانی رئیس جمهور فقید ایران، ناطق نوری رئیس شورای مجلس اسلامی جمهوری اسلامی ایران، علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه ایران و سایر سیاستمداران دیدار و ملاقات کرد. همچنین حیدر علی‌اف در چارچوب سفر رسمی خود با محسن رفیق دوست رئیس بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی نیز دیدار و ملاقات کرد که بعد از آن روابط ایران و نخجوان توسعه و گسترش پیدا کرد و توسط همین بنیاد در شهر نخجوان مسجدی به نام حضرت زهرا (ع) ساخته شد. در نتیجه این سفر مقرر شد که در جمهوری خود مختار نخجوان سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران راه اندازی شود و در حوزه های سیاسی، اقتصادی، علمی، هنری فرهنگی،گردشگری، ورزش، چاپ کتاب و سایر همکاری مشترک بین ایران و نخجوان انجام شود.
نظر شما