به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی، 15 اکتبر روز جهانی نابینایان است؛ بخشی از جامعه که کنش دیدن برایشان متفاوت رقم می‌خورد و همین تفاوت، مستلزم نگاهی ویژه به این قشر، برای بهبود و ارتقای کیفیت زندگی آنهاست. همچنین مطالعه نیز برای این افراد به‌طور متفاوتی رخ می‌دهد، لمس واژگان و کلمات برای بسیاری از روشندلان تنها تصویر و تصوری است از دنیای پیرامون و کتاب، بسان چشمی بینا و زبانی گویا به‌خوبی می‌تواند در کشف و شهود این جهان به آنها کمک کند.
به‌مناسبت فرا رسیدن روز جهانی عصای سفید، کمّ و کیف وضعیت ارائه خدمات کتابخانه‌ای به روشندلان در خراسان رضوی، تعداد کتابخانه‌های فعال برای نابینایان در استان، وضعیت فعالیت کتابخانه تخصصی نابینایان در مشهد و سایر مشکلات حوزه کتابخوانی و مطالعه برای نابینایان را در گفت‌وگوهایی جداگانه با «مهری عاقبتی»، معاون امور کتابخانه‌ها و همکاری‌های اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی، «ملیحه فخار طبسی»، معاون کتابخانه مرکزی امام خمینی (ره) و همچنین «منیره نوری»، تنها کتابدار بخش نابینایان کتابخانه مرکزی مشهد، در میان گذاشتیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.
پنج کتابخانه در خراسان رضوی مجهز به بخش نابینایان است
به گفته مهری عاقبتی، معاون امور کتابخانه‌ها و همکاری‌های اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی، 1نج کتابخانه در استان خراسان رضوی، بخش ویژه نابینایان دارند؛ دو کتابخانه شریعتی و مرکزی در مشهد، کتابخانه شریعتی در نیشابور، کتابخانه امام علی (ع) در کاشمر و کتابخانه حاج ملاهادی سبزواری در سبزوار.
وی در ارتباط با تعداد اعضای این کتابخانه‌ها نیز گفت: بخش نابینایان ما در مجموع میزبان هزار نفر عضو دارای اختلالات بینایی است. همچنین 4 کتابدار روشندل در شهرهای مشهد، سبزوار و نیشابور مشغول به فعالیت هستند.
در میان کتابخانه‌های عمومی سطح استان، تنها کتابخانه مرکزی امام خمینی (ره) است که به گفته عاقبتی، به‌طور کامل تجهیز و تمام امکانات مورد نیاز برای مطالعه قشر نابینا و یا کم‌بینا در آن فراهم شده است.
پنج کتابخانه در خراسان رضوی مجهز به بخش نابینایان است
به گفته مهری عاقبتی، معاون امور کتابخانه‌ها و همکاری‌های اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی، 1نج کتابخانه در استان خراسان رضوی، بخش ویژه نابینایان دارند؛ دو کتابخانه شریعتی و مرکزی در مشهد، کتابخانه شریعتی در نیشابور، کتابخانه امام علی (ع) در کاشمر و کتابخانه حاج ملاهادی سبزواری در سبزوار.
وی در ارتباط با تعداد اعضای این کتابخانه‌ها نیز گفت: بخش نابینایان ما در مجموع میزبان هزار نفر عضو دارای اختلالات بینایی است. همچنین 4 کتابدار روشندل در شهرهای مشهد، سبزوار و نیشابور مشغول به فعالیت هستند.
در میان کتابخانه‌های عمومی سطح استان، تنها کتابخانه مرکزی امام خمینی (ره) است که به گفته عاقبتی، به‌طور کامل تجهیز و تمام امکانات مورد نیاز برای مطالعه قشر نابینا و یا کم‌بینا در آن فراهم شده است.
بخش نابینایان کتابخانه مرکزی مشهد از ابتدای اردیبهشت‌ماه سال 1398 به‌طور رسمی فعالیت خود را به‌عنوان دومین کتابخانه عمومی مجهز به بخش نابینایان در این شهر آغاز کرد. «ملیحه فخار طبسی»، معاون کتابخانه مرکزی مشهد در این باره گفت: کتابخانه مرکزی مشهد (امام خمینی ره)) به‌عنوان دومین کتابخانه عمومی در شهرستان مشهد با توجه به رسالت خود، خدمت‌رسانی به این اقشار آسیب‌پذیر را در دستور کار خود قرار داده است.
به گفته معاون کتابخانه مرکزی امام خمینی، کتابدار بخش نابینایان کتابخانه مرکزی خود یک نابینا است و این امر باعث شده که او با این افراد حساس در اجتماع به‌خوبی ارتباط برقرار کرده و نیازهای آنان را بشناسد.
عضویت افراد نابینا در کتابخانه مرکزی مشهد رایگان است
عضویت افراد نابینا در کتابخانه مرکزی مشهد رایگان است
فخار طبسی با بیان اینکه عضویت افراد نابینا در کتابخانه مرکزی مشهد کاملا رایگان است، ادامه داد: رایگان شدن عضویت افراد نابینا برای استفاده از خدمات مختلف کتابخانه اولین راه برای هموار شدن مسیر این گروه است و این امر توانسته به‌خوبی با عضویت حداکثری جامعه نابینا اعم از دانش‌آموزان مدارس نابینایان، اعضای انجمن نابینایان، دانشجویان، نویسندگان و فرهیختگان نابینا به معرض ظهور برسد.
مهمترین امکاناتی که بخش نابینایان کتابخانه برای اعضای خود فراهم کرده چیست؟ این سوالی بود که از معاون کتابخانه مرکزی امام خمینی پرسیدم و در پاسخ گفت: دستگاه پرینتر بریل، دستگاه نوتیکر، ماشین پرکینز جهت تایپ، و چهار دستگاه کامپیوتر ویژه استفاده اعضا و وسایل نوشت‌افزار دستی مثل بهدید و دستگاه سروش مهمترین آنهاست.
فخار همچنین به وجود حدود 400 نسخه کتاب بریل و بالغ بر 12 هزار کتاب گویا در این بخش برای تامین نیاز مطالعاتی مخاطبین اشاره کرد و گفت: از آنجایی که مطالعه کتاب‌هایی به خط بریل با توجه به نوع چاپ و نوع برگه قطور هستند و امکان تورق‌شان سخت، و همچنین رفت و آمد به کتابخانه هم مشکلات خاص خود را دارد پس این گروه بیشتر تمایل به استفاده از منابع گویا هستند که از طریق ایمیل برایشان ارسال می‌شود.
از معاون کتابخانه مرکزی مشهد در مورد میزان استقبال نابینایان و تعامل با سایر دستگاه‌های مرتبط با نابینایان نیز پرسیدم، او در پاسخ گفت: از روزهای نخست شروع به کار بخش نابینایان، با برگزاری جلسات هم‌اندیشی با اعضا، انجمن نابینایان، بهزیستی و ... سعی شد تا هر چه بیشتر این بخش مهیای حضور و استفاده این گروه خاص باشد که حضور و استقبال این افراد برای شرکت در این جلسات، گویای امر بود، همچنین راهکارهایی برای تسهیل در گویاسازی کتاب و تهیه نسخه بریل و امور مربوط به ارسال کتب به صورت رایگان، به درب منزل اعضای نابینا از مهمترین دستاوردهای این جلسات تعاملی بود.
به عقیده معاون کتابخانه مرکزی امام خمینی (ره) برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب، نشست‌های کتابخوان، شعرخوانی و حضور پرشور نابینایان در جشنواره رضوی در ارسال منابع و شرکت در پویش معرفی کتاب، و مسابقات آنلاین و مکتوب همگی نشان دهنده استقبال آنها از این بخش و خدمات آن بوده است.
در کتابخانه مرکزی امام خمینی مشهد کلاس‌های آموزشی مختص نابینایان نیز برگزار شده که فخار طبسی به معرفی آنها پرداخت و گفت: برگزاری کلاس‌های آموزش خط بریل و آموزش کامپیوتر ویژه نابینایان به‌صورت کاملا رایگان از مهمترین خدماتی بود که در دوران پیش از کرونا و برقراری فعالیت‌های حضوری در این بخش به‌صورت مستمر برگزار می‌شد.
معاون کتابخانه مرکزی امام خمینی به فعالیت‌های ترویجی برای معرفی کتابخانه به نابینایان استان نیز اشاره کرد و گفت: حضور کتابدار بخش نابینایان در مدارس نابینایان در پایه‌های مختلف برای معرفی کتابخانه و فعالیت‌های بخش و دعوت از دانش‌آموزان، جهت عضویت در کتابخانه و نیز بازدیدهایی از دانش‌آموزان که در مناسبت‌های خاص از کتابخانه انجام می‌گرفت، از فعالیت‌های دوسویه‌ای بود با هدف ترغیب به مطالعه و کتابخوانی برای دانش‌آموزان تدارک دیده شد.
گویاسازی کتاب برای استفاده اعضا، دانشجویان و افراد عادی و پرینت جزوات مکتوب به‌صورت خروجی بریل به خصوص برای دانشجویان و محققین به منظور تسهیل در امر آموزش و پژوهش از اقدامات مهمی است که بخش نابینایان کتابخانه مرکزی مشهد برای انجام رسالت خود ایفا کرده است.
کرونا و تاثیر آن بر کتابخوانی نابینایان
کرونا فعالیت حضوری بخش نابینایان را دست‌خوش چه تغییراتی کرده است؟ این آخرین سوال از ملیحه فخار، معاون کتابخانه مرکزی امام خمینی بود که او در پاسخ گفت: امروزه با توجه به شرایط فعلی جامعه در ایام کرونا بخش نابینایان کتابخانه مرکزی مشهد سه روز در هفته و در روزهای زوج آماده ارائه خدمات به مراجعین است.
فعالیت‌های فرهنگی این بخش در فضای مجازی انجام می‌گیرد و استفاده از رسانه‌های مجازی برای ارسال و تولید کتاب‌های گویا، ترویج منابع، جلسات قصه‌گویی و شعرخوانی توسط اعضا در قالب کلیپ‌های مناسبتی، همگی گواه بر مشارکت این اعضا همیشه همراه کتابخانه است.
«منیره نوری»، تنها کتابدار بخش نابینایان کتابخانه مرکزی مشهد است که از اردیبهشت 98، همرمان با افتتاح بخش نابینایان، در این مجموعه مشغول به کار شد. به گفته وی 310 نابینا یا کم‌بینا عضو این کتابخانه هسنتد؛ کتابخانه‌ای که سعی شده در آن به لحاظ جانمایی، موقعیت، ابزار و تجهیزات، شرایط خوبی برای مراجعان فراهم کند.
ارسال کتاب برای نابینایان رایگان صورت می‌گیرد
وی افزود: هرچند که ارسال کتاب از کتابخانه رایگان است اما، این روزها مخاطبان بخش نابینایان کتابخانه مرکزی بیشتر به دنبال کتاب صوتی هستند و همین باعث شده که از شهرستان‌های اطراف مشهد مثل گناباد، سبزوار، بردسکن و ...نیز مراجعه کننده غیرحضوری داشته باشند. به این شکل که درخواست کتاب صوتی مدنظر خود را برای خانم نوری می‌فرستند و او فایل صوتی کتاب را برای آنها ارسال می‌کند.
بیشتر مراجعین به کتابخانه از محصلین و دانشجویان و بیشتر در بازه سنی بین 20 تا 30 سال هستند، چراکه کودکان به گفته تنها کتابدار بخش نابینایان کتابخانه مرکزی مشهد، هنوز نسبت به شرایط خود آگاه نیستند.
کتابخانه خوب است اما کمی دور است!
از وی در مورد مشکلات و کاستی‌هایی که افراد نابینا و کم‌بینا در این مجموعه و در کل، در حوزه مطالعه و کتابخوانی با آن روبه‌رو هستند، پرسیدم و او که خود نیز مشکل بینایی دارد، در پاسخ گفت: اگر به شرایط و محدودیت‌های ایجاد شده به دلیل کرونا توجه نکنیم، بیشترین دغدغه بچه‌ها این بود که به کتابخانه می‌آمدند و فضای اینجا را خیلی دوست داشتند اما، رفت و آمد به این نقطه شهر برای اکثر بچه‌ها که از خانواده‌های متوسط رو به پایین هستند، سخت است، سال گذشته در مراسمی که برای روز عصای سفید برگزار شد، اعضای شورای شهر مشهد قول دادند که من کارت مخصوص نابینایان تهیه کنند که این وعده عملی شد اما، بازهم به راحتی با وسایل حمل و نقل عمومی نمی‌توانند به اینجا بیایند.
عدم شفاف‌سازی در حوزه کتاب‌های گویا از دیگر مشکلاتی است که نوری به آن اشاره کرد، او در این باره گفت: اگر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بتواند مجوز گویاسازی کتاب به ما بدهد، دست ما برای ارائه خدمت بازتر است چراکه مراجعان بیشتر به دنبال کتاب گویا هستند.
به گفته این کتابدار درخواست مجوز برای گویاسازی ارسال شده اما، نهاد کتابخانه‌های عمومی می‌گوید ممکن است ناشران اعتراض کنند؛ درصورتی‌که یک کتاب عادی هم توسط کتابخانه خریداری می‌شود و به صدها نفر امانت داده می‌شود، چطور ناشر در این مورد اعتراض نمی‌کند ولی کتابش دست به دست می‌شود و حتی بعضا کپی هم می‌شود؟! ولی یک کتاب که می‌خواهد صوتی شود، کلی تبصره و ماده برایش ایجاد می‌شود و درنهایت مجوز آن داده نمی‌شود!
خراسان رضوی دچار فقر منابع مطالعاتی بریل است
فقر منابع مطالعاتی به صورت بریل و کمبود امکانات از دیگر مسائلی است که منیره نوری به آن اشاره کرد: ما یک دستگاه نوتیکر داریم که به دلیل کاربرد زیاد، مورد نیاز مراجعان است، این دستگاه کتاب با فرمت word را تبدیل به خط بریل می‌کند، استفاده از این دستگاه هم فضای کمتری اشغال می‌کند، هم استهلاک کاغذ ندارد و هم هزینه را کم می‌کند ولی ما در کتابخانه یک عدد از این دستگاه که هزینه خریداری آن هم زیاد است، بیشتر نداریم و در زمان مراجعه حضوری تنها یک نفر از آن می‌تواند استفاده کند.
کتاب بریل هم به دلیل کاغذهای مخصوص به خود گران است و با وجود اینکه کتابخانه مرکزی، پرینتر مخصوص به چاپ کتاب بریل دارد اما تنها از آن برای چاپ جزوات استفاده می‌کند و نه چاپ کتاب، نوری با اشاره به این نکته ادامه داد: تهیه فایل کتاب‌ها برای چاپ بریل خود معضلی بزرگ است که مستلزم اجازه ناشران و کسب مجوز است، مشکلی که باعث شده از این دستگاه 100 میلیونی تنها برای چاپ جزوات استفاده کنیم و همچنان برای خرید و یا امانت برخی کتاب‌های بریل منتظر استان‌های دیگر باشیم، درحالی که استان بزرگی مثل خراسان رضوی نباید دچار این مشکل باشد.
کتاب بریل هم به دلیل کاغذهای مخصوص به خود گران است و با وجود اینکه کتابخانه مرکزی، پرینتر مخصوص به چاپ کتاب بریل دارد اما تنها از آن برای چاپ جزوات استفاده می‌کند و نه چاپ کتاب، نوری با اشاره به این نکته ادامه داد: تهیه فایل کتاب‌ها برای چاپ بریل خود معضلی بزرگ است که مستلزم اجازه ناشران و کسب مجوز است، مشکلی که باعث شده از این دستگاه 100 میلیونی تنها برای چاپ جزوات استفاده کنیم و همچنان برای خرید و یا امانت برخی کتاب‌های بریل منتظر استان‌های دیگر باشیم، درحالی که استان بزرگی مثل خراسان رضوی نباید دچار این مشکل باشد.
اکنون اگر نابینایی کتابی بخواهد که کتابخانه مرکزی نداشته باشد، باید از موسسه انتشارات رودکی در تهران یا از سایر استان‌ها که تحویل آن چند هفته به طول می‌انجامد، کتاب بگیرند.
نوری، کتابدار کتابخانه مرکزی در این مورد افزود: چاپ کتاب توسط خودمان هم باعث افزایش منابع بریل می‌شود و هم ما را بی‌نیاز از سایر استان‌ها می‌کند، از طرفی خود، باعث درآمدزایی است. این‌ها نکاتی است که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور باید به آن توجه کرده و نسبت به اخذ مجوز تصمیم‌گیری کند.
نوری، کتابدار کتابخانه مرکزی در این مورد افزود: چاپ کتاب توسط خودمان هم باعث افزایش منابع بریل می‌شود و هم ما را بی‌نیاز از سایر استان‌ها می‌کند، از طرفی خود، باعث درآمدزایی است. این‌ها نکاتی است که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور باید به آن توجه کرده و نسبت به اخذ مجوز تصمیم‌گیری کند.
«دسترسی به تازه‌های نشر برای نابینایان زمان‌بر است چون به سرعت به بریل تبدیل نمی‌شوند». نوری با تایید این نکته ادامه داد: بله، دسترسی به تازه‌های نشر برای ما زمان‌بر است من خودم تا به حال ندیدم کتابی که مربوط به سال جاری باشد در همان سال به بریل تبدیل شود و اصولاً با تاخیر یکساله بریل می‌شود و این مشکلی بود که ما در دوران دانشجویی هم با آن مواجه بودیم؛ استاد منابعی را برای مطالعه پیشنهاد می‌کرد و ما نسخه بریل و صوتی آن را نمی‌توانستیم پیدا کنیم البته این وضعیت در مورد کتاب‌های صوتی و همچنین در جریان جشنواره کتابخوانی رضوی خیلی بهتر است.
نظر شما