خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، پاییزه کتاب یکی از مهم‌ترین برنامه‌های هفته کتاب است و امسال پانزدهمین دوره با اعتبار چهار میلیارد تومانی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود. 

آزاده نظر‌بلند، معاون کتاب و فرهنگ موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران درباره مباحث مختلف این طرح حمایتی که هدف اصلی آن تقویت کتاب‌فروشی‌های کوچک است، توضیح داد و به خبرنگار ایبنا از همکاری بیشتر مجری طرح با اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مراکز استان‌‌ها برای دسترسی به اطلاعات کتاب‌فروشی‌ها با هدف تخصیص دقیق‌تر اعتبار خبر داد. وی معتقد است؛ ارزش افزوده‌ای که طرح‌های فصلی در بازرا ایجاد می‌کند، مزیتی رقابتی برای کتاب‌فروشان به‌شمار می‌آید که باید مورد استفاده قرار بگیرد.
  
طرح پاییزه کتاب امسال با چه تغییراتی برگزار می‌شود و کتاب‌فروشان تا چه زمانی برای ثبت‌نام فرصت دارند؟
فرصت ثبت‌نام پاییزه کتاب سال 1399 تا 15 آیان‌ماه تعیین شده و طرح، همزمان با  24 آبان‌ماه و روز کتاب‌، کتابخوانی و کتابدار که نخستین روز هفته کتاب است، آغاز می‌شود. یارانه خرید 20 درصدی به ازای هر فرد حفظ شده اما سقف خرید از 150 به 200 هزار و یارانه هر فرد از 30 به 40 هزار تومان افزایش پیدا کرده‌است. یارانه پاییزه، همانند دوره قبل مشمول کتاب‌های دانشگاهی می‌شود و با توجه به تداوم شرایط کرونایی، قابلیت ثبت خرید‌های غیرحضوری در پنل پاییزه نیز وجود دارد که البته منوط به این است که کتاب‌فروشان عضو طرح امکان خرید غیر‌حضوری را برای کاربران فراهم کرده باشند.

زمان تسویه حساب با کتاب‌فروشان عضو طرح پاییزه، مشخص شده‌است؟
خوشبختانه با مساعدت معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، موفق شدیم کمتر از 10 روز کاری با کتاب‌فروشان عضو تابستانه تسویه حساب کنیم. برای پاییزه نیز با توجه به شرایط اقتصادی کتاب‌فروشان، معاون امور فرهنگی، قول مساعدت داده‌اند. با توجه به شرایط اقتصادی کتابفروشان و مخاطبان امید‌واریم بتوانیم طرح قابل‌توجهی را برگزار کنیم.

با توجه به شرایط اقتصادی که می‌دانیم برای هر دو گروه کتاب‌فروشان و مخاطبان دشوار است، زمان طرح افزایش پیدا نمی‌کند؟
زمان برگزاری طرح پاییزه کتاب 99 از ابتدا تا پایان هفته کتاب تعیین شده‌است؛ چراکه معمولا میزان یارانه‌ها بیش از یک هفته تا 10 روز دوام نمی‌آورند. در تابستانه دو نوبت اعتبار طرح با همراهی معاونت، افزایش پیدا کرد اما برای پاییزه کتاب، تصمیم براین شده تا اعتبار کلی دریافت کنیم و بعید می‌دانم اعتبار پانزدهمین دوره طرح‌های حمایتی افزایش داشته باشد.
 
معیار‌های تخصیص اعتبار در پاییزه کتاب تغییر خواهد کرد؟
تقسیم اعتبار، همواره از سخت‌ترین اقدامات در برگزاری طرح‌های حمایتی است. در چند دوره تلاش کردیم قاعده‌ای برای اختصاص اعتبار به کتاب‌فروشان عضو طرح، تعریف کنیم. میزان اعتبار طر‌ح‌های پیشین براساس متراژ کتاب‌فروشی‌ و تعداد کتاب تخصیص پیدا می‌کرد اما در عمل ثابت شد، کتاب‌فروشی‌هایی هستند که با متراژ و تعداد عنوان بالا در مقایسه با کتاب‌فروشی کوچک، با تعداد عنوان کمتر و یا در مقایسه با کتاب‌فروشی هم‌تراز، الگوی مصرف یارانه متفاوتی دارند. البته هیچ‌وقت موفق به طراحی الگوی صد‌درصدی برای تخصیص اعتبار، نشدیم و برای کسب اطلاعات، خود‌اظهاری کتاب‌فروشان معیار مجری طرح است. در این دوره، از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مراکز استان‌ها، برای جمع‌آوری اطلاعات دقیق‌تر کمک می‌گیریم و تلاش می‌کنیم در این تعامل، براساس میزان فروش، تعداد مراجعه، شهرت و حُسن سابقه و محل جغرافیایی کتاب‌فروشی به رتبه‌‌بندی کتاب‌فروشی‌ها دست پیدا کنیم. این اطلاعات در تخصیص اعتبار کتاب‌فروشی‌ها در نظر گرفته می‌شود.  
 
طرح‌های حمایتی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، با هدف حمایت از کتاب‌فروشی‌های کوچک و محلی طراحی شد؛ تعیین معیار‌هایی ازجمله متراژ و یا میزان فروش برای تخصیص اعتبار چندان با هدف اصلی و اولیه همسو به نظر‌ نمی‌آید و گویا در تعارض است. این طور نیست؟
بله اما تجربه ثابت کرده برخی از کتاب‌فروشان حتی اعتبار اولیه یعنی کف اعتبار را در طول طرح استفاده نمی‌کنند؛ بنابراین این پرسش وجود دارد، چطور می‌توان از این کتاب‌فروش حمایت کرد؟
 
مشابه این وضعیت در ادوار مختلف طرح مشاهده شده‌‌است؛ اما آیا بعد از گذشت چهارده دوره، این طرح  به‌اصطلاح جا نیفتاده تا انگیزه کتاب‌فروشی‌‌ها برای مشارکت و جذب اعتبار بیشتر، تقویت شود؟ البته به‌طور کل تقویت این انگیزه بر عهده مجری طرح نیست اما به‌نظر می‌رسد می‌توان به‌عنوان آسیب‌شناسی به آن نگاه کرد.
به‌عنوان مجری طرح در طول 14 دوره گذشته، تلاش کردیم موجی را ایجاد کنیم و امید‌واریم کتاب‌فروشان از این موج استفاده کنند. حتی انتظار داریم کتاب‌فروشی‌هایی که تا قبل از پایان طرح، اعتبارشان تمام می‌شود مشارکت خود را با اعمال بخشی از تخفیف طرح ادامه دهند؛ به‌عنوان مثال اگر تخفیف 20 درصد تعیین شده و اعتبار آن‌ها به پایان رسیده با اعمال تخفیف 10 درصدی در طرح باقی بمانند. نقش مجری طرح‌های حمایتی، ایجاد موج برای توجه به کتاب‌فروشی‌ها است اما ایجاد انگیزه، مقوله فردی است. متاسفانه برخی از کتاب‌فروشان به‌جای استفاده از فرصت طرح‌های حمایتی در مقابل آن به اصطلاح گارد می‌گیرند؛ برخی اعلام می‌کنند صرفا برای رد نکردن مشتری، در طرح مشارکت می‌کنند؛ بنابراین با دست پس زدن و با پا پیش کشیدن طرح، یعنی نقد طرح و از اجبار برای ثبت‌نام در طرح گفتن، رفتار متناقضی است. مجری طرح، هیچ کتاب‌فروشی را مجبور به ثبت‌نام در طرح نمی‌کند. اگر حتی برخی برپایه این استدلال که به‌دلیل حضور مابقی، در طرح ثبت‌نام کرده هم باید حرکت فعالانه‌ای داشته باشد و به اصطلاح وارد میدان شود؛ البته تعداد قابل‌توجهی از کتاب‌فروشان عضو هم هستند که در این فرصت، مسیر خودشان را پیدا کرده‌اند و فروش خودشان را نیز دارند؛ بنابراین هرچند که طرح‌های حمایتی با هدف حمایت از کتاب‌فروشی‌های کوچک طراحی شد اما نباید فراموش کنیم میزان تحرک و جنب‌و‌جوش کتاب‌فروشان نیز تعیین‌کننده‌است.  
 
به‌نظر می‌رسد اقدام معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تخصیص اعتبار ویژه به کتاب‌فروشان که پیش‌تر سابقه نداشته انگیزه قابل‌توجهی برای مشارکت است.  مبلغ یارانه چهارده دوره گذشته طرح‌های حمایتی چقدر است؟
در مجموع چهارده دوره، 258 میلیارد و 186 میلیون و 817 هزار 302 ریال هزینه شده‌ که مبلغ قابل‌توجهی‌است. توضیح ضروری اینکه این رقم، نسبت به تعداد کتاب‌فروشی‌ها، میزان تولید سالانه کتاب و همچنین نسبت به تعداد خریداران کتاب یعنی مجموع واقعیت‌های جامعه، زیاد نیست؛ همچنین تعداد مشتری‌های  مثلا 200 هزار، 65 هزار و یا  177 هزار مشتری در ادوار مختلف در مقایسه با جمعیت بالقوه کتابخوان اعم از دانش‌آموزان و دانشجویان یا حداقل یک چهارم جمعیت زیاد نیست اما باید در نظر داشته باشیم پاسخ به مشتری بیشتر، نیازمند یارانه بیشتر است که امکان افزایش آن فراهم نیست اما اگر طرح‌‌های حمایتی را به‌اصطلاح با خودش مقایسه شود، اعتبار ـ 258 میلیارد و 186 میلیون و 817 هزار 302 ریال ـ قابل‌توجه است به ویژه اینکه پیش‌تر نیز از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، از کتاب‌فروشی‌ها و یا برای مخاطب عام، حمایتی جریان نداشته‌است.

بار‌ها اعلام کرده‌ام یارانه، تعداد کتاب فروخته شده، تعداد مشتری و مشارکت‌کننده‌ها، در بازار نشر کشور اعداد بزرگی نیستند اما موج و ارزش افزوده‌ای که طرح‌های فصلی در بازرا ایجاد می‌کند، مزیت رقابتی است که باید مورد استفاده قرار بگیرد؛ بنابراین باید به طرح‌های حمایتی به‌عنوان یک مزیت بازار، عامل محرک و گردش بیشتر کسب‌وکار نگاه کنیم، نه زمینه‌ای برای تحول در صنعت نشر کشور؛ البته انتقاد تاثیر تخفیف طرح‌های فصلی بر مشتری نیز وجود دارد که معتقدم چندان قابل پیشگیری نیست؛ چراکه می‌دانیم برخی فروشگاه‌های اینترنتی مرتبط و یا غیرمرتبط با کتاب نه‌تنها گاهی؛ بلکه با تخفیف‌های دائمی به فروش کتاب اقدام می‌کنند؛ بنابراین نمی‌توان نتیجه گرفت تخفیف‌ طرح‌های حمایتی موجب تغییر عادت مخاطبان کتاب خواهد شد؛ اگر مخاطبان منتظر خرید با تخفیف باشند، تخفیف این فروشگاه‌های اینترنتی که گاهی به بیش از 70 درصد هم می‌رسد جذاب‌تر است.

در بین این کتاب‌ها، کتاب‌های اصل نیز وجود دارد هرچند که ممکن است از سوی مراکز پخش و نه ناشر عرضه شوند اما به‌هر حال آثار مخرب تخفیف‌های بالای این فروشگاه‌ها که با امکان ارسال سریع به در منزل، خرید را بسیار آسان کرده‌‌اند، از تخفیف طرح‌های حمایتی که‌ محدود برگزار می‌شود بیشتر است.