خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم - محمد عابدی: «وحدت» کلیدی‌ترین مفهوم در موضوع حفظ موجودیت «مسلمانان» در عصری است که گسترش اسلام در دنیای مدرن و پست مدرن حساسیت سیاستمدارن و اصحاب قدرت را از یک سو و ارباب ادیان تحریف شده از جانب دیگر را برانگیخته است. به همین جهت است که بخش مهمی از تلاش امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب به تبیین این رویکرد جمهوری اسلامی اختصاص یافته است.
برای مثال می‌توان به کتاب «وحدت و همگرایی از منظر رهبر معظم انقلاب» اشاره کرد که علیرضا برازش آن را تالیف کرده و توسط نشر امیرکبیر منتشر شده است. این کتاب در ۸۰ صفحه و شش فصل (تعریف وحدت، اهمیت وحدت و همگرایی، موانع وحدت و عوامل تفرقه، راه‌های رسیدن به وحدت، ثمرات وحدت و همگرایی و در آخر هم منادیان وحدت) دیدگاه‌های رهبر انقلاب را گردآورده است. در کنار این باید از تلاش‌هایی که بزرگان اهل سنت در مورد فراهم آورده‌اند، یاد کرد، مانند شیخ عبدالمجید سلیم که از پیشگامان تقریب و بیداری اسلامی بود. این شیخ الأزهر که هدف اصلی‌اش وحدت و انسجام مسلمین بود، فریاد تقریب مسلمین را سر داد و به دعوت علامه محمدتقی قمی مؤسس دارالتقریب، لبیک گفت.
در مجموع این میزان از اهتمام رهبران نظام اسلامی می‌طلبد که نخبگان دو جریان بزرگ اسلامی و فعالان فرهنگی، مطبوعاتی و رسانه‌ای آنان در مسیر حفظ موجودیت اسلامی، به مسئله وحدت ورودی سازنده داشته باشند.
در اینجا ذکر چند نکته ضروری به نظر می‌رسد:
1. ظهور تمدن اسلامی؛ زنگ خطر برای حکومت‌های غربی
واقعیت این است که درگیری همه جانبه‌ای ازسوی قدرت مسلط و فرهنگ غربی بر فرهنگ و تمدن اسلامی تحمیل می‌شود که البته تلاش بر آن است برای پرهیز از به خطر افتادن چهره نفاق‌آلود غرب و آسیب دیدن منافع مادی آنان، این تعارضات و دشمنی‌ها در لایه‌های پنهان مدیریت شود و تنها هر از چندی نمونه‌هایی از ضدیت غربی‌ها با اسلام را در قالب‌هایی چون اسلام هراسی، اسلام ستیزی، تا توهین به اسلام و شخصیت‌های بزرگ آن رسانه‌ای شود.
در جهانی که هیچ کدام از مبناهای حاکمیت نتوانسته است حکومتی برپایه عدالت و بویژه عدالت اجتماعی برپا کند و شهروندان در جوامع غربی بیش از شهروندان در جوامع غرب‌زده تشنه عدالت و حکمرانی عادلانه هستند، بروز و ظهور اسلام به‌عنوان رقیب حاکمیت‌های موجود زنگ خطر را برای دشمنان اسلام به صدا درآورده است. آنان امروزه نه با یک گروه از مسلمانان در جغرافیای سیاسی خاص؛ که با اصل اسلام مسئله دارند. جدیدترین نمونه این خطرها را هم می‌توان در مسئله توهین‌های کاریکاتوری به پیامبر اکرم (ص) در فرانسه، آدرس داد که هدف آن اصل اسلام و مسلمانان است و به روشنی پرده از دشمنی غرب با اساس و ریشه اسلام دارد. از این روی تقسیم جغرافیای مسلمانان به شیعه وسنی از سوی آنان و حمایت از یک طرف، تنها تمهید و تاکتیکی برای تقسیم و تضعیف قدرت واحده مسلمانان، تکه تکه کردن و هضم تدریجی آنان است.
2. هم‌وزن نبودن اختلافات با نابودی اصل اسلام
هرچند امروزه با تقسیم مسلمانان به دو گروه شیعه وسنی، فضای مناسبی برای تحریک دورنی مسلمانان ازسوی دشمنان غیرمسلمان پدید آمده و بدیل‌هایی چون شیعه انگلیسی و اهل سنت آمریکایی در درون هر یک از قطب‌های قدرت اسلامی جای داده شده است، اما این موضوع نمی‌تواند توجیه‌گر تداوم فاصله‌های ویرانگر و نابودکننده اصل موجودیت اسلامی، بین دو بخش قدرت مسلمانان باشد، زیرا اصولاً اختلافات موجود آن‌قدر اصالت و اهمیت ندارد که مسلمانان به خاطر آن تن به نابودی کل اسلام به دست دشمنان بدهند. همان‌گونه که در عصر خلافت نیز هرگز امیر مومنان حاضر نشد به‌خاطر اختلافات داخلی، شعله‌های تفرقه از درون، حاکمیت اسلامی را تضعیف کند و به نابودی اسلام منجر شود.
3. وحدت؛ تدبیر مسلمانان برای حل مشکل درون خانوادگی
طرح مسئله وحدت در واقع پاسخی درون اسلامی برای مدیرت اختلافات است؛ به گونه‌ای که اساس اسلام از بین نرود. در طرح وحدت اسلامی همان گونه که بنیانگذاران آن همچون امام خمینی (ره) مطرح کرده‌اند، قرار نیست سنی، شیعه شود یا شیعه، سنی؛ هدف این پیشنهاد بزرگ این است که با حذف دشمنِ موجودیت مسلمانان، اختلافات با حفظ حرمت و موجودیت هر دو گروه اسلامی تا حد ممکن کاسته شود و یا با وجود موارد اختلاف، امکان تداوم حیات اسلامی به خطر نیفتد، زیرا اصل عقلی است که اختلافات، دشمن قدرت واحده است و قدرت را در همه ابعاد آن تضعیف می‌کند. نگاه قرآن کریم و رسول اکرم (ص) در مورد وحدت چنین است: «و لا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ريحكم»؛ «و با هم نزاع مكنيد كه سست شويد و مهابت شما از بين برود». رسول خدا (ص) نیز چنین تصریح می‌کند: «و لا تختلفوا فإنّ من کان قبلکم اختلفوا فهلکوا»؛ « اختلاف نکنید (و از آن دوری کنید)؛ زیرا آنان که پیش از شما اختلاف کرده‌اند، هلاک شدند.»
4. مغالطه‌ای با هدف ناکارآمدسازی تدبیر وحدت
مغالطه‌ای که در این میان ازسوی مسلمانان بی‌بصیرت و دشمنان دارای بصیرت خود را بر مسلمانان و به‌ویژه برخی مبلغان و شخصیت‌های رسانه‌ای تحمیل کرده، این است که جای هدف اصلی و بنیادین و استراتژیک وحدت (حفظ کیان اسلامی؛ مدیریت اختلافات درون خانواده اسلامی) را به اهدافی جعلی، فرعی و تاکتیکی فرو بکاهند و از طریق رسانه‌های خود به میلیارها مسلمان القا کنند که هدف وحدت نابودی یک گروه از مسلمانان؛ هضم و حذف آنان در معادلات قدرت و سیاست است و برای مثال شیعه قصد دارد از طریق طرح وحدت، اهل سنت را به‌تدیج به سمت تشیع بکشاند و هدیت آنان را از بین ببرد. جاسازی این دست اهداف جعلی با اهداف اصلی به ضرر هر دو طرف اختلافات (شیعه و سنی) و تنها به نفع طرف بیرون از خانواده (دشمنان اسلام) است، بنابراین شکی نمی‌ماند که این فریاد تفرقه حتی از حنجره مسلمانان نیز برخیزد آن حنجره اجاره شده توسط غربی‌ها بویژه مثلث شوم (آمریکا – انگلیس - اسرائیل) است.
5. یگانه محور وحدت
واقعیت این است که در برابر دشمنی‌ها و مشکلات مختلفی که تدبیر وحدت را به چالش می‌کشد، هیچ عنصری به مانند توحید نمی‌تواند مقاومت کند؛ نه علاقه‌مندی‌های ملی و جغرافیایی و ناسیونالیستی و نه هر موضوع دیگری. هر کدام از این دستاویزها تاریخ مصرف و محدودیت‌های مهمی دارند، تنها موضوعی که می‌تواند به عنوان دژی محکم محور وحدت مسلمانان قرار بگیرد توحید است، اعتقاد به خدای واحد؛ اعتقاد به این که همه از دستورها و امر ونهی‌های یک خدا در تدبیر حیات اجتماعی و سیاسی خود پیروی می‌کنیم، تنها راه رهایی از تشتت و پراکندگی است. اگر مسلمانان این باور را محور مدیریت سیاسی و اجتماعی قرار دهند، و به لوازم آن پایبند باشند و منافع حزبی، جریانی، گروهی، مذهبی و فرقه ای و ... خود را داخل این «فضای اندیشگی» معنا کنند، به قدرتی برتر (انتم الاعلون) دست خواهند یافت، بنابراین در برابر این سوال اصلی که شیعه وسنی، چه موضوعی را باید محور وحدت قرار بدهند؟ پاسخ یک کلمه است: وحدت.
وَاعْتَصِمُواْ بِحبل‌الله جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْکُرُواْ نِعْمه اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَی شَفَا حُفْرَہ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ (آل عمران،103) «و همگی به ریسمان خدا – قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله وحدت -، چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت بزرگِ خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او میان دل‌های شما، الفت ایجاد کرد و به برکتِ نعمتِ او، برادر شدید! و شما بر لبِ حفرهای از آتش بودید که خدا شما را از آن نجات داد؛ این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار میسازد؛ شاید پذیرای هدایت شوید.». «و انّ هذا امتكم امةً واحدة و انا ربكم فاعبدون» (انبیا،92) «اين است امت شما كه امتي يگانه است، و منم پروردگار شما، پس مرا بپرستيد». «و انّ امتكم امة واحدة و انا ربكم فاتقون» (مومنون،52) «و در حقيقت، اين امت شماست كه امتي يگانه است، و من پروردگار شمايم؛ پس از من پروا داريد».
6. وحدت بر منای توحید، تدبیر رسول‌الله
واقعیت این است که پیامبر اکرم (ص) در آغاز تشکیل مدینه‌النبی نیز از عنصر وحدت استفاده کرد و مسلمانان بر محور توحید، کوشیدند بسترهای تفرقه و مرزهای ساختگی بین افراد و گروه‌ها و فرقه‌ها و قبیله‌ها را از بین ببرند. قدرت این تدبیر توحیدی چنان بود که به‌زودی تعصب‌های جاهلیّت تضعیف شد و کینه‌های کهن نابود شد و در سرزمینی که از منیّت به‌دور بود، دولت نیرومند و «امتی مسلمان» به وجود آمد. برقراری وحدت بین مسلمانان مهاجر و انصار نیز بر مدار آموزه‌های توحیدی شکل گرفت. یا عقد پیمان برادری و اخوت میان مهاجرین و انصار و قبایل انصار، بر مدار توحید بود که کمر قدرت‌های رقیب نهفته و مترصد برای نابودی اسلام (یهود و منافقان) را نا امید کرد. مسئله وحدت و پرهیز از تفرقه در ادبیات رسول اکرم (ص) یعنی رهبر هر دو جریان بزرگ اسلامی به بیان جالبی ارائه شده است: «الجماعه رحمه و الفرقه عذاب»؛ «وحدت مایه رحمت و تفرقه موجب عذاب است.»
برای مثال می‌توان به کتاب «وحدت و همگرایی از منظر رهبر معظم انقلاب» اشاره کرد که علیرضا برازش آن را تالیف کرده و توسط نشر امیرکبیر منتشر شده است. این کتاب در ۸۰ صفحه و شش فصل (تعریف وحدت، اهمیت وحدت و همگرایی، موانع وحدت و عوامل تفرقه، راه‌های رسیدن به وحدت، ثمرات وحدت و همگرایی و در آخر هم منادیان وحدت) دیدگاه‌های رهبر انقلاب را گردآورده است. در کنار این باید از تلاش‌هایی که بزرگان اهل سنت در مورد فراهم آورده‌اند، یاد کرد، مانند شیخ عبدالمجید سلیم که از پیشگامان تقریب و بیداری اسلامی بود. این شیخ الأزهر که هدف اصلی‌اش وحدت و انسجام مسلمین بود، فریاد تقریب مسلمین را سر داد و به دعوت علامه محمدتقی قمی مؤسس دارالتقریب، لبیک گفت.
در مجموع این میزان از اهتمام رهبران نظام اسلامی می‌طلبد که نخبگان دو جریان بزرگ اسلامی و فعالان فرهنگی، مطبوعاتی و رسانه‌ای آنان در مسیر حفظ موجودیت اسلامی، به مسئله وحدت ورودی سازنده داشته باشند.
در اینجا ذکر چند نکته ضروری به نظر می‌رسد:
1. ظهور تمدن اسلامی؛ زنگ خطر برای حکومت‌های غربی
واقعیت این است که درگیری همه جانبه‌ای ازسوی قدرت مسلط و فرهنگ غربی بر فرهنگ و تمدن اسلامی تحمیل می‌شود که البته تلاش بر آن است برای پرهیز از به خطر افتادن چهره نفاق‌آلود غرب و آسیب دیدن منافع مادی آنان، این تعارضات و دشمنی‌ها در لایه‌های پنهان مدیریت شود و تنها هر از چندی نمونه‌هایی از ضدیت غربی‌ها با اسلام را در قالب‌هایی چون اسلام هراسی، اسلام ستیزی، تا توهین به اسلام و شخصیت‌های بزرگ آن رسانه‌ای شود.
در جهانی که هیچ کدام از مبناهای حاکمیت نتوانسته است حکومتی برپایه عدالت و بویژه عدالت اجتماعی برپا کند و شهروندان در جوامع غربی بیش از شهروندان در جوامع غرب‌زده تشنه عدالت و حکمرانی عادلانه هستند، بروز و ظهور اسلام به‌عنوان رقیب حاکمیت‌های موجود زنگ خطر را برای دشمنان اسلام به صدا درآورده است. آنان امروزه نه با یک گروه از مسلمانان در جغرافیای سیاسی خاص؛ که با اصل اسلام مسئله دارند. جدیدترین نمونه این خطرها را هم می‌توان در مسئله توهین‌های کاریکاتوری به پیامبر اکرم (ص) در فرانسه، آدرس داد که هدف آن اصل اسلام و مسلمانان است و به روشنی پرده از دشمنی غرب با اساس و ریشه اسلام دارد. از این روی تقسیم جغرافیای مسلمانان به شیعه وسنی از سوی آنان و حمایت از یک طرف، تنها تمهید و تاکتیکی برای تقسیم و تضعیف قدرت واحده مسلمانان، تکه تکه کردن و هضم تدریجی آنان است.
2. هم‌وزن نبودن اختلافات با نابودی اصل اسلام
هرچند امروزه با تقسیم مسلمانان به دو گروه شیعه وسنی، فضای مناسبی برای تحریک دورنی مسلمانان ازسوی دشمنان غیرمسلمان پدید آمده و بدیل‌هایی چون شیعه انگلیسی و اهل سنت آمریکایی در درون هر یک از قطب‌های قدرت اسلامی جای داده شده است، اما این موضوع نمی‌تواند توجیه‌گر تداوم فاصله‌های ویرانگر و نابودکننده اصل موجودیت اسلامی، بین دو بخش قدرت مسلمانان باشد، زیرا اصولاً اختلافات موجود آن‌قدر اصالت و اهمیت ندارد که مسلمانان به خاطر آن تن به نابودی کل اسلام به دست دشمنان بدهند. همان‌گونه که در عصر خلافت نیز هرگز امیر مومنان حاضر نشد به‌خاطر اختلافات داخلی، شعله‌های تفرقه از درون، حاکمیت اسلامی را تضعیف کند و به نابودی اسلام منجر شود.
3. وحدت؛ تدبیر مسلمانان برای حل مشکل درون خانوادگی
طرح مسئله وحدت در واقع پاسخی درون اسلامی برای مدیرت اختلافات است؛ به گونه‌ای که اساس اسلام از بین نرود. در طرح وحدت اسلامی همان گونه که بنیانگذاران آن همچون امام خمینی (ره) مطرح کرده‌اند، قرار نیست سنی، شیعه شود یا شیعه، سنی؛ هدف این پیشنهاد بزرگ این است که با حذف دشمنِ موجودیت مسلمانان، اختلافات با حفظ حرمت و موجودیت هر دو گروه اسلامی تا حد ممکن کاسته شود و یا با وجود موارد اختلاف، امکان تداوم حیات اسلامی به خطر نیفتد، زیرا اصل عقلی است که اختلافات، دشمن قدرت واحده است و قدرت را در همه ابعاد آن تضعیف می‌کند. نگاه قرآن کریم و رسول اکرم (ص) در مورد وحدت چنین است: «و لا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ريحكم»؛ «و با هم نزاع مكنيد كه سست شويد و مهابت شما از بين برود». رسول خدا (ص) نیز چنین تصریح می‌کند: «و لا تختلفوا فإنّ من کان قبلکم اختلفوا فهلکوا»؛ « اختلاف نکنید (و از آن دوری کنید)؛ زیرا آنان که پیش از شما اختلاف کرده‌اند، هلاک شدند.»
4. مغالطه‌ای با هدف ناکارآمدسازی تدبیر وحدت
مغالطه‌ای که در این میان ازسوی مسلمانان بی‌بصیرت و دشمنان دارای بصیرت خود را بر مسلمانان و به‌ویژه برخی مبلغان و شخصیت‌های رسانه‌ای تحمیل کرده، این است که جای هدف اصلی و بنیادین و استراتژیک وحدت (حفظ کیان اسلامی؛ مدیریت اختلافات درون خانواده اسلامی) را به اهدافی جعلی، فرعی و تاکتیکی فرو بکاهند و از طریق رسانه‌های خود به میلیارها مسلمان القا کنند که هدف وحدت نابودی یک گروه از مسلمانان؛ هضم و حذف آنان در معادلات قدرت و سیاست است و برای مثال شیعه قصد دارد از طریق طرح وحدت، اهل سنت را به‌تدیج به سمت تشیع بکشاند و هدیت آنان را از بین ببرد. جاسازی این دست اهداف جعلی با اهداف اصلی به ضرر هر دو طرف اختلافات (شیعه و سنی) و تنها به نفع طرف بیرون از خانواده (دشمنان اسلام) است، بنابراین شکی نمی‌ماند که این فریاد تفرقه حتی از حنجره مسلمانان نیز برخیزد آن حنجره اجاره شده توسط غربی‌ها بویژه مثلث شوم (آمریکا – انگلیس - اسرائیل) است.
5. یگانه محور وحدت
واقعیت این است که در برابر دشمنی‌ها و مشکلات مختلفی که تدبیر وحدت را به چالش می‌کشد، هیچ عنصری به مانند توحید نمی‌تواند مقاومت کند؛ نه علاقه‌مندی‌های ملی و جغرافیایی و ناسیونالیستی و نه هر موضوع دیگری. هر کدام از این دستاویزها تاریخ مصرف و محدودیت‌های مهمی دارند، تنها موضوعی که می‌تواند به عنوان دژی محکم محور وحدت مسلمانان قرار بگیرد توحید است، اعتقاد به خدای واحد؛ اعتقاد به این که همه از دستورها و امر ونهی‌های یک خدا در تدبیر حیات اجتماعی و سیاسی خود پیروی می‌کنیم، تنها راه رهایی از تشتت و پراکندگی است. اگر مسلمانان این باور را محور مدیریت سیاسی و اجتماعی قرار دهند، و به لوازم آن پایبند باشند و منافع حزبی، جریانی، گروهی، مذهبی و فرقه ای و ... خود را داخل این «فضای اندیشگی» معنا کنند، به قدرتی برتر (انتم الاعلون) دست خواهند یافت، بنابراین در برابر این سوال اصلی که شیعه وسنی، چه موضوعی را باید محور وحدت قرار بدهند؟ پاسخ یک کلمه است: وحدت.
وَاعْتَصِمُواْ بِحبل‌الله جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْکُرُواْ نِعْمه اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَی شَفَا حُفْرَہ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ (آل عمران،103) «و همگی به ریسمان خدا – قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله وحدت -، چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت بزرگِ خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او میان دل‌های شما، الفت ایجاد کرد و به برکتِ نعمتِ او، برادر شدید! و شما بر لبِ حفرهای از آتش بودید که خدا شما را از آن نجات داد؛ این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار میسازد؛ شاید پذیرای هدایت شوید.». «و انّ هذا امتكم امةً واحدة و انا ربكم فاعبدون» (انبیا،92) «اين است امت شما كه امتي يگانه است، و منم پروردگار شما، پس مرا بپرستيد». «و انّ امتكم امة واحدة و انا ربكم فاتقون» (مومنون،52) «و در حقيقت، اين امت شماست كه امتي يگانه است، و من پروردگار شمايم؛ پس از من پروا داريد».
6. وحدت بر منای توحید، تدبیر رسول‌الله
واقعیت این است که پیامبر اکرم (ص) در آغاز تشکیل مدینه‌النبی نیز از عنصر وحدت استفاده کرد و مسلمانان بر محور توحید، کوشیدند بسترهای تفرقه و مرزهای ساختگی بین افراد و گروه‌ها و فرقه‌ها و قبیله‌ها را از بین ببرند. قدرت این تدبیر توحیدی چنان بود که به‌زودی تعصب‌های جاهلیّت تضعیف شد و کینه‌های کهن نابود شد و در سرزمینی که از منیّت به‌دور بود، دولت نیرومند و «امتی مسلمان» به وجود آمد. برقراری وحدت بین مسلمانان مهاجر و انصار نیز بر مدار آموزه‌های توحیدی شکل گرفت. یا عقد پیمان برادری و اخوت میان مهاجرین و انصار و قبایل انصار، بر مدار توحید بود که کمر قدرت‌های رقیب نهفته و مترصد برای نابودی اسلام (یهود و منافقان) را نا امید کرد. مسئله وحدت و پرهیز از تفرقه در ادبیات رسول اکرم (ص) یعنی رهبر هر دو جریان بزرگ اسلامی به بیان جالبی ارائه شده است: «الجماعه رحمه و الفرقه عذاب»؛ «وحدت مایه رحمت و تفرقه موجب عذاب است.»
نظر شما