به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی، بی‌راه نیست اگر بگوییم امر مطالعه و کتابخوانی سهم عمده‌ای در رشد انسان، در همه ابعاد وجودی و در تمام سنین ایفا می‌کند؛ رشدی که به موجب آن جامعه مدنی به عنوان سیستمی متشکل از افراد نیز دستخوش رشد و تحول می‌شود. 

مطالعه در سنین نوجوانی اما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ دوره‌ای که فرد باید در آن برای گرفتن تصمیم‌های مهم و رویارویی با چالش‌های زندگی و همچنین قدم گذاشتن در مسیر رشد و توسعه ابعاد وجودی شخصیت خویش قدم بردارد و زندگی آینده خود را پایه‌ریزی کند؛ اما، سوال اینجاست که این امر چگونه می‌تواند آن اثری را که انتظار می‌رود، برای ما برآورده کند؟

«جلیل معماریانی»، مدیرعامل مجتمع فرهنگی انتشاراتی کتاب‌پردازان و مدرس دوره‌های مهارت‌های مطالعه، مهارت‌های زندگی، پرورش ذهن و خلاقیت در حوزه و دانشگاه در پاسخ به این این سوال خبرنگار ایبنا می‌گوید: دو محور در این موضوع باید مورد توجه قرار بگیرد؛ یک محور محتوا و مبانی؛ و دیگری محور مهارت و روش.

معماریانی ادامه می‌دهد: در قسمت اول که محور نگرشی است، آنچه که اهمیت دارد، این است که انسان‌ها نیازمند شناخت خود، شناخت جهان هستی، شناخت نقش انسان در جهان هستی و شناخت خالق تمام این‌ها هستند، هر انسانی نیاز دارد که بداند از کجا آمده و در اینجا قرار است، چه بکند. این سوال بنیادی است که انسان در هر دوره و سطوح مختلف زندگی، در لایه‌های مختلف و در قالب‌های مختلف با این سوال‌ها روبه‌رو است.

به عقیده این مدرس دانشگاه، پاسخ به این سوال‌ها تنها در یک لحظه خاص و توسط یک آدم خاص داده نمی‌شود؛ به همین خاطر، باید از روشی جامع که پاسخ به این سوال‌ها را بدهد، استفاده کرد.

معماریانی معتقد است، یکی از بهترین روش‌ها برای رسیدن به این هدف، مواجهه با نویسندگان مختلف، از طریق کتاب‌های مختلف است، پس مطالعه یک نوع خوراک‌دهی جامعی است برای کسانی که سوال دارند و می‌خواهند فکرشان بارور شود، به همین خاطر است که می‌گویند کتاب غذای روح است و مورد نیاز برای جنبه‌های غیر مادی انسان.

مطالعه، زمینه حل مسائل و چالش‌های زندگی را فراهم می‌کند
مدیرعامل مجتمع فرهنگی انتشاراتی کتاب پردازان ادامه می‌دهد: مطالعه یکی از بهترین روش‌ها برای این تغذیه، مراقبت و مدیریت روح است، البته این را باید در نظر گرفت که در کتاب خواندن، یک پیش فرض ضرورت خودآگاهی، ضرورت فکر کردن و ضرورت سوال کردن وجود دارد که اگر این مقدمات شکل بگیرد، کتاب جایگاه خیلی خوبی در زندگی انسان پیدا می‌کند.

«کسی که می‌خواهد در ابعاد مختلف رشد کند باید به کتاب روی بیاورد چراکه کتاب هم فضا، زمان، آدم‌ها و منابع فکری را تامین می‌کند و هم زمینه‌های مواجهه، حل مسئله و عمل را می‌دهد یعنی در سه حیطه ذهنی، عاطفی و رفتاری می‌تواند کمک کند» معماریانی با بیان این نکته، می‌گوید: نکاتی که بیان شد، برای هر فردی صدق می‌کند اما، برای نوجوانان که در دوران شکل‌گیری شخصیت، دوران اسطوره‌سازی، دوران مدل‌سازی هستند و دوران استقلال طلبی هستند مواجهه با کتاب می‌تواند بسیار اثرگذار باشد.
 

 

ضمن توجه به روحیات و علایق نوجوان برای تهیه کتاب، به گفته این مدرس دانشگاه، باید به یکسری معیارها و قالب‌های مختلف توجه کرد؛ یک اینکه به ناشر بسیار دقت شود، رزومه، اندیشه‌ها و رسالت ناشر خیلی مهم است یعنی ناشرینی که هدف دارند، رسالت دارند و ماموریتی ویژه را دنبال می‌کنند، این‌ها ناشرینی هستند که می‌توانند زمینه ساز یک خط مشی و اصول مداری باشند و دیگر اینکه خود نویسنده در آن موضوعی که می‌نویسد تجربه کافی، نگاه صحیح، قلم جذاب و روان و مهارت درست را داشته باشد. حال فردی رمان دوست دارد و از این طریق قدم در راه مطالعه می‌گذارد و دیگری کتاب‌های تاریخی یا کتاب‌هایی با موضوعات انسان‌شناسی، روان‌شناسی و فضاهای علوم انسانی را دوست دارد، هرچند که به نظر می‌رسد متاسفانه ما دچار یک فقر نسبی در حوزه کتاب‎‌های نوجوانان هستیم و کمتر به این حوزه پرداخته شده است.

مطالعه روشمند، مکانیزمی برای رشد نوجوان است

معماریانی در مورد حوزه دوم که آن را روشی و مهارتی می‌نامد، معتقد است: در یک مطالعه اصولی و روشمند ما باید مولفه‌های زیادی را در نظر بگیریم مثل هدفمندی، طرح سوال، یادداشت برداری، نظام مندی فکر، یادآوری مطالب، شیوه‌های طبقه‌بندی مطالب، استفاده از قوه خلاقیت در یادداشت‌برداری، تفکر شبکه‌ای با یادداشت برداری‌هایی که به صورت نقشه ذهنی است و همچنین تعریف کردن و بازخورد گرفتن، تکرار کردن و مرور کردن در یک مطالعه روشمند که اگر این پارامترها رعایت دشود، خود همین پارامترها می‌تواند، مکانیزمی برای رشد نوجوانان فراهم کند.
 

پس از گفت‌وگو با جلیل معماریانی، به سراغ احسان سیفی، رئیس اداره امور کتابخانه‌ها و کتابخوانی اداره‌کل کتابخانه‌های استان خراسان رضوی رفتیم تا جویای وضع کتابخانه‌های استان  برای سنین نوجوان شویم.

به گفته سیفی در تقسیم‌بندی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، گروه سنی (د) و (ه) شامل سنین 12 تا 17 سال جزو نوجوانان در نظر گرفته می‌شوند و در تمام 220 کتابخانه عمومی استان شامل 130 کتابخانه نهادی، 80 مشارکتی و 4 مستقل، بخش مخصوص کتاب‌های نوجوانان، دارای کتاب‌های ویژه این رده سنی وجود دارد. همچنین یک کتابخانه تخصصی کودک و نوجوان در استان با نام «بچه‌های آسمان» فقط منابع تخصصی کودک و نوجوان را دارد.

کتابخانه‌های خراسان رضوی 200 هزار جلد کتاب ویژه نوجوانان دارند
«در کل کتابخانه‌های نهادی، مشارکتی، مستقل، سیار و روستایی استان، تحت پوشش نهاد کتابخانه‌های عمومی، بیش از 200 هزار نسخه کتاب ویژه نوجوانان دارند». سیفی با بیان این مطلب می‌افزاید: خوشبختانه در کتاب‌های رده سنی کودک و نوجوان اغلب دسته‌بندی‌ها مشخص است و روی جلد یا صفحه عنوان، یا در مشخصات کتابشناسی اثر، گروه سنی و یا واژه نوجوانان ذکر شده است.

سیفی همچنین معتقد است: علاوه بر این، شناخت نویسندگانی که در حوزه نوجوانان کار می‌کنند و نیز دانش کتابشناختی کتابداران می‌تواند در این خصوص راهگشا باشد. نکته دیگر اینکه کتابخانه‌های عمومی استان همگی به صورت مخزن باز اداره می‌شوند و نوجوانان می‌توانند ضمن حق انتخاب جستجوی آزادانه در قفسه‌ها، کتاب مورد نظر خود را انتخاب نمایند و بعضا از منابع سایر بخش‌ها نیز استفاده کنند.

رئیس اداره امور کتابخانه‌ها و کتابخوانی اداره‌کل کتابخانه‌های استان خراسان رضوی این نکته را هم یادآور می‌شود که در شرایط کنونی و با توجه به رعایت پروتکل‌های بهداشتی، مخزن کتابخانه‌ها به صورت بسته اداره می‌شوند و مراجعین می‌توانند از طریق جستجو در سامانه و نیز راهنمایی کتابداران در خصوص کتاب‌های درخواستی خود، اطلاعات کسب کنند.

از سیفی در مورد محتوای کتاب‌ها می‌پرسم، می‌خواهم بدانم او با توجه به شغلش که باید کتاب‌های زیادی را بررسی کند، ملزومات کتاب‌های تالیفی و ترجمه برای نوجوانان را چه چیزهایی می‌داند و با توجه به آن کتاب‌های کنونی را چگونه ارزیابی می‌کند؟، پاسخ او اینگونه است: درمجموع هم‌اکنون رقابت محسوسی بین کتاب‌های تالیفی و ترجمه‌ای این حوزه وجود دارد. البته که نیاز است در حوزه تالیفات فعالیت بیشتری صورت بگیرد. این امر به ویژه در تنوع موضوعی، به روز بودن آن و از همه مهم‌تر، جذابیت کتاب‌ها بسیار مهم است.
 

کتاب مناسبت نوجوانان باید شاخص‌های مهم جامعه او را داشته باشد

وی ادامه می‌دهد: محتوای کتاب‌های نوجوان باید در عین حال که مطابق فهم مخاطب باشد، شاخص‌های مهم جامعه‌ای را که در آن زندگی می‌کند، شامل شود و به‌نیازهای متفاوت آن نیز پاسخ دهد‌. محتوا باید مرتبط با جامعه‌ نوجوان و آنچه که در اطراف او می‌گذرد، شکل بگیرد، بومی باشد و در عین حال با تاکید بر تاریخ و فرهنگ کشور، مفید و آموزنده باشد، تکیه بر توانمندی‌های داخلی داشته باشد و مبتنی بر تفکر جاری جامعه باشد یا حداقل اینکه اگر محتوایی بیرونی و ترجمه‌ای محسوب می‌شود، همسو و در عین حال مکمل بینش، دانش و عرف جامعه باشد.

به عقیده سیفی، محتواهای ارائه شده در حوزه ادبیات نوجوان بیشتر به سمت ژانر و گونه‌های مختلفی همچون تاریخی، فانتزی، علمی و تخیلی، پلیسی و وحشت رفته و مخاطب زیادی را به خود جلب کرده است «در واقع حوزه‌های مورد علاقه نوجوانان اغلب علوم و فناوری، داستان‌ها و ماجراهای ترسناک، داستان‌های عاشقانه، تجربیات محیط آموزشی و مدرسه، روانشناسی و ... است و در مجموع سعی شده منابع موجود کتابخانه‌های عمومی کلیت نیازهای نوجوانان را پوشش دهد»

رشد فکری، افزایش خلاقیت و مواجهه درست با چالش‌های زندگی، مسائلی است که انتظار می‌رود در خلال مطالعه، نوجوان بتواند به آن‌ها دست یابد؛ اما آیا کتاب‌های کنونی چنین ویژگی را دارند؟ کارشناس تامین منبع اداره کتابخانه‌ها می‌گوید: بله، توجه به رشد فکری و خلاقیت در نوجوانان در بسیاری از کتاب‌های ویژه نوجوانان به چشم می‌خورد. هر چند نیاز است محتواهای جدید و به روزی نیز در این زمینه تولید شود تا تامین کننده هر چه بیشتر نیاز روز نوجوانان نیز باشد. ضمن اینکه کارشناسان و متخصصان کتابشناس نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با نگاهی جامع و کامل نسبت به بازار نشر کشور، رصد و شناسایی کتاب‌ها و منابع با محتوای مناسب را در دستور کار دارند و نسبت به ارائه‌ آن در قفسه‌های کتاب کتابخانه‌های عمومی اقدام می‌کنند. بیشتر منابع خریداری شده در راستای مواردی است که به‌صورت جدی مورد نیاز نوجوانان در حوزه مطالعه است و چالش‌های مهم زندگی آنان را دربر می‌گیرد. پیدا کردن هویت، استقلال فردی، کسب اعتماد به نفس و تقویت مهارت‌های حل مساله و رویارویی با مشکلات زندگی، از موضوعات مهمی هستند که در تهیه منابع حوزه نوجوان تاکید می‌شود.
 

یکی از مشکلاتی که همیشه استان خراسان رضوی با آن روبه رو بوده، ضعف شبکه توزیع کتاب است، اما آیا این مشکل در کتابخانه‌های استان و به خصوص در رده سنی نوجوان وجود دارد؟ سیفی در این مورد هم معتقد است: به‌طور معمول تازه‌های نشر توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در تمامی رده‌ها تهیه و به کتابخانه‌های عمومی استان‌ها ارسال می‌شود. همچنین در استان برای حمایت از نویسندگان بومی کتاب‌های منتشر شده نویسندگان استانی در حوزه نوجوان هم شناسایی و خریداری می‌شود.

به عنوان آخرین سوال، از رئیس اداره امور کتابخانه‌ها و کتابخوانی اداره‌کل کتابخانه‌های استان خراسان رضوی در مورد نقش نویسندگان و ناشران مشهدی در تولید کتاب ویژه نوجوانان پرسیدم که او گفت: انتشارات به‌نشر آستان قدس رضوی و برخی نویسندگان مشهدی در حوزه نوجوان کارهای خوبی دارند البته، با توجه به جایگاه مشهد به عنوان شهری تاثیرگذار به‌ویژه در حوزه فرهنگی، نیاز است که اقدامات جدی‌تر و بیشتری در این زمینه صورت پذیرد.