رحیم مخدومی، نویسنده دفاع مقدس در این نشست با اشاره به مفهوم تقریظ گفت: مشخصاً منظور از تقریظ، تقریظ رهبری است. اگرچه عنوان تقریظ، کلی است و قبل از اینکه رهبر معظم انقلاب اسلامی به این موضوع به طور جدی بپردازند، منتشر شود و در منظر فضای ادبیات قرار گیرد، تقریظ وجود داشته اما خاموش بوده است.
وی اظهار کرد: تاریخچه تقریظ قدیمی است و به حدود 2 هزارسال قبل برمی‌گردد و به معنای ستودن مکتوب مطلبی است که در قالب نوشته‌ای مختصر و یا آمیخته به طنز و امثال و حکم است. اما تقریظ رایج نبود و فعالان حوزه ادبیات هم اذعان دارند که تا دهه 70 این موضوع رایج نبوده و ترویج آن توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی اتفاق افتاده و شاید اگر رهبری این اقدام را انجام نمی‌دادند ما هم امروز با عنوان بررسی یادداشت‌ها دور هم جمع می‌شدیم. این اقدام درواقع از ابتکارات مقام معظم رهبری در تیرماه 1370 است. ایشان در نشستی که با حضور فعالان حوزه ادبیات و هنر مقاومت که همان سوره مهر امروز است برگزار شد، فرمودند تمام آثاری که توسط این مرکز تولید می‌شود من می‌خوانم و تقریظ می‌نویسم.
مریم فردوسی، از داستان‌نویسان کشور و نویسنده کتاب «هزارگره» در این نشست، تقریظ را از چند جنبه مورد بررسی قرار داد و گفت: یادداشتی که مقام معظم رهبری در کتاب‌ها می‌نویسند، آثار و تبعاتی بر روی کتاب، آینده کاری نویسنده، فعالیت‌های ناشر و حتی روی مخاطبان دارد. اگر به این یادداشت‌ها با تعریف تقریظ نگاه کنیم لزوماً باید مطلبی ستودنی و در تمجید کتاب باشد در صورتی که در تقریظ رهبری مشاهده می‌شود که به نقاط ضعف کتاب هم اشاره شده است از این جهت می‌توان گفت این تقریظ‌ها خاص ایشان است.
وی اظهار کرد: درمورد اثرگذاری تقریظ‌های رهبری باید گفت که قطعاً باعث می‌شود کتاب پرفروش شود، مسیر کاری نویسندگان تعیین خواهد شد و باعث دیده شدن، سفارش گرفتن آثار و ... می‌شود، در مورد ناشران نیز، چون کتاب پرفروش می‌شود، ممکن است ناشر را در همان موضوع نگه دارد و آثار را در همان شکل اولیه که تأیید گرفته چاپ کند و اینکه ناشر در این مسیر چقدر حرفه‌ای عمل کند و به مخاطب بپردازد مهم است. در حوزه مخاطبان هم ما مخاطبانی داریم که کتابخوان نیستند، اما رهبر معظم انقلاب اسلامی را به عنوان یک شخصیت دوست‌داشتنی و مراد قبول دارند و از ایشان پیروی می‌کنند و مطالعه کتابی که ایشان معرفی کنند را به عنوان تکلیف شرعی میدانند و مطالعه می‌کنند.
احمد شاکری، از نویسندگان، پژوهشگران و منتقدان شناخته شده در عرصه ادبیات متعهد انقلاب اسلامی در ادامه این نشست به آثار و و ثمرات تقریظ‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی در حوزه کتاب اشاره کرد و گفت: این موضوع با توجه به اهمیتی که دارد کمتر مورد بحث قرار گرفته است، بنابراین بحث در این زمینه بکر است و ممکن است سؤالات فراوانی وجود داشته باشد و برخی سؤالات شناخته شده نیست و نیاز به گفت‌وگوی مستمر دارد.
وی همچنین به 23 محور که در این زمینه جای بحث دارد اشاره کرد و افزود: برخی تقریظ‌ها سرمنشأ پژوهش‌های گسترده هستند. عنوان کلی را می‌توان فلسفه تقریظ دانست که مواضع سه گانه آن شامل موضوع پیشا تقریظ، تقریظ و پساتقریظ است. یکی از محورها، ضرورت‌ها و الزاماتی است که پدید می‌آید و تقریظ شکل می‌گیرد و پساتقریظ به اتفاقاتی که پس از تقریظ روی می‌دهد و تأثیراتی که می‌گذارد مربوط می‌شود.
شاکری عنوان کرد: یکی از محورهایی که جای بحث دارد، بحث تقریظ و تحلیل است. واکنش‌ها نسبت به تقریظ و تحلیل متفاوت است. مثلاً رهبر معظم انقلاب اسلامی در 31 شهریور امسال در جلسه مجازی با پیشکسوتان عرصه دفاع مقدس عنوان کردند که دست‌های تحریف در کمین دفاع مقدس است و تاکنون در حوزه ادبیات هیچ‌کس تحلیلی در این زمینه ارائه نکرده است.
وی با بیان اینکه مراتبی در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب اسلامی وجود دارد، اظهار کرد: اینکه چقدر تقریظ‌ها دلالتگر هستند و اینکه آیا تقریظ ستایش‌آمیز است، مقدمه است یا به درخواست نویسنده صورت گرفته؟، هدف تقریظ، تفاوت تقریظ با نقد و یادداشت، تقریظ در دو ساحت پیشینی و پسینی، انواع متعلق‌های تقریظ بر اساس قالب، نوع و گونه، تقریظ در دوگانه پیشنهاد یا انتخاب، تحلیل، نقد، کارکردها و کاربردهای تقریظ، نویسنده تقریظ، نسبت تقریظ با ارکان هندسه معرفتی، مخاطب تقریظ، مفاد تقریظ که به چه چیز اشاره دارد، مصداق‌گزینی تقریظ، ضرورت‌های انتشار تقریظ و مدیریت انتشار تقریظ از جمله مواردی است که در رابطه با موضوع تقریظ باید مورد بررسی قرار گیرد.
مخدومی این نشست را آغازی برای ادامه مسیر در زمینه ارائه مقالات و برگزاری نشست‌ها با موضوع تقریظ عنوان کرد و گفت: به هرحال تقریظ اتفاقی در دنیای ادبیات است که اثرگذار بوده و فضای ادبیات را رونق بخشیده به همین دلیل نمی‌توان از این موضوع مؤثر به سادگی گذشت و حتماً باید مورد توجه قرار گیرد.
وی با بیان اینکه در این نشست قصد داریم ثمرات و آسیب‌های تقریظ را مورد بررسی قرار دهیم، عنوان کرد: تقریظ سه وجه دارد، وجه اول صادرکننده است که از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی صورت می‌پذیرد، اگرچه پیش از این هم از سوی بزرگان این اقدام انجام می‌شده اما با این جدیت و کثرت نبوده و جایگاه صادرکننده تقریظ نیز، جایگاهی نبوده که بتواند جامعه را تحت تأثیر قرار دهد. به هر حال اتفاق خوبی رخ داده و باید به عنوان الگو مورد توجه قرارگیرد و افرادی که در جایگاه سرگروهی قرار دارند، خود را طرف حساب این الگو ببینند و در حیطه مورد اختیارشان از این سنت پیروی کنند.
مخدومی در ادامه به آسیب‌شناسی تقریظ پرداخت و گفت: برخی به موضوع تقریظ انحصاری نگاه می‌کنند و به عنوان الگو و رهنمود نگاه نمی‌کنند و بجای اینکه به تقریظ به عنوان نقشه راه بیاندیشند، آن را به عنوان مقصد می‌بینند.
وی افزود: دو مخاطب برای تقریظ متصور هستیم، یکی پدیدآورنده اثر است که می‌تواند، نویسنده، راوی و ناشر باشد و نکاتی که بیان می‌شود یا نقدهایی که صورت می‌گیرد چون قابلیت نشر دارد و از جانب شخصی صورت می‌گیرد که مخاطب خود را فرد خاصی نمی‌بیند، شاید بشود گفت که اصلی‌ترین مخاطب تقریظ، عامه مردم هستند.
نویسنده دفاع مقدس درباره ثمرات تقریظ گفت: به نظر می‌رسد رهبر معظم انقلاب اسلامی در بحث تقریظ به نوعی تبلیغ کتاب و گفتمانی خاص از دوره خاص را مد نظر دارند و هدف تبلیغ و ترویج کتابخوانی در خانواده‌هاست. همچنین رهبر معظم انقلاب در تقریظ‌ها نقد و تحلیل‌هایی دارند که متوجه نویسنده‌هاست و باید مورد توجه قرار گیرد.
شاکری در بخش دیگری از سخنان خود در رابطه با فواید تقریظ گفت: زمانی می‌توانیم به آورده‌های تقریظ و فواید آن اشاره کنیم که آن را تحلیل کنیم و این کار چند ثمره دارد، نخست اینکه ورودمان به مقوله تقریظ دقیق و پژوهشگرانه خواهد بود و چنین ورودی نیاز به تعریف‌گزینی دارد.
وی اظهار کرد: نکته دیگر اینکه ضمن اینکه به تقریظ‌ها نگاه می کنیم باید به مجموعه بیانات رهبری توجه شود زیرا تا منظومه فکری ایشان استخراج نشود، تقریظ قابل استنباط نیست. درواقع مراتبی برای مخاطب تقریظ وجود دارد و هر مرتبه وظیفه‌ای دارد، تقریظ برای مخاطب عام انگیزه ایجاد می‌کند تا کتاب بخواند اما برای اهل فن، نوعی یاددادن ماهیگیری است، اما نباید ادبیات را معلق به تقریظ کنیم.
ایوب دهقانکار، مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران نیز طی سخنانی در این نشست موضوع تقریظ را مورد بررسی قرار داد و گفت: از باب تمثیل واژه تقریظ را می‌شود به واژه عربی «إِنَّ» تشبیه کرد و نقش دستوری که در مقابل «إِنَّمَا» دارد، «إِنَّ» واژهای تأکیدی و توصیه و به معنی همانا است و در کنار آن، واژه «إِنَّمَا» قرار دارد که محصوری است و در زبان فارسی، «إِنَّمَا» را اینگونه ترجمه می‌کنند که (این است و جز این نیست) و تقریظ بیشتر ناظر به «إِنَّ» است. وقتی تقریظی صورت می‌گیرد، قطعاً در آن پیشنهاد است و حتی ممکن است تأکید هم باشد، اما نه تأکیدی که توأم با انحصار باشد. تقریظ درواقع راه را نشان می‌دهد و هموار کردن مسیر با جامعه مخاطب است.
وی اظهار کرد: وقتی کتابی تقریظ می‌گیرد، انتظار می‌رود که کتاب احیاء شود و پویایی در آن صورت بگیرد نه اینکه وقتی تقریظ شد به هدف رسیدیم و تمام. تقریظ درواقع ابتدای راه است نه اینکه هدف نهایی مؤلف یا ناشر گرفتن تقریظ باشد، چون قرار است با یک پیدیده و یک اثر پویا و زنده سروکار داشته باشیم.
دهقانکار بیان کرد: از باب مدیریت فرهنگی، بنظرم برای هر آفرینش ادبی سه ساحت می‌شود قائل شد که شامل کاشت، داشت و برداشت است. مرحله کاشت مرحله‌ای است که اثر در ذهن نگارنده و خالق است و وقتی به رشته تحریر درمی‌آید قاعدتاً اثری خلق شده و مرحله کاشت است و مرحله بعد مرحله داشت است که از نشر اثر شروع می‌شود و تا مرحله پرداخت اثر از حمایت‌ها و ترویج‌ها را شامل می‌شود و در مرحله برداشت هم وقتی اثر خلق شد و مرحله داشت به خوبی انجام شد به مرحله برداشت می‌رسد که کارآمدی و اثرگذاری آن محصول است. لذا بحث تقریظ ناظر به مرحله دوم یعنی پردازش اثر است. ما حتماً باید راهبرد را در نظر بگیریم و بر اصول تأکید کنیم نه بر مصداق‌ها، قطعاً اثر تقریظی هم یک مصداق برای اصول مد نظر است.
نظر شما