نشست «نقش استارت ‌آپ‌های حوزه کتاب در ارتقای صنعت نشر» دوشنبه بیست‌وششم آبان‌ماه همزمان با سومین روز از بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران به صورت مجازی از سوی پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات برگزار شد.

در این نشست، ایوب دهقانکار، دبیر هفته کتاب و مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران؛ بهروز رسولی، دانش آموخته علم اطلاعات و دانش‌شناسی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران؛ داریوش مطلبی، معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات و مهدی علیپور حافظی، استادیار دانشگاه علامه طباطبایی حضور داشتند.

استارت‌آپ‌ با مبنای علمی بهتر به فعالیت خود ادامه می‌دهد
دهقانکار با اعلام اینکه در جایگاه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از راه‌اندازی استارت‌آپ‌ها حمایت می‌کند، گفت: در این زمینه باید بررسی‌های لازم انجام شود تا مشخص شود کدام اقدامات را می‌توان به عنوان استارت‌آپ‌ قبول کرد و کدام اقدامات شرایط لازم را ندارد. به نظرم مهم‌ترین شاخصه اصلی برای اینکه کسب و کاری استارت‌آپ‌ محسوب شود،  تبدیل شدن به صنعت مستقل، درآمدزا بودن و دانش بنیان بودن آن است.

او افزود: صاحبان ایده استارت‌آپی باید بدانند که علوم تجربی در آن زمینه چه می‌گوید، در گذشته چه گفته شده‌است و امروز چه گفته‌می‌شود. وقتی استارت‌آپ‌ مبنای علمی داشته‌باشد بهتر می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد. همچنین به عنوان صاحب ایده استارت‌آپی باید بدانیم که رواج این ایده به دلیل رواج سهولت دسترسی در مقایسه با کتاب فیزیکی نیست، البته این مساله مطرح است.  اگر هدف از کتاب خواندن را افزایش آگاهی بدانیم، افزایش آگاهی از طریق دریافت اطلاعات صورت می‌گیرد. دانشمندان علوم شناختی درباره سبک یادگیری افراد مختلف تفاوت قائل هستند. به نظرم ضرورت دارد که جوانانی که وارد حوزه استارت‌آپ‌های کتاب و نشر می‌شوند، درباره کتاب‌هایی که در این زمنیه نوشته شده‌است، اطلاعات به دست بیاورند. بنابراین دانش بنیان بودن فرض و ایده اساسی برای راه‌اندازی استارت‌آپ‌ است.

دهقانکار با اعلام اینکه موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، در طی تفاهم‌نامه با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دو طبقه از ساختمان سرای اهل قلم –طبقه سوم و چهارم- را به استارت‌آپ‌های فرهنگی اختصاص داده‌اند، بیان کرد: با چندین شتاب‌دهنده در این حوزه جلساتی داشتیم و در کمتر از دو یا سه هفته آینده شتابدهنده به صورت عملیاتی مستقر خواهدشد تا این طبقات تبدیل به پاتوق استارت‌آپ‌ها شود.
دبیر هفته کتاب  از تمام استارتاپ‌های فرهنگی که در حوزه کتاب و نشر فعالیت می‌کنند برای رجوع به این ساختمان دعوت کرد.  


استارت‌آپ به رشد بهینه صنعت کمک می‌کند
مطلبی با اشاره به اینکه بحث استارت‌آپ‌ها همیشه در حوزه نشر مطرح بوده‌ و منجر به سرمایه‌گذاری در این بخش شده‌است، گفت: اهمیت این مساله به اهمیت کتاب و صنعت نشر باز می‌گردد. در سال‌ها و دهه‌های گذشته، کتاب مهم‌ترین کالای فرهنگی مورد توجه سیاستگذاران بود، به همین دلیل سرمایه‌گذاری‌های مختلفی در این حوزه اتفاق افتاده‌است.

در ادامه، علیپور در ارائه تعریفی از استارتاپ حوزه کتاب و نشر، با اشاره به اینکه این حوزه با دایره وسیعی از مخاطبان در ارتباط است، بیان کرد: خیلی از افراد به صورت مستقیم و غیرمستقیم در این حوزه حضور دارند. استارت‌آپ‌ها، اضافه کردن نوآوری به بخشی از یک صنعت است تا آن نوآوری بتواند مسائل آن حوزه را حل کند. امروزه مفهوم استارت‌آپ با مفهوم فناوری ارتباط نزدیکی دارد.  این نوآوری به رشد بهینه صنعت کمک می‌کند و فعالان آن، عمدتا در حوزه‌هایی وارد می‌شوند که بتوانند اثرگذار باشند و منبع درآمدی هم از عرصه خود کسب کنند. باید توجه داشت که یک استارت‌آپ الزاما نباید محصولی را ارائه کند.

او با اشاره به اینکه استارت‌آپ‌های حوزه نشر نیازمند تخصص هستند، ادامه داد: تخصص‌های مختلفی از حوزه‌های مربوط به کسب و کار، استفاده از دانش تخصصی، مارکتینگ و ... در این بخش فعال هستند. یکی از ابهام‌های استارت‌آپ در حوزه نشر همین مساله است، چراکه افراد در یک حوزه تخصص دارند و می‌توانند به خوبی در آن فعالیت کنند، اما ابهامات درباره مسائلی که درباره آن آگاهی ندارند، آنها را با مشکلاتی مواجه می‌کند.
 
به گفته این استادیار دانشگاه علامه طباطبایی استارت‌آپ‌های حوزه نشر در مقایسه با سایر استارت‌آپ‌ها دامنه فعالیت کوچکتری دارند. او افزود: کوچکی فعالیت استارت‌آپ‌های حوزه نشر، باعث محدودیت درآمدزایی آنها می‌شود. از دیگر مشکلات این حوزه، نبود امکان بهره‌برداری از تمام تخصص‌هایی است که در شکل‌گیری و رشد استارت‌آپ نقش داشته‌اند.

نخستین استارت‌آپ‌ها در حوزه نشر شکل گرفتند
سخنران بعدی نشست رسولی بود. او شکل‌گیری استارت‌آپ‌ها را در نتیجه ابداع و کارآفرینی دانست که موجب پیداشدن راه‌حل‌های جدید برای مشکلات خواهد شد و گفت: ریشه واژه استارت‌آپ به سال 2000 باز می‌گردد که اینترنت و کمپانی‌های دات‌کام شکل گرفت و گسترش یافت، بنابراین استارت‌آپ به نوعی وابسته به تکنولوژی است و در اینترنت ریشه دارد.

او در توضیح استارت‌آپ‌های حوزه نشر بیان کرد: استارتاپ‌های حوزه کتاب و نشر به شکل‌گیری ایده، ویراستاری، تولید کتاب در چاپخانه یا ای.بوک، تهیه و تدوین، توزیع، تبلیغ و بازاریابی کتاب و هر چیزی از خلق ایده تا استفاده از کتاب گفته می‌شود.
به گفته رسولی تمام ایده‌های نوآورانه‌ای که برای حل مشکلات صنعت نشر می‌تواند اتفاق بیفتد زیر مجموعه استارتاپ است. او ادامه داد: یکی از نخستین استارت‌آپ‌هایی که شکل گرفت، مربوط به شرکت آمازون می‌شود که برای حل چالش ارسال و دریافت کتاب آغاز به کار کرد. یعنی می‌توان شروع کار استارت‌آپ‌ها را در حوزه کتاب و نشر دانست.

استارت‌آپ‌ها می‌توانند وابسته به اینترنت نباشند
مطلبی با اشاره به اینکه تولید و استفاده از استارت‌آپ‌ها در ایران به سال‌های ابتدایی دهه 80 باز می‌گردد، گفت: استارت‌آپ‌ها  خصوصیاتی دارند که شکل‌گیری و فعالیت آن‌ها همواره با ترس و ریسک بالایی همراه است. استارت‌آپ‌ها معمولا مبتنی بر فناوری روز هستند اما می‌توانند وابسته به اینترنت نباشند.

در ایران در حوزه نشر 150 استارت‌آپ داریم
علیپور درباره وضعیت استارت‌آپ‌های حوزه کتاب در ایران با تاکید بر اینکه باید توجه داشت که استارت‌آپ‌ها همیشه استارت‌آپ  باقی نمی‌مانند، گفت: استارت‌آپ در محدوده زمانی پنج سال نخست با این نام شناخته می‌شود، پس از آن تبدیل می‌شود به شرکتی که می‌تواند از پس هزینه‌های خود برآید. همچنین باید توجه داشت که از هر 100 استارت‌آپ، 90 تا با شکست مواجه می‌شوند. استارت‌آپ‌ها در بخشی از فرآیند  تولید با هزینه‌های اندکی شکل می‌گیرند و وارد کسب و کار می‌شوند و اگر کسب و کار این ایده‌ها را قبول داشته‌باشد، استارتاپ می‌تواند در آن حوزه رشد کند و این منوط به سودآور بودن استارت‌آپ در آن حوزه است.

به گفته علیپور در ایران در حوزه نشر کتاب 150 استارت‌آپ وجود دارد، او ادامه داد: در بررسی اولیه این استارت‌آپ‌ها متوجه شدیم که تعدادی از آن‌ها رو به افول هستند و به تدریج از عرصه حذف می‌شوند. بزرگترین حوزه فعالیت استارت‌آپ‌ها در زمینه نشر، در حوزه فروش و توزیع الکترونیک است.  دومین دسته یعنی حدود 50 تا 55 استارت‌آپ در حوزه کتاب‌های الکترونیک فعالیت می‌کنند. تعدادی از استارت‌آپ‌ها کتاب را به کتاب صوتی تبدیل می‌کنند و فایل صوتی کتاب را در دسترس افراد قرار می‌دهند و تعداد محدودی در شبکه‌های اجتماعی برای دسترس‌پذیرکردن کتاب‌ها فعال شده‌اند.

او ادامه داد: استارت‌آپ‌های حوزه کتاب وابستگی زیادی به فناوری‌های ارتباطی دارند و این نشان دهنده عرصه فعالیت این استارت‌آپ‌ها است که مخاطبان 10 تا سه میلیون نفری دارند. تعداد مراجعین و مشتریان استارت‌آپ‌ها این هشدار را به ما می‌دهد که فعالیت آن‌ها در محدوده معینی باقی‌مانده و بزرگ نشده‌است.

رسولی با اشاره به اینکه فعالیت استارت‌آپ‌ها ذاتی چابک دارد که باید در بخش خصوصی انجام شود، گفت: در ایران بسیاری از اقدامات دولتی بسیار زمان‌بر است به همین دلیل اکثر استارت‌آپ‌ها در حوزه خصوصی فعالیت می‌کنند. از طرفی در ایران بحث قوانین مطرح است که هنوز در این حوزه تکمیل نشده‌است. همچنین اکثرا صاحبان کسب‌وکار در ایران به دنبال حل مشکلات کاربران نیستند و بیشتر به منظور کسب درآمد فعالیت می‌کنند.

همه بخش‌ها باید با هم هم‌افزایی داشته باشند
دهقانکار در جمع‌بندی این نشست با تاکید به واژه هم‌افزایی گفت: در قدم نخست باید هم‌افزایی میان بخش‌های دولتی انجام شود. سپس از بخش‌های خصوصی انتظار می‌روند که هم‌افزایی داشته باشند. هم‌افزایی این دو بخش شرط لازم است اما کافی نیست. چیزی که منجر به کسب خروجی نهایی خواهدشد هم‌افزایی بخش دولتی و خصوصی است و این دو بخش هم باید با هم هم افزایی داشته‌باشند.  موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران باید این مهم را انجام دهد.