به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) مفهوم شهر به عنوان جایی برای زندگی همراه با الزامات و اقتضائات خاص خود، زیستن در دوران مدرن را برای بشر ممکن ساخته است به شکلی که نمی‌توان مدرنیته را بدون وجود شهرها و ابر شهرها تصور کرد و همین موضوع شهر را به یکی از مفاهیم مورد توجه در علوم اجتماعی بدل کرده است. این مفهوم به ظاهر ساده در پس خود دارای ظرفیت‌های بسیاری از بعد تجربه زیست انسان امروزی است.
شهر تهران نیز به عنوان مرکز و پایتخت کشور و از طرف دیگر نماد مدرنیته ایران، خود به تنهایی می‌تواند بستری مناسب برای بسیاری از تحقیقات و تفکرات علوم انسانی و اجتماعی باشد که زیست شبانه یکی از آن‌هاست و محمد سالاری عضو شورای شهر و رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران در کتاب «زیست شبانه و سرزندگی شهری» امکان و بایدها و نبایدهای زیست شهری در پایتخت کشور را مورد توجه قرار داده است. اما چه چیز بررسی زیست شبانه در تهران را لازم می‌کند؟
نویسنده در پیشگفتاری که بر کتاب نوشته است با تکیه بر مفهوم زمان این طور توضیح می‌دهد: «از تنگناهای معیشتی که بگذریم فضا هم بر شهروندان تنگ‌شده است. توصیف ساده فضا این است که از سه بعد انسان، مکان و زمان تشکیل‌شده است. در فضای شهر تهران حداقل در میان‌مدت از این سه در دو بعد دیگر نمی‌توان مداخله جدی کرد: نه می‌توان جمعیت میلیونی که از اقصی نقاط کشور به جبر معیشت به پایتخت جذب‌شده‌اند را از آن جدا کرد و نه از عرصه زمین و ارتفاع شهر چیز زیادی باقی‌مانده که آن را به سرانه‌های عمومی بازگرداند. زمان اما در این میان عنصری است که تهران تاکنون به علل بسیار از ظرفیت آن برای گشودگی فضای زندگی شهروندان غافل بوده است.»
همانطور که در کتاب اشاره می‌شود روزهای تهران شلوغ و سرسام آورند و شهروندان مجبورند در آن ساعات محدود همراه با حجم بالای تراقیک به تمام کارهای خود رسیدگی کنند. تعبیری که نویسنده از آن با عنوان «فقر زمان» یاد می‌کند. پایان روز اما همزمان با آغاز زیستی غیر رسمی است که به گفته نویسنده «این زیست شبانه به علت قرار گرفتن در خارج از محدوده رسمی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری هم ناقص و نابالغ باقی‌مانده هم با آسیب‌هایی همراه بوده است. همین به رسمیت نشناختگی زیست شبانه در سال‌های گذشته، موجب بدنامی و شکل‌گیری ذهنیت‌های منفی در مورد فعالیت‌های شبانه نزد برخی از تصمیم‌گیران شده است. در ذهنیت این تصمیم‌گیران، شهر شب با بزه، رفتارهای نابهنجار به‌خصوص جوانان، ناامنی و فضاهای کنترل نشده تداعی می‌شود.» اما زیست شبانه یک واقعیت انکارناپذیر در جهان شهری شده امروز است و در سراسر جهان از شرق تا غرب، کشورهای توسعه یافته تا در حال توسعه، مسلمان یا مسیحی، هر جا زندگی شهری بخصوص در ابعاد کلان آن وجود دارد زیست شبانه شهری هم وجود دارد چرا که تغییر در ضرباهنگ و نظم زمانی کار و فراغت در جوامع شهری معاصر موجب شده «شهر شب» برخلاف گذشته که تا حدودی خالی و آرام و بعضاً در انحصار برخی گروه‌های اجتماعی خاص بود، به فضا ـ زمان اصلی برای گذران اوقات فراغت اقشار زیادی تبدیل شود.
شهر شب در ایران
محمد سالاری در پیشگفتار کتاب تاکید می‌کند که زیست شبانه در ایران به شکل جدی مورد بی توجهی قرار گرفته است: «علیرغم اهمیت و ضرورت زیست شبانه شهری در دنیای معاصر، شهرهای ایران و به طور خاص تهران به عنوان پایتخت و الگوی شهری ایران در این زمینه دچار رکود و کاستی‌‌های فراوانی است و می‌توان گفت زیست شبانه رسمی در تهران وجود ندارد. بر رسمی‌بودگی در اینجا باید تأکید کرد زیرا زیست شبانه به شکل غیررسمی‌اش دیر زمانی است که شکل گرفته و شهروندان به ویژه نسل جوان در غیاب زیرساخت‌ها، برنامه‌ریزی و هدایت فرهنگی، خود سبکی از زیست شبانه را ایجاد کرده‌اند. چون این سبک زیست شبانه غیررسمی است ویژگی اصلی آن نیز نظارت‌گریزی و مخفیانه بودن آن است به همین دلیل هم جای تعجب ندارد که آسیب‌هایی در آن راه یافته باشد. طبیعی است که با به رسمیت شناختن این پدیده و تلاش برای برنامه‌ریزی و ساماندهی آن و هدایت فرهنگی مناسب تهدیدهای زیست شبانه غیررسمی و مخفیانه به فرصت‌هایی برای تعالی اجتماعی بدل خواهند شد.»
در حقیقت نویسنده دغدغه خود از نگارش این کتاب را توضیح و تبیین پدیده زیست شبانه معرفی می‌کند تا پیش‌فرض‌ها و تصورات غلط رایج در مورد آن برطرف شود و مدیران شهری و نهادهای تصمیم‌گیر دیگر به طور جدی به ساماندهی و برنامه‌ریزی برای زیست شبانه روی بیاورند. در ادامه نگاهی به فصول کتاب می‌اندازیم.
داستان شهر و شب
در فصل نخست از شش فصل اصلی این اثر با عوان «داستان شهر و شب» تاریخ شکل‌گیری زیست شبانه شهری مورد توجه قرار گرفته است، پدیده‌ای که تولد آن با گسترش انقلاب صنعتی به ویژه در قرن نوزدهم گره خورده است. امروزه در اکثر شهرهای دنیا، روز، زمان کار و فعالیت ضروری بوده و هرچه به سمت عصر و شب پیش می‌رویم شمار فعالیت‌های اختیاری و اجتماعی افزایش می‌یابد. معمولاً فعالیت‌های تفریحی همچون رفتن به رستوران‌ها، کافه‌ها، باشگاه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی همچون رفتن به تئاتر و سینما در نیمه دوم روز اتفاق می‌افتند. بنابراین پتانسیل تبدیل فضای شهری در شب به مکانی سرزنده و سرشار از تعاملات اجتماعی وجود دارد.
شهر و شب و اقتصاد شبانه
در جهان کنونی اقتصاد یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیر گذار بر هر نوع برنامه ریزی به ویژه در ساحت زیست جمعی است و به همین دلیل فصل دوم کتاب به شکل اختصاصی به نقش اقتصاد در زیست شبانه پرداخته است. در این بخش ضرورت‌های اقتصاد شبانه و همچنین ویژگی‌های این اقتصاد با استفاده از تجارب جهانی بیان شده و ظرفیت‌های اقتصادی زیست شبانه در تهران مورد برررسی قرار گرفته است.
زیرساخت‌های زیست شبانه شهری
نویسنده در فصل سوم کوشش کرده به این پرسش پاسخ دهد که برای داشتن یک زیست شبانه پویا، سالم و غنی به چه زیرساخت‌هایی نیاز هست؟ که البته منظور از زیرساخت نیز تنها زیرساخت‌های فیزیکی مانند حمل‌ونقل نیست بلکه زیرساخت‌های نهادی و مدیریتی مانند مدیریت یکپارچه به عنوان یک الزام مهم مورد توجه قرار گرفته است.
شهر- شب؛ فضا -زمانی برای همزیستی شهروندان
در فصل چهارم کتاب به جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی زیست شبانه اشاره و این پرسش پاسخ داده شده است که زیست شبانه چگونه می‌تواند فرصتی برای همزیستی شهروندان و افزایش تعاملات اجتماعی فراهم کند؟ و تاثیرات آن بر سلامت روانی شهروندان چیست.
مرور تجربیات ساماندهی زیست شبانه در جهان و ایران
در فصل پنجم مجموعه‌ای از شاخص‌ترین تجربیات جهانی و داخلی در ساماندهی و مدیریت زیست شبانه توضیح داده شده و نویسنده به زیست شبانه در شهرهایی مانند لندن،پاریس ،توکیو، مشهد، اصفهان و کیش پرداخته است. سالاری تاکید می‌کند در همه تجربیات پیشرو و موفق، شاهد عناصری مانند مدیریت یکپارچه، مشارکت مردمی، نظارت همگانی، پایداری زیست محیطی و هماهنگی سیاست‌ها هستیم. در ادامه نویسنده فصل پایانی کتاب را به جمع بندی اختصاص داده است.
کتاب «زیست شبانه و سرزندگی شهری با تاکید بر شهر تهران» به قلم محمد سالاری در 220 صفحه، شمارگان 500 نسخه و قیمت 40 هزار تومان به همت انتشارات پرهام نقش در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
یکشنبه ۲۳ آذر ۱۳۹۹ - ۰۸:۵۴
نظر شما