به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) کتاب «گفتاری در فلسفه فقه» به کوشش حجت الاسلام و المسلمین علی محمدی جورکویه عضو هیات علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه، در ۲۶۰ صفحه در قطع رقعی توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به زیور چاپ آراسته شد.

فلسفه فقه یا علم شناسی فقه، دانشی است که در مقام علم ناظر، به فقه نظر نموده و به تحقیق در مبانی نظری و تحلیلی فقه، موضوع، محمول، مسایل، مبادی، مقدمات، غایات و شیوه‌های روش شناختی فقه و ارتباط آن با علوم و پدیده‌های دیگر می‌پردازد. خاستگاه بسیاری از مباحث فلسفۀ فقه،‌ اندیشه هایی است که در درون نحله‌ها و مکاتب فکری متفاوت در حوزه‌های کلامی، فلسفی، تفسیری و حتی سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و … به وجود آمده و به شدت بر مباحث فقهی و فلسفه فقه اثرگذار بوده است. فلسفه فقه حوزه‌ای است برای ارائه مباحث بنیادین راجع به فقه که دارای تاثیرات فراوانی بر مباحث درون فقهی است. فلسفه فقه در واقع، دانش بر مدیریت تحول، تطور، توسعه، تعمیق و تکامل فقه و شناخت ساختار کلان آن، هماهنگی میان نهادها و قواعد و بسیاری دیگر از مسائل است.

علیرغم آنکه فقها، از دیرباز، بخشی از مباحث مربوط به فلسفه فقه را تحت عنوان رئوس ثمانیه، مورد توجه قرار می‌دادند، لیکن هنوز فلسفه فقه به عنوان علمی معین و دارای ساختار روشن، قضایای منسجم و مرتب که همگی ناظر به یک موضوع بوده و هدف خاصی را دنبال کنند، طراحی نشده و جایگاه ویژه و پر اهمیت خود را نیافته است، هر چند در دو دهه اخیر مباحث بیشتر و جدی‌تری نسبت به جایگاه و ضرورت طراحی و تنقیح دانش فلسفه فقه، نگارش یافته و شتاب محسوسی در جهت مدون ساختن فلسفه فقه صورت گرفته است.

این مجموعه از مقالات متعددی تشکیل شده است. در مقاله ماهیت فقهی با توجه به مبانی دین شناختی و نیز انتظاراتی که از فقه هست موضوع بررسی می‌شود. سپس از ضرورت بازتعریف فقه برای پاسخگویی مسائل زندگی انسان امروز سخن به میان می‌آید و آنگاه غایت فقه مبدأ حرکت برای رسیدن به غایت و تبیین موضوع و مسائل فقه به عنوان ارکان ماهیت فقه برای بازتعریف فقه معرفی می‌شود.

 مقاله ماهیت فقه سیاسی
پژوهشگر ضمن بیان محتوای فقه سیاسی و تعریف این اصطلاح به تعبیر این رسالت فلسفه فقه سیاسی پرداخته است. آنگاه متعرض جایگاه فقه سیاسی در تراث شیعی شده و در پی آن گستره فقه حکومتی را به بحث نشسته است و در ادامه رویکردهای حداقلی و حداکثری این حوزه علمی مورد بررسی قرار می‌دهد و در نهایت امام خمینی رحمت الله را از مهمترین داعیه داران فقه سیاسی با محوریت فقه حکومتی معرفی می‌کند.

مقاله مسئله خطا در اجتهاد
در این مقاله سه جهت معیار صواب و خطا در مرحله ثبوت، معیار خطا و صواب در مرحله اثبات و حد پذیرفتنی بودن خطا و مسئله خطا در اجتهاد مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این راستا ابتدا به بیان دو موضع تصویب و تخطئه در بکارگیری منابع و مدارک از نگاه اصولی اهل سنت و تقریرهای افراطی و میانه درباره هر یک از دو موضع تصویب و تخطئه می‌پردازد و در ادامه عدم امکان طرح این بحث با این تغییر را در میان شیعه به بحث می‌گذارد. بنابراین تقریر دیگری از این مسئله را که مطابق فضای اصول فقه شیعه باشد ابراز می‌دارد.

 وی سپس مسئله صواب و خطای اجتهادی در مرتبه ثبوت را به بحث می نشیند.و به صورت تقدیری سه ملاک مطابقت با حکم الله، اقامه حجت بر مولا و رفع تکلیف رجوع به منابع و مدارک معتبر را در این مورد مطرح می‌کند و در ادامه به موضوع حجت و حجت اقوی به عنوان معیار صواب وخطا در مرحله اثبات می‌پردازد. در پایان نیز علم و عدم احتجاج به منابع و مدارک غیر معتبر را به‌عنوان دو معیار اساسی برای حد پذیرفتن خطا می‌شمارد.

مقاله حقیقت حکم با تأکید بر دیدگاه امام خمینی
این مقاله ضمن تعریف حکم مراحل و مراتب حکم از نگاه اصولیان و اختلاف موجود در این باره مورد توجه قرار می‌گیرد و در پی آن دو نگرش امر حقیقی و امر جعلی و اعتباری بودن حقیقت حکم شرعی و نیز دیدگاه علمای اصول درباره تقسیم اشیا به سه دسته حقیقی، اعتباری و انتزاعی بیان می‌شود. آنگاه ضمن بیان فرق بین اعتبار و اعتباری دیدگاه‌های موجود در میانه قائلان به امر حقیقی بودن حکم و دیدگاه امام خمینی در نقد آن مورد بررسی قرار گرفت و در پایان مراد امام خمینی از اعتبار بودن حکم تعیین می‌شود.

مقاله نسبت و مناسبات فلسفه با دیگر فلسفه‌های مضاف مرتبط
محقق ابتدا درباره مفاهیم فقه فلسفه و فلسفه مضاف و انواع آن بحث می‌پردازد و آنگاه مسائل فلسفه مضاف و نیز نگاه پسینی و پیشینی در فلسفه مضاف و تاثیر آن در مسائل روش مبانی و مبادی بحث را تذکر می‌دهد و در پی آن به تعریف فلسفه فقه و ترسیم ساختار و هندسه آن اقدام می‌کند. وی با ارائه تعریفی از فلسفه دین به بیان رابطه میان فلسفه دین و فلسفه و فقه پرداخته است. دامنه فلسفه فقه را هم از لحاظ موضوع و هم از لحاظ مسائل نسبت به فلسفه دین محدودتر و جزئی تر و فلسفه فقه را به نوعی بر فلسفه دین استوار می‌داند و در نسبت بین فلسفه علم کلام و فلسفه فقه ضمن تعریف فلسفه کلام آن را مبنا و زیرساخت فلسفه فقه معرفی می‌کند. در ادامه با تعریف فلسفه علوم اسلامی و فلسفه علوم انسانی و بیان اقسام آن رابطه فلسفه فقه با فلسفه علوم انسانی یا علوم اسلامی را رابطه عام و خاص می‌داند و در پایان نیز با تبیین دیدگاه‌های موجود درباره رابطه میانه اصول فقه و فلسفه فقه نسبت بین آن دو و عام و خاص من وجه معرفی می‌کند.

مقاله نظریه عدم انحلال الخطابات الشرعیه
مقاله نظریه عدم انحلال خطابات قانونی را در پنج محور تبیین نظریه و ادله آن برابر بیان مبدع آن بیان هویت نظریه، نقد نظریه از منظرهای مختلف، بیان اقتراحات مختلف برای تقریر در سطح نظریه و نظر مختار و بیان اهداف نظریه و تطبیق آنها در اصول و فقه برابر تقریر مختار مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد.

مقاله عرض و تقویم لاطروحات داعمه لمرجعیه القرآن المعرفیه
این مقاله گزارشی تحلیلی و انتقادی است از منابعی که درباره بازشناسی جایگاه قرآن به عنوان یکی از منابع احکام است که پس از بیان مقدمه نه کتاب را درموضوع قرآن بسندگی معرفی و جهت گیری هر کدام را نقد و بررسی کرده است و در نهایت هیچ کدام را در ارائه تصویری روشن و قاعده‌مند از مرجعیت قرآن موفق ارزیابی نمی‌کنند و در پایان ۱۰ درخواست یا توصیه به منظور تحقق نقش شایسته قرآن در استنباط احکام ارائه می‌کند.

 کتاب «گفتاری در فلسفه فقه» به کوشش حجت الاسلام و المسلمین علی محمدی جورکویه عضو هیات علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه، با شمارگان 150 نسخه در ۲۶۰ صفحه در قطع رقعی به بهای 42 هزار تومان توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به زیور چاپ آراسته شد.