به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر، این پژوهشگر نام‌آشنای بوشهریِ حوزه تاریخ شفاهی در نشست مجازی با عنوان «یکصدمین سالگشت جنبش‌های پسامشروطه ایران (جنبش جنوب)» که امروز یکشنبه ۲۶ بهمن‌ماه ۹۹ به همت گروه تاریخ سیاسی پژوهشکده علوم تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد، گفت: بندر بوشهر بیش از 500 سال است که پنجه در پنجه استعمار اروپایی است و در حال مبارزه با متجاوزان به آب و خاک و استقلال ایران زمین.

سیدقاسم یاحسینی افزود: بوشهری‌ها مفتخر هستند که از آغازین سال‌های حضور پرتغالی‌های استعمارگر در خلیج فارس به مبارزه با آنان پرداخته و در طول چند قرن اخیر، هر گاه کیان و استقلال ایران زمین را در خطر دیده‌اند، تفنگ برگرفته و به‌عنوان مرزداران جنوب، حماسه آفریدند.

وی اضافه کرد: یکی از نیروهای استعمارگر در کرانه‌های شمالی و جنوبی خلیج فارس، بریتانیا بود. انگلیسی‌ها از دوران کریم‌خان زند و در نیمه دوم قرن هجدهم میلادی در بوشهر، حضور سیاسی، تجاری و نظامی داشتند. در دوران قاجار و پهلوی انگلیسی‌ها دست‌کم پنج بار به بهانه‌های مختلف به جزیره خارک و شبه‌جزیره بوشهر لشکر کشیده و این شهر کوچک دریایی را به اشغال نظامی خود درآوردند.

نویسنده کتاب «مبارزات رئیس‌علی دلواری» ادامه داد: در دومین اشغال در سال 1273 هجری قمری/ 1856 میلادی که بزرگ‌ترین لشکرکشی دریایی تاریخ پس از هجوم اسکندر مقدونی به خلیج فارس بود، انگلیسی‌ها با مقاومت قهرمانانه و در عن حال تراژدیک نیروهای تنگستانی روبه‌رو شدند.

به گفته یاحسینی، در ادامه سلسله مقاومت‌های ضداستعماری و ضدانگلیسی مردم جنوب ایران و بوشهر بود که رئیس‌علی دلواری از عصر مشروطیت تا اوایل جنگ جهانی اول در ایران، به‌مبارزه مسلحانه با نیروهای اشغالگر انگلیس پرداخت. در این راه موفق شد ضربه نظامی و از آن مهم‌تر حیثیتیِ قوی و مؤثری به سیاست و پرستیژ انگلستان در خلیج فارس، ایران و بوشهر وارد کند.

نویسنده کتاب «پیشگامان مبارزه با بریتانیا در جنوب ایران» تاکید کرد: اوج مقاومت و رزم نظامی رئیس‌علی دلواری با نیروی دریایی بریتانیا و سربازان هندی و انگلیسی، نبرد مشهور دلوار بود. آگاهان به تاریخ می‌دانند که دست‌کم ایران از دوران جنگ‌های ایران و روسیه تزاری در عصر فتحعلی‌شاه تا آغاز جنگ جهانی اول، هرگاه با یک نیروی خارجی جنگید، شکست خورده و گاه بخشی از خاک کشور از ایران جدا و تجزیه شده است. فقط در جنگ دلوار بود که تعدادی تفنگچی تنگستانی با قوی‌ترین نیروی دریایی زمان مصاف داده و پس از چند ساعت جنگ، با یک تاکتیک نظامی زیرکانه، قوای دریایی و نیروهای رزمی بریتانیا را شکست داده و تلفات زیادی بر آنان وارد کردند.

وی با اشاره به نقش و حضور زنان جنوب در این نبرد تصریح کرد: در جنگ دلوار، چند تن از زنان و خواهر رئیس‌علی دلواری نیز حضور داشتند. آنان برای مجاهدان و رزمندگان خشاب پر کرده، آب می‌آوردند، مجروحان را مداوا می‌کردند و حتی کار اطلاعاتی انجام داده و پیک خبری بودند. این جنبه از نقش زنان، کمتر مورد توجه مورخان معاصر قرار گرفته است.

یاحسینی یادآور شد: رئیس‌علی دلواری خیلی زود و در خلال همان سال اول مبارزه نهضت مقاومت ضدانگلیسی در بوشهر، در یک شبیخون نظامی و آن هم از سوی نیروهای خودی کشته شد؛ اما یاد و خاطره او، تا همین امروز زنده است و آرمان و شخصیت جذابش، الگوی مقاومت ضداستعماری و ضدامپریالیستی بوده و هست.
 

وی تصریح کرد: با شهادت رئیس‌علی دلواری و به‌دنبال جنگ «کوه کوزی» کمر مقاومت شکست و مجاهدین به‌دنبال فشار اقتصادی که به اقشار پایین جامعه، چون کشاورزان، صیادان، لنج‌دارها و کاسبان خرده‌پا وارد آوردند و هزینۀ سرسام‌آور جنگ، ناچار به پذیرش صلح شدند.

یاحسینی با تاکید بر اینکه در این میان زنان بسیاری بدون همسر شدند و ضربه اقتصادی، عاطفی و معیشتی هولناکی را متحمل شدند، افزود: زنان در جنبش مقاومت نقش پشتیبان، تدارکات و تهیه تغذیه را عهده‌دار بودند که این نقش آنان نیز چندان مورد عنایت مورخان مسائل جنوب قرار نگرفته است.

این تاریخ‌پژوه در ادامه با تاکید بر اینکه در این میان اما انگلیسی‌ها به معاهده خود با مجاهدین پایبند نماندند، توضیح داد: آن‌ها در اواخر جنگ جهانی اول شروع به کشیدن خط آهن از بوشهر به برازجان کردند. مجاهدین این عمل را برنتابیدند و در جنگ سربست چغادک به مصاف ارتش بریتانیا رفتند که شکست سختی خوردند.

نویسنده کتاب «اسناد مطبوعاتی جنبش مقاومت جنوب ایران» در ادامه با اشاره به رشادت‌های زنان لرده در این جنگ نابرابر تصریح کرد: با وجود حماسه زنان منطقه لَرده که ده‌ها نفر از سربازان انگلیسی را کشتند؛ اما نهضت مقاومت به‌دلیل قدرت و توان نظامی انگلیس شکست خورد. ارتش دیگر، مرض آنفلوانزای اسپانیایی بود که در منطقه استان امروزی بوشهر، کشتار به راه انداخت و بسیاری از مردم عادی و تفنگچیان را نابود کرد. در خسارت و کشتار این مرض همین بس که شهر بیست و چهار هزار نفری بوشهر، حدود پانزده هزار نفر مبتلا شدند و هزار و پانصد نفر جان سپردند.

وی با تاکید بر اینکه احتمالا کل استان فعلی بوشهر در آن مقطع حدود صد هزار نفر جمعیت داشت که نصف آن مردند، افزود: شمار زیادی زن و کودک نیز قربانی این مرض شدند، به‌طوری که تا دو، سه دهه بعد، فرماسیون اقتصادی و اجتماعی بوشهر به کلی به هم ریخت و عملا در مواردی از هم پاشید.

یاحسنی در پایان یادآور شد که با برآمدن رضاشاه و سیاست‌های تجددآمرانه او، بافت جمعیتی به شدت تغییر کرد، به‌طوری که بوشهر عملا تا اواخر دهه چهل شمسی رو به انحطاط رفت.

یکصدمین نشست مجازی سالگشت جنبش‌های پسامشروطه «جنبش جنوب» به دبیری نیره دلیر و به همت گروه تاریخ سیاسی پژوهشکده علوم تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با سخنرانی سیدقاسم حسینی (نویسنده و پژوهشگر تاریخ شفاهی در حوزه بوشهر و بوشهرشناسی) پیرامون جایگاه تاریخی رئیسعلی دلواری در مقاومت علیه انگلیسی‌ها و اعظم ریاحی (پژوهشگر پژوهشگاخ علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) درباره بررسی جایگاه اجتماعی و طبقاتی قیام جنوب روز یکشنبه، ۲۶ بهمن‌ماه ساعت ۱۶ تا ۱۸ برگزار شد.
 

یادآوری می‌شود، سیدقاسم یاحسینی زاده سال ١٣٤٤ در شیراز و ساکن بوشهر است. وی دوران کودکی‌اش را در شهرهای لار (از توابع استان فارس) و برازجان (از توابع استان بوشهر) سپری کرد. یاحسینی یکی از پرکارترین مورخان بوشهری به‌شمار می‌رود که از سال ١٣٧٠ تا کنون بیش از ۷۵ جلد کتاب در زمینه‌های بوشهر‌شناسی، تنگستان‌شناسی، خاطره‌نویسی و تاریخ شفاهی جنگ تحمیلی و تاریخ روشنفکری در ایران منتشر کرده است.

یاحسینی از پیشتازان مطالعات در باب تنگستان‌شناسی در ایران است و تا امروز چندین کتاب و ده‌ها مقاله در این‌باره منتشر کرده است که از جمله آن‌ها می‌توان به «پیشگامان مبارزه با بریتانیا در جنوب ایران»، «مبارزات رئیس‌علی دلواری»، «اسناد مطبوعاتی جنبش مقاومت جنوب ایران»، «مطالعاتی در باب تنگستان»، «رئیس‌علی دلواری (تجاوز نظامی و مقاومت جنوب)»، «ظهور و سقوط خاندان تنگستانی (تاریخ مقاومت تنگستانی‌ها علیه امپریالیسم انگلیس)» و... اشاره کرد. همچنین از این مورخ بوشهری رساله‌ها و کتاب‌های متعددی به زبان‌های انگلیسی و فرانسه ترجمه شده است.