به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خوزستان، محمدرضا سنگری، نویسنده و پژوهشگر و مدرس ادبیات پایداری در دانشگاه تهران، در پانزدهمین گردهمایی انجمن بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی به میزبانی دانشگاه شهید چمران اهواز، در نشستی مجازی با عنوان «پژوهش در ادبیات دفاع مقدس»، بیان کرد: مسئله‌ای که اکنون فراروی ماست، کثرت عناوین است. وقتی پدیده‌های جدید ظهور پیدا می‌کنند و جریان‌های تازه ادبی خلق می‌شوند، پس ما با نامگذاری‌های فراوان، عنوان‌های گوناگون، متعدد، متکثر و گاه متعارض با همدیگر مواجه می‌شویم.
وی با بیان اینکه امروزه هشت عنوان ادبیات پایداری وجود دارد، افزود: عنوان‌هایی ادبیاتی چون: پایداری، مقاومت، جنگ، اعتراض، سیاسی، بیداری جهانی، جنگ تحمیلی، دفاع مقدس، مبارزه و حتی زیرمجموعه‌های جدید ادبیات مدافعان سلامت و حرم، پیش روی ما قرار دارد که باید مشخص شود کدام زیرمجموعه دیگری است.
سنگری با توضیح اینکه بیش از 24 تعریف فقط برای ادبیات پایداری مطرح شده است، تصریح کرد: وقتی ادبیات از یک حوزه و قلمرو فرهنگی به قلمرو دیگر می‌رود، آرام آرام گستره معنایی هم تغییر می‌کند. امروز قلمرو، گستره، سطوح و ساحت‌هایِ ادبیات پایداری و مقاومت، متفاوت شده است. ساحت‌ها همان گستره و سطوح ژرفای مسائلی است که باید به آن بپردازیم.
نویسنده کتاب «یک جرعه تشنگی» ضمن ابراز تاسف از نبود شناسایی منابع ادبیات پایداری عنوان کرد: متاسفانه تا کنون فاقد بانک اطلاع شناسی یا دانش‌شناسی در حوزه ادبیات پایداری و به‌طور خاص و ویژه ادبیات دفاع مقدس هستیم. هرچند بیش از 18 هزار جلد کتاب در کتابخانه جنگ حوزه هنری و بیش از 19 هزار جلد در کتابخانه موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و سازمان‌های دیگری چون بنیاد شهید و امور ایثارگران و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس موجود است، اما با تعداد بسیارِ این کتاب‌ها، {آنها} ناپیدا هستند و و در دسترس نیستند.
این پژوهشگر خوزستانی در پاسخ به این پرسش که عنوان ادبیات پایداری چه مفاهیمی را به ذهن ما متبادر می‌کند؟ و یا اینکه اصلا ادبیات پایداری، ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی وجود دارد؟ توضیح داد: ممکن است افرادی این ادبیات را انکار کنند و یا نسبت به آن تشدید و تردید داشته باشند و به باور آنان اتفاق خاصی نیفتاده و آنچه در روزگار ما است نوعی تقلید و تداوم جریان ادبی عصر بیداری یا ادبیات مشروطه است.
وی ادامه داد: اثر ادبی باید از چند عنصر بهره ببرد تا بتواند کاربرد هنرمندانه زبان باشد که از آن با عنوان زبان برتر یاد کنیم. انسان همیشه در پی برترسازی و کمال‌جویی است و می‌خواهد زبان را بکشد که در این برکشیدن زبان به ادبیات می‌رسد. چند هزار اثر که در این روزگار خلق شده، نشانگر این است که ادبیات پایداری در دوران ما در این چهل سال که از دوره دفاع مقدس تاکنون گذشته است، آثار فراوانی را ارائه داده و هیچکس نمی‌تواند ارزش ادبی و ادبیّت ادبیات را انکار کند.
نویسنده کتاب «از نتایج سحر» با اشاره به گونه‌های جدید ادبیات پایداری اضافه کرد: علاوه بر گونه‌های مختلف ادبی: شعر، نمایشنامه، داستان، خاطره، زندگی‌نامه و نثر ادبی، پدیده‌های جدید ادبی دیگری هم وارد این عرصه شدند که در گذشته ادبی نبوده است؛ پدیده‌ای بهنام وصیت‌نامه و البته همه وصیت‌نامه‌ها ارزش ادبی ندارند؛ ولی برخی وصیت‌نامه‌ها با یک بسامد بالا مواجه‌اند که واقعا ارزش ادبی دارند و در گذشته ادبی اصولاً پیشینه نداشته‌اند و همچنین ادبیات دیگر که من با عنوان «کوتاه‌نگاری‌های دفاع مقدس» از آن نام می‌برم مثل: لباس‌نوشته‌ها که رزمندگان روی لباس‌ها با چاشنی‌های ذوقی می‌نوشتند. پوتین، کلاهخود، پیشانی‌بند، نوشته‌های روی سنگرها - که در جاده‌های بین راهی که به جبهه به ختم می‌شد، نوشته می‌شدند - همه از نوع کوتاه‌نگاری هستند که بسیاری از آنها جمع‌آوری نشدند و به‌تدریج از بین خواهند رفت؛ این در حالی است که اینها همه بخشی از ادبیات ما محسوب می‌شوند.
سنگری، سبک و سیر فرایند ادبیات پایداری را شامل سه مرحله پیش از حادثه، متن حادثه و پس از حادثه دانست و اذعان کرد: امروزه این ادبیات را ادبیات جاری می‌نامیم که هنوز تمام نشده و ادبیات بعد از جنگ از قبل آن بارورتر شده و نگارندگان و آفرینندگانی دارد که متشکل از: زنان، مردان، کودکان و نوجوانان است و همه از رویدادهایی هستند که در ادبیات دفاع مقدس و ادبیات پایداری ملل پیدا می‌شوند.
مولف کتاب «سوگ سرخ» ضمن انتقاد از انحرافات فکری که در حوزه نقد ادبیات پایداری مطرح می‌شود، خط بطلانی کشید بر این افکار و گفت: برخی معتقدند نباید عنوان ادبیات دفاع مقدس نقد شود و راه نقد را می‌بندند، چه کسی گفته امر مقدس مانند: قرآن، مکان مقدس مسجد، شغل مقدس معلمی یا چیزی که متعلق به یک امر مقدس است، نمی‌شود درباره‌ی آن نوشت و نقد کرد؟ همه انگاره‌های ناروا و نادرستی هستند که بعضی افراد با انگیزه‌های دیگری مطرح می‌کنند.
وی ضمن برشمردن برخی از مفاهیم ادبیات پایداری بیان کرد: در مفهوم پایداری، مفهوم ایستادن، مقاومت، صبوری در مقابل سختی‌ها و ناملایمات بسیار هولناک، شکنجه، اسارت، مرگ عزیزان و آوارگی، تلخی‌هایی بر اساس دو وجه تراژیک و حماسی وجود دارد که گاه وجه تراژیک دیده شود؛ سوگ، مرثیه‌سرایی، وجه تاریک و بُعد دیگر حماسه‌هایی که در خود جامعه، پشت جامعه و خود میانی صحنه رزم اتفاق میافتد.
سنگری، بزرگترین آفت ادبیات پایداری را بزرگنمایی در بُعد حماسی آن ذکر کرد و گفت: اگر وجه حماسی بزرگ شود و به ورطه غلو بیفتد و بیش از آنچه که اُسوه ساخته شود، اسطوره بیرون بیاید، خطری بزرگ است که ادبیات پایداری را تهدید می‌کند.
این پژوهشگر حوزه دفاع مقدس دو جریان برای ادبیات پایداری تعریف کرد و گفت: این ادبیات نمودها و تظاهراتی دارد که بخشی از آنها در برخوردهای تنی اتفاق میافتد که شکل حاد آن جنگ و بعضی درگیری‌های لفظی، رجزخوانی‌ها در صحنه جنگ است که به حوزه کامل ادبیات می‌رسد و گسترده‌ترین شعر، داستان، خاطره و ژانرهای گوناگون ادبی را دربرمی‌گیرد.
نویسنده کتاب «همسایه صفر و همسفر رود» ضمن گلایه از نبود کتاب برای واحدهای درسی رشته ادبیات پایداری، افزود: بیش از 10 سال از راه‌اندازی رشته ادبیات پایداری با گرایش ادبیات در دانشگاه‌ها می‌گذرد و در چند دوره فارغ‌التحصیل بیرون داده است، اما با کمال تأسف برای برخی واحدهای درسی این رشته، یک کتاب هم وجود ندارد.
وی در پایان با تعریف ادبیات پایداری یادآور شد: ادبیات پایداری به آثار منظوم و منثوری اطلاق می‌شود که در ایستادگی و رویارویی با استبداد داخلی یا تهاجم خارجی و دفاع از هویت اجتماعی، پدید می‌آید و ادبیات پایداری هر منطقه هر چند رنگ و بوی فرهنگی آن منطقه را دارد، اما وجهی جهانی و فرامنطقه‌ای با جلوه‌ی جهانی و همه زمانی پیدا می‌کند.
وی با بیان اینکه امروزه هشت عنوان ادبیات پایداری وجود دارد، افزود: عنوان‌هایی ادبیاتی چون: پایداری، مقاومت، جنگ، اعتراض، سیاسی، بیداری جهانی، جنگ تحمیلی، دفاع مقدس، مبارزه و حتی زیرمجموعه‌های جدید ادبیات مدافعان سلامت و حرم، پیش روی ما قرار دارد که باید مشخص شود کدام زیرمجموعه دیگری است.
سنگری با توضیح اینکه بیش از 24 تعریف فقط برای ادبیات پایداری مطرح شده است، تصریح کرد: وقتی ادبیات از یک حوزه و قلمرو فرهنگی به قلمرو دیگر می‌رود، آرام آرام گستره معنایی هم تغییر می‌کند. امروز قلمرو، گستره، سطوح و ساحت‌هایِ ادبیات پایداری و مقاومت، متفاوت شده است. ساحت‌ها همان گستره و سطوح ژرفای مسائلی است که باید به آن بپردازیم.
نویسنده کتاب «یک جرعه تشنگی» ضمن ابراز تاسف از نبود شناسایی منابع ادبیات پایداری عنوان کرد: متاسفانه تا کنون فاقد بانک اطلاع شناسی یا دانش‌شناسی در حوزه ادبیات پایداری و به‌طور خاص و ویژه ادبیات دفاع مقدس هستیم. هرچند بیش از 18 هزار جلد کتاب در کتابخانه جنگ حوزه هنری و بیش از 19 هزار جلد در کتابخانه موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و سازمان‌های دیگری چون بنیاد شهید و امور ایثارگران و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس موجود است، اما با تعداد بسیارِ این کتاب‌ها، {آنها} ناپیدا هستند و و در دسترس نیستند.
این پژوهشگر خوزستانی در پاسخ به این پرسش که عنوان ادبیات پایداری چه مفاهیمی را به ذهن ما متبادر می‌کند؟ و یا اینکه اصلا ادبیات پایداری، ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی وجود دارد؟ توضیح داد: ممکن است افرادی این ادبیات را انکار کنند و یا نسبت به آن تشدید و تردید داشته باشند و به باور آنان اتفاق خاصی نیفتاده و آنچه در روزگار ما است نوعی تقلید و تداوم جریان ادبی عصر بیداری یا ادبیات مشروطه است.
وی ادامه داد: اثر ادبی باید از چند عنصر بهره ببرد تا بتواند کاربرد هنرمندانه زبان باشد که از آن با عنوان زبان برتر یاد کنیم. انسان همیشه در پی برترسازی و کمال‌جویی است و می‌خواهد زبان را بکشد که در این برکشیدن زبان به ادبیات می‌رسد. چند هزار اثر که در این روزگار خلق شده، نشانگر این است که ادبیات پایداری در دوران ما در این چهل سال که از دوره دفاع مقدس تاکنون گذشته است، آثار فراوانی را ارائه داده و هیچکس نمی‌تواند ارزش ادبی و ادبیّت ادبیات را انکار کند.
نویسنده کتاب «از نتایج سحر» با اشاره به گونه‌های جدید ادبیات پایداری اضافه کرد: علاوه بر گونه‌های مختلف ادبی: شعر، نمایشنامه، داستان، خاطره، زندگی‌نامه و نثر ادبی، پدیده‌های جدید ادبی دیگری هم وارد این عرصه شدند که در گذشته ادبی نبوده است؛ پدیده‌ای بهنام وصیت‌نامه و البته همه وصیت‌نامه‌ها ارزش ادبی ندارند؛ ولی برخی وصیت‌نامه‌ها با یک بسامد بالا مواجه‌اند که واقعا ارزش ادبی دارند و در گذشته ادبی اصولاً پیشینه نداشته‌اند و همچنین ادبیات دیگر که من با عنوان «کوتاه‌نگاری‌های دفاع مقدس» از آن نام می‌برم مثل: لباس‌نوشته‌ها که رزمندگان روی لباس‌ها با چاشنی‌های ذوقی می‌نوشتند. پوتین، کلاهخود، پیشانی‌بند، نوشته‌های روی سنگرها - که در جاده‌های بین راهی که به جبهه به ختم می‌شد، نوشته می‌شدند - همه از نوع کوتاه‌نگاری هستند که بسیاری از آنها جمع‌آوری نشدند و به‌تدریج از بین خواهند رفت؛ این در حالی است که اینها همه بخشی از ادبیات ما محسوب می‌شوند.
سنگری، سبک و سیر فرایند ادبیات پایداری را شامل سه مرحله پیش از حادثه، متن حادثه و پس از حادثه دانست و اذعان کرد: امروزه این ادبیات را ادبیات جاری می‌نامیم که هنوز تمام نشده و ادبیات بعد از جنگ از قبل آن بارورتر شده و نگارندگان و آفرینندگانی دارد که متشکل از: زنان، مردان، کودکان و نوجوانان است و همه از رویدادهایی هستند که در ادبیات دفاع مقدس و ادبیات پایداری ملل پیدا می‌شوند.
مولف کتاب «سوگ سرخ» ضمن انتقاد از انحرافات فکری که در حوزه نقد ادبیات پایداری مطرح می‌شود، خط بطلانی کشید بر این افکار و گفت: برخی معتقدند نباید عنوان ادبیات دفاع مقدس نقد شود و راه نقد را می‌بندند، چه کسی گفته امر مقدس مانند: قرآن، مکان مقدس مسجد، شغل مقدس معلمی یا چیزی که متعلق به یک امر مقدس است، نمی‌شود درباره‌ی آن نوشت و نقد کرد؟ همه انگاره‌های ناروا و نادرستی هستند که بعضی افراد با انگیزه‌های دیگری مطرح می‌کنند.
وی ضمن برشمردن برخی از مفاهیم ادبیات پایداری بیان کرد: در مفهوم پایداری، مفهوم ایستادن، مقاومت، صبوری در مقابل سختی‌ها و ناملایمات بسیار هولناک، شکنجه، اسارت، مرگ عزیزان و آوارگی، تلخی‌هایی بر اساس دو وجه تراژیک و حماسی وجود دارد که گاه وجه تراژیک دیده شود؛ سوگ، مرثیه‌سرایی، وجه تاریک و بُعد دیگر حماسه‌هایی که در خود جامعه، پشت جامعه و خود میانی صحنه رزم اتفاق میافتد.
سنگری، بزرگترین آفت ادبیات پایداری را بزرگنمایی در بُعد حماسی آن ذکر کرد و گفت: اگر وجه حماسی بزرگ شود و به ورطه غلو بیفتد و بیش از آنچه که اُسوه ساخته شود، اسطوره بیرون بیاید، خطری بزرگ است که ادبیات پایداری را تهدید می‌کند.
این پژوهشگر حوزه دفاع مقدس دو جریان برای ادبیات پایداری تعریف کرد و گفت: این ادبیات نمودها و تظاهراتی دارد که بخشی از آنها در برخوردهای تنی اتفاق میافتد که شکل حاد آن جنگ و بعضی درگیری‌های لفظی، رجزخوانی‌ها در صحنه جنگ است که به حوزه کامل ادبیات می‌رسد و گسترده‌ترین شعر، داستان، خاطره و ژانرهای گوناگون ادبی را دربرمی‌گیرد.
نویسنده کتاب «همسایه صفر و همسفر رود» ضمن گلایه از نبود کتاب برای واحدهای درسی رشته ادبیات پایداری، افزود: بیش از 10 سال از راه‌اندازی رشته ادبیات پایداری با گرایش ادبیات در دانشگاه‌ها می‌گذرد و در چند دوره فارغ‌التحصیل بیرون داده است، اما با کمال تأسف برای برخی واحدهای درسی این رشته، یک کتاب هم وجود ندارد.
وی در پایان با تعریف ادبیات پایداری یادآور شد: ادبیات پایداری به آثار منظوم و منثوری اطلاق می‌شود که در ایستادگی و رویارویی با استبداد داخلی یا تهاجم خارجی و دفاع از هویت اجتماعی، پدید می‌آید و ادبیات پایداری هر منطقه هر چند رنگ و بوی فرهنگی آن منطقه را دارد، اما وجهی جهانی و فرامنطقه‌ای با جلوه‌ی جهانی و همه زمانی پیدا می‌کند.
نظر شما