خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم – یاسر عسکری: درباره اهمیت مطالعه آثار استاد خسروشاهی می‌توان به نکاتی زیادی اشاره کرده اما در این یادداشت به هفت نکته به صورت خلاصه اشاره می‌کنم.

1. ارتباطات گسترده:

استاد سید هادی خسروشاهی (اردیبهشت 1317 ـ 8 اسفند 1398) از جمله محققان و نویسندگان و مترجمان برجسته‌ای است که در جریان حوادث مختلفی از تاریخ معاصر ایران یا نهضت‌های اسلامی جهان اسلام حضور داشته یا مرتبط بوده یا تاریخ و خاطرات و تجربیات‌شان را از فعالان و کُنشگران درجه اول آن شنیده است. او در تحقیقات تاریخی، تابع مشهورات و شنیده‌ها نبود و نشد و از همه ظرفیت‌های کشف واقعیت تاریخی استفاده می‌کرد. ارتباطات گسترده و تعاملات فراوان وی باعث شده است که سهم و جایگاه و اثرگذاری هر شخصیت یا جریان را منصفانه‌تر و جامع‌تر از بقیه روایت کند. به نظرم محدود نبودن به کتا‌ها و منابع مکتوب و توجه به تاریخ شفاهی و صحّت سنجی آن از مزایای آثار استاد خسروشاهی است.
 
2. قلم روان و بی تکلّف و به دور از پیچیدگی استاد
 
شاید بتوان گفت قلم روان و بی تکلّف و به دور از پیچیدگی استاد خسروشاهی، اولین مزیت برای او محسوب می‌شود. ایشان قلم روانی داشته و به راحتی می‌توانسته بنویسد. روان‌نویسی و همه فهم بودن ادبیات نوشتاری یکی از محاسن کتب خسروشاهی است که آدمی در هر سطح سوادی می تواند با آثار ایشان مانوس شود. مخاطب احساس می‌کند که بر کتاب‌های او یک روح کلی حاکم است که تمایل دارد معارف اسلامی انقلابی یا حوادث تاریخ معاصر را با رویکرد ظلم ستیزی و عدالتخواهی و استکبارستیزی، به دور از بُغض و کینه و حُبّ و تعلّق جناحی بیان کند.
 
3. تتبع نویسنده و مشاهده منابع مختلف
 
یکی از محاسن آثار استاد، تتبع گسترده اوست که برای یافتن اسناد و مدارک، از هر سفر فرهنگی و تبلیغی یا مأموریتی، نهایت استفاده را برده است و از اقصا نقاط جهان (چه در شبه قاره و کشورهای عربی، غرب آسیا و شمال آفریقا و چه در اروپا) به دنبال پاسخ به سؤالات و رفع ابهامات تاریخی، تکمیل خلأها و گمشده‌های پژوهشی و تاریخی خویش و جامعه مخاطبان است. برای نمونه کاری که ایشان در گردآوری و تدوین آثار سیدجمال الدین حسینی اسدآبادی (معروف به افغانی) کرده است در نوع خودش، بی نظیر است.
 
4. مشی همدلانه و تلاش در کم کردن نقش پیشداوری‌ها و تعلقات

ارتباطات گسترده و مشی همدلانه و همراهی و حتی همکاری استاد خسروشاهی با گروه­ها و جریان‌ها و شخصیت‌های مختلف باعث شده است که او به شناختی جامع از آن جریانات و شخصیت‌ها دست پیدا کند و تا حد زیادی به کُنه عقاید و افکار و اهداف و اغراض آنها پی ببرد. به عبارتی دیگر می‌توان گفت که استاد خسروشاهی علیرغم برخی مطالعات و آگاهی قبلی ولی با رویکرد کمرنگ کردن پیش داوری و پیش فرض‌ها، همدلانه سراغ گروه‌ها و شخصیت‌ها می‌رفت و همین رویکرد باعث می‌شد که هم اعتماد آن جریانات را تا حد زیادی به خود جلب نماید و هم این که به شناخت حقیقی و نزدیک به واقع دست یابد.
 
5. توجه به روانشناسی اجتماعی و سیاسی
 
 یکی از نکاتی که در کتب و آثار تاریخی استاد خسروشاهی می­توان برداشت کرد توجه او به روانشناسی اجتماعی و سیاسی جریانات و شخصیت‌هاست؛ یعنی وی تلاش دارد که سیر تاریخی و تبارشناسی اتفاقات و حوادث مهم در شکل‌گیری خط مشی و رویکردهای افراد و گروه ها را بیان کند و از روان‌شناسی اجتماعی و سیاسی غافل نبوده است و تأثیراتی که یک سری اتفاقات و حوادث جامعه و... بر آن افراد و گروه‌ها داشته، بیان شود.
 
6. اسناد و مدارک و ملحقات آثار
یکی از محاسن کتب استاد، ملحقات و اسناد اطمینان بخش در انتهای کتاب است. شاید کمتر کتابی از استاد خسروشاهی باشد که ملحقات و اسناد و تصاویر مرتبط را نداشته باشد. این رویه ثابت همه آثار اوست و به تعبیری، در این زمینه، صاحب سبک است. ایشان تا پایان عمر بر این شیوه کتاب‌نویسی و انتشار تأکید داشت و اسناد و ملحقات را یک بخش جدایی ناپذیر کتب تاریخی و تحلیلی و حتی ترجمه ای خود می‌دانست تا بدین‌گونه هم مخاطب احساس اطمینان و اعتماد بکند و هم این که به این بهانه، اسناد و مدارک در دسترس همگان باشد و محفوظ بماند و حتی انگیزه‌ای برای مخاطبان برای پیگیری بیشتر و تحقیقات عمیق‌تر شود.
 
7. دامنه و تنوع موضوعات و قالب‌ها

 یکی از محاسن مطالعه آثار خسروشاهی، دامنه گسترده و تنوع موضوعات و سبک‌های ارائه یافته هاست که در قالب‌هایی مثل نوشتن کتاب، ترجمه کتاب، یادداشت نویسی، نقدنویسی، سخنرانی علمی، سندپژوهی، گفت‌وگو با مطبوعات بروز پیدا می‌کرد و این اواخر برای ماندگاری و اثرگذاری بیشتر، در کنار مستندنگاری مکتوب، توجه جدی به مستندنگاری تصویری پیدا کرده بود. این اواخر، به خاطر اینکه حق مطالب به درستی ادا شود به گفت‌وگوهای مکتوب اعتقاد بیشتری یافته بود؛ چرا که معتقد بود اتقان و تمرکز و انصاف و عمق محتوایی در گفت‌وگوهای مکتوب بیشتر از گفت‌وگوهای حضوری و فی البداهه است.
 
دامنه گسترده و تنوع موضوعات برای شناخت دغدغه‌های استاد خسروشاهی مهم و قابل توجه است. اگرچه امروزه بر تخصصی بودن اساتید و نویسندگان و مترجمان تأکید می‌شود ولی برای شروع کارها و فعالیت‌های تحقیقی، داشتن تصویر کلان از ایدئولوژی اسلامی و قرآنی و سوژه‌ها و موضوعات ضروری باشد. از سویی دانستن زمان و شرایط و اقتضائات آن دوره هم خیلی مهم است. استاد خسروشاهی و همفکران و هم نسلان او در شرایط خاص مبارزه با تحجر و تجدد و الحاد حضور داشتند که کلیت دین (حتی دین اسلام) و آموزه‌های اسلامی مورد تهدید جدی مُلحدین و مارکسیست‌ها و دین ناباوران بود و حکومت پهلوی هم زمینه و بستر دین گریزی را در کشور فراهم می‌کرد و از سویی روایت‌های متحجرانه از دین، بسیار حاکم بود و این‌ها درصدد ارائه تصویری جامع و به روز و کارآمد از دین اسلام بودند و ناچار بودند در عرصه‌های مختلفی که اسلام از آن حوزه‌ها حرف دارد، به دفاع از اسلام بپردازند و آثاری متناسب با اقتضائات آن دوره، به نگارش درآورند یا ترجمه کنند.